Przyczyny powstawania nowotworów

Spis treści:

Dlaczego chorujemy na nowotwory?
A co z genetyką?
Jakie czynniki są rakotwórcze?
Profilaktyka
7 objawów alarmowych

Zachorowalność na nowotwory stale rośnie i są one jedną z głównych przyczyn zgonów w Europie. Przede wszystkim dotyczą osób w średnim i starszym wieku, ale o ryzyku zachorowania decyduje styl całego naszego życia.

Dlaczego chorujemy na nowotwory?

Wiele nowotworów, na które chorujemy wynika w dużym stopniu z trybu życia, jaki prowadzimy. Wpływ mają takie czynniki, jak: dieta, aktywność fizyczna, palenie papierosów, picie alkoholu, stres oraz sen. Niestety, w obecnych czasach stresujemy się coraz więcej, a w ślad za tym często idą nieprzespane noce, chęć sięgnięcia po papierosa i brak czasu na aktywny odpoczynek. Odsetek osób palących papierosy nie zmienił się istotnie przez ostatnich kilka lat. Dodatkowo, wraz z łatwiejszym dostępem do słodyczy, słodkich napojów gazowanych oraz żywności typu fast-food, częściej wybieramy te opcje zamiast domowych obiadów. W efekcie coraz więcej Polaków ma nieprawidłową masę ciała. Na całym świecie rośnie także odsetek dzieci z nadwagą i otyłością, które wchodzą w dorosłość bardziej podatne na zachorowanie, ponieważ nadmierna masa ciała jest jednym z czynników rakotwórczych. Nieodpowiednia dieta, bazująca na zbyt małej ilości świeżych warzyw i owoców także przyczynia się do zwiększenia tego ryzyka. Niekorzystny wpływ mają również brak aktywności fizycznej oraz spożywanie wysokoprocentowego alkoholu.

A co z genetyką?

Genetyka jest bardzo silnie powiązana z rozwojem nowotworu, ale niekoniecznie ze względu na dziedziczenie – choroba ta powstaje w wyniku długotrwałego gromadzenia się uszkodzeń w materiale genetycznym. Uszkodzenia te powstają pod wpływem ekspozycji na czynniki rakotwórcze oraz są efektem prowadzonego stylu życia. Po przekroczeniu pewnego krytycznego punktu, komórki mogą stać się uszkodzone w taki sposób, że zaczynają niekontrolowanie dzielić się i rosnąć – w ten sposób powstaje nowotwór. Zdrowy tryb życia pozwala nam zmniejszyć ilość uszkodzeń w DNA, a w związku z tym również ryzyko wymknięcia się komórek spod kontroli.

Około 10% nowotworów faktycznie może być dziedziczona poprzez przekazanie mutacji w określonych genach. Najbardziej znane geny predysponujące do rozwoju nowotworów to BRCA1 i BRCA2. Pierwszy z nich predysponuje do zachorowania na raka piersi i jajnika, natomiast drugi na raka piersi, jajnika, trzustki i pęcherza moczowego. Mutacje w tych i innych genach odpowiedzialnych za zwiększone ryzyko rozwoju nowotworu są stosunkowo mało rozpowszechnione w populacji. Dotyczą one rodzin, w których zachorowania występują od kilku pokoleń, a u osób dotkniętych chorobą, diagnoza stawiana jest w młodym wieku. W takich przypadkach uzasadnione może być przeprowadzenie badań genetycznych, o które warto zapytać lekarza.

Jakie czynniki są rakotwórcze?

Klasycznie wyróżnia się chemiczne, fizyczne oraz biologiczne czynniki rakotwórcze. Najbardziej znane czynniki przedstawia poniższa tabela.

Profilaktyka

Ponad połowy zachorowań na nowotwory można uniknąć, wprowadzając zmiany w swoim stylu życia. To, jak powinniśmy funkcjonować na co dzień bardzo dobrze przedstawia Europejski Kodeks Walki z Rakiem.

1. Nie pal i nie używaj tytoniu w żadnej postaci. Unikaj palenia biernego, a jeśli jesteś palaczem i nie jesteś w stanie rzucić palenia – zgłoś się po pomoc do swojego lekarza oraz unikaj palenia przy innych.
2. Utrzymuj prawidłową masę ciała, czyli BMI nieprzekraczające 25 kg/m2. Przestrzegaj zaleceń prawidłowego sposobu żywienia:

• jedz dużo produktów pełnoziarnistych, roślin strączkowych, warzyw i owoców, aby dostarczyć sobie odpowiednią podaż błonnika;
• ogranicz spożycie wysokokalorycznych, przetworzonych produktów spożywczych i unikaj napojów słodzonych;
• ogranicz spożycie mięsa czerwonego i żywności z dużą zawartością soli (skorzysta na tym także Twoje serce).

3. Bądź aktywny fizycznie w codziennym życiu. Staraj się wykonywać minimum 150 min. ćwiczeń o umiarkowanej intensywności lub 75 min. ćwiczeń o wysokiej aktywności w ciągu tygodnia. Ogranicz czas spędzany na siedząco lub leżąco. Wprowadź drobne zmiany do swojego życia – wybieraj schody zamiast windy, na małe dystanse wybieraj rower zamiast auta.
4. Jeśli pijesz alkohol dowolnego rodzaju, ogranicz jego spożycie lub zrezygnuj z niego całkowicie. Limit dzienny spożycia alkoholu dla mężczyzny wynosi 2 porcje dziennie, czyli 20g etanolu. Ilość ta odpowiada w przybliżeniu 2 szklankom piwa / 2 kieliszkom wina / 2 małym kieliszkom mocnego alkoholu (np. wódki). Dla kobiet limit ten wynosi 1 porcję dziennie.
5. Unikaj nadmiernej ekspozycji na promienie słoneczne i szczególnie chroń przed nią dzieci. Zabezpieczaj się przed słońcem i zawsze używaj kremów z filtrem.
6. Nie korzystaj z solarium.
7. Chroń się przed działaniem substancji rakotwórczych w miejscu pracy. Postępuj zgodnie z zaleceniami dotyczącymi bezpieczeństwa i higieny pracy.
8. Kobiety powinny pamiętać o tym, że: 

• karmienie piersią zmniejsza u matki ryzyko zachorowania na raka. Jeśli możesz, karm swoje dziecko piersią; 
• hormonalna terapia zastępcza zwiększa ryzyko rozwoju niektórych rodzajów nowotworów. Ogranicz jej stosowanie.

9. Zadbaj o to, aby Twoje dzieci poddano szczepieniom ochronnym przeciwko: 

• wirusowemu zapaleniu wątroby typu B (dotyczy noworodków); 
• wirusowi brodawczaka ludzkiego – HPV (szczególnie dziewczynki).

10. Bierz udział w zorganizowanych programach badań przesiewowych w celu wczesnego wykrywania: 

• raka jelita grubego (zalecenie dotyczy zarówno mężczyzn, jak i kobiet); 
• raka piersi (u kobiet); 
• raka szyjki macicy (u kobiet).

7 objawów alarmowych

1. Zaburzenia oddawania stolca i moczu. Mogą wskazywać na raka prostaty, jelita grubego, pęcherza lub nerki. Nowotwór rozwijający się w obrębie jelita powoduje zablokowanie jego światła, co może objawiać się zaparciem, biegunką, bolesnymi wzdęciami, krwią w stolcu lub krwawieniem z odbytu. Problemy związane z układem moczowym, takie jak trudności w rozpoczęciu oddawania moczu, częstomocz, krew w moczu czy ból związany z jego oddawaniem mogą wskazywać na infekcję, bądź rozwijający się nowotwór pęcherza, prostaty lub nerki.
2. Przewlekłe owrzodzenia skóry (utrzymujące się dłużej niż 3 miesiące), które nie goją się lub krwawią, a także zgrubienia lub guzki w obrębie skóry lub błony śluzowej jamy ustnej. Mogą wskazywać na rozwijający się nowotwór skóry lub jamy ustnej. Nowotworowe owrzodzenia są zwykle bezbolesne, więc nie czekaj z sięgnięciem po pomoc.
3. Patologiczna (nietypowa) wydzielina, wydobywająca się z otworów naturalnych ciała lub brodawek. Ropne upławy lub nietypowe krwawienia z dróg rodnych mogą być objawem nowotworu macicy, a krwioplucie raka płuca.
4. Guzki lub guzy pojawiające się w dowolnym obszarze ciała. Mogą wskazywać na nowotwory tkanek miękkich (mięsaki), piersi lub nowotwory jąder. Piersi i jądra wymagają szczególnej czujności, ponieważ guzki przez długi czas pozostają niezauważone – dlatego tak ważne są samobadanie piersi oraz samobadanie jąder.
5. Trudności oraz ból przy przełykaniu (zwłaszcza jeśli chodzi o produkty stałe) lub utrzymująca się niestrawność. Może świadczyć o nowotworze przełyku lub żołądka.
6. Przewlekły kaszel lub chrypa, czyli utrzymujące się powyżej 8 tygodni. Mogą świadczyć o nowotworze płuca lub krtani.
7. Zmiany w wyglądnie znamion, szczególnie w zakresie ich symetrii, obwodu, koloru i wielkości. Każda zmiana w wyglądzie znamienia powinna skłonić nas do wizyty u lekarza, gdyż może być to oznaka rozwijającego się czerniaka.
8. Jeśli zauważysz u siebie którykolwiek z tych objawów, niezwłocznie skontaktuj się z lekarzem – może być to początek rozwijającej się choroby nowotworowej.