Wypalenie zawodowe – przyczyny, objawy, leczenie

Spis treści:

1. Co to jest wypalenie zawodowe?
2. Kto jest narażony na wypalenie zawodowe?
3. Jak objawia się wypalenie zawodowe?
4. Jak zapobiegać wypaleniu zawodowemu?
5. Co zrobić, gdy dostrzegasz u siebie objawy wypalenia zawodowego?

Co to jest wypalenie zawodowe?

Wypalenie zawodowe jest chorobą, która wbrew popularnej opinii nie jest wywoływana wyłącznie przez nadmierne zmęczenie. Główną jej przyczyną jest stres oraz stawianie sobie zbyt wysokich oczekiwań. Niemożliwe do osiągnięcia cele powodują, że stale towarzyszy nam uczucie niepowodzenia, które odbija się na naszym stanie psychicznym.

Na wypalenie zawodowe składają się trzy podstawowe czynniki:

1. Emocjonalne wyczerpanie, wywołane przez zbyt wysokie oczekiwania stawiane przez pracodawcę lub przez nas samych. Objawia się przede wszystkim jako uczucie pustki.
2. Depersonalizacja w kontaktach interpersonalnych, czyli zobojętnienie. Charakteryzuje się zimnym, negatywnym, cynicznym i pozbawionym empatii spojrzeniem na inne osoby.
3. Obniżenie oceny własnych dokonań, czyli poczucie, że wszystko co robię nie ma sensu lub jest niewystarczająco dobre. 

Kto jest narażony na wypalenie zawodowe?

Najbardziej narażone są osoby pracujące w zawodach wymagających bliskich kontaktów interpersonalnych. Są to więc pielęgniarki, lekarze, nauczyciele, pracownicy społeczni, policjanci, urzędnicy oraz inne osoby pracujące w bliskim i bezpośrednim kontakcie z klientem. Ponadto do wypalenia predysponują pewne określone cechy charakteru. Bardziej podatne są osoby ambitne, perfekcjoniści i pracoholicy. Częściej chorują również ludzie samotni, nieposiadający rodziny, którzy całą swoją uwagę i czas wolny poświęcają pracy. Predysponowani są także pracownicy angażujący się w powierzone im zadania z wykorzystaniem wszystkich swoich zasobów oraz całej energii, ponieważ często szukają w pracy sensu swojego życia lub uzależniają od niej swoją wartość. Co ciekawe, choroba częściej dotyczy osób młodych. Reguła ta potwierdza, że nie jest ona wywoływana jedynie przez zmęczenie. Wypaleniu sprzyjają także określone sytuacje panujące w miejscu pracy:

• Zbyt duże obciążenie pracą przez pracodawcę, rozumiane nie tylko jako nawał obowiązków, ale również niedostarczenie pracownikowi środków niezbędnych do wykonania zadań czy ustalanie zbyt bliskich deadline’ów.
• Praca w zbyt sztywnych warunkach pod ciągłą kontrolą bądź w całkowitym chaosie.
• Niedostateczne wynagrodzenie, w które wlicza się zarówno pensja i oferowane warunki socjalne, jak i gratyfikacja słowna, czyli pochwały udzielane przez pracodawcę.
• Nierozwiązane konflikty w miejscu pracy.
• Brak sprawiedliwości wynikający np. z faworyzowania określonych pracowników lub braku ustalonych reguł współpracy.

Jak objawia się wypalenie zawodowe?

Początkowo objawy nie rzucają się w oczy. Pojawiają się napięcie, zmęczenie, drażliwość oraz momenty całkowitego wyczerpania fizycznego i psychicznego. W pracy chory traci energię, motywację i chęć do działania. Może pojawić się nawet depresyjny nastrój, który tym bardziej zmniejsza zapał do pracy. Na wczesnym etapie wszystkie te odczucia ograniczone są do miejsca pracy i chory zwykle myśli, że są one kwestią przepracowania. Często w takich sytuacjach bierze urlop. Po powrocie do pracy jednak na nowo doświadcza tych samych emocji. 

Wraz z postępem choroby objawy przenoszą się także na inne sfery życia, co powoduje wycofanie się z kontaktów z innymi ludźmi i odcięcie się od nich. Dotyczy to często także bliskich z rodziny, co wpływa na sytuację rodzinną i może być przyczyną konfliktów, które dodatkowo pogarszają stan chorego. Zaczyna on zaniedbywać własne potrzeby, dystansuje się, staje się zimny i obojętny na innych ludzi. W związku z tym jego praca także staje się mniej wydajna, pomimo tego, że spędza nad nią dużo czasu. Przez brak spełniania swoich podstawowych potrzeb, rozkojarzenie, rozdrażnienie i brak motywacji nie jest w stanie pracować efektywnie. 

Z czasem pojawiają się także objawy fizyczne, takie jak zaburzenia snu (bezsenność bądź nadmierna senność i uczucie ciągłego zmęczenia), zaburzenia apetytu czy częstsze infekcje związane ze spadkiem odporności.  Wiele osób w tym momencie zaczyna nadużywać leków oraz używek, ponieważ wydaje im się, że pomogą one złagodzić odczuwane dolegliwości. Jest to jednak błędna droga i często takie postępowanie powoduje nasilenie objawów. 

Jak zapobiegać wypaleniu zawodowemu?

Aby nie dopuścić do rozwinięcia wypalenia zawodowego powinniśmy przede wszystkim przestrzegać higieny pracy oraz prowadzić zdrowy tryb życia. Nie zabieraj pracy do domu oraz nie obciążaj się zadaniami, które przekraczają Twoje możliwości. Zbilansowana dieta, ośmiogodzinny sen oraz porcja ruchu każdego dnia także poprawiają nasze samopoczucie i sprawiają, że jesteśmy bardziej odporni na stres oraz niepowodzenia. 

Bardzo ważne jest także zachowanie równowagi pomiędzy życiem zawodowym a prywatnym. Poza pracą każdy powinien mieć zajęcie, które pozawala się zrelaksować, poczuć zadowolenie i zapomnieć o pracy. Może być to sport, uprawianie ogródka, spędzanie czasu z rodziną, czytanie książek lub dowolna inna rzecz, która sprawia nam przyjemność i pozwala odpocząć psychicznie.

Co zrobić, gdy dostrzegasz u siebie objawy wypalenia zawodowego?

Jeśli objawy są niewielkie przede wszystkim zastanów się, jaki styl życia prowadzisz. Jeśli nie dosypiasz, jesz w przypadkowych miejscach i nie wykonujesz żadnej aktywności fizycznej, na pewno skorzystasz na poprawie tych zwyczajów.  

W przypadku bardziej uciążliwych objawów pierwszym krokiem powinna być psychoterapia, na której nauczysz się sposobów radzenia sobie ze stresem, asertywności, zarządzania czasem oraz kontroli emocji. Psychoterapeuta nauczy Cię bardziej realistycznego spojrzenia na wykonywaną pracę oraz pomoże poznać Twoje mocne i słabe strony. Im bardziej świadomy będziesz swoich słabości i predyspozycji, tym łatwiej będziesz mógł stawić czoła codziennym trudnościom.

Jeśli objawy są bardzo nasilone, pojawiają się myśli samobójcze lub zupełny brak motywacji do zaspokajania podstawowych potrzeb, konieczna może być wizyta u lekarza psychiatry. W takim przypadku, przed podjęciem psychoterapii, konieczne może być leczenie farmakologiczne.