Europejski Kodeks Walki z Rakiem – 12 kroków do skutecznej prewencji nowotworów
Spis treści
Europejski Kodeks Walki z Rakiem – czym jest?
- Nie pal
- Dom wolny od dymu
- Utrzymuj prawidłową masę ciała
- Bądź aktywny fizycznie
- Zdrowa dieta
- Ogranicz alkohol
- Chroń się przed słońcem
- Bezpieczeństwo w pracy
- Radon w domu
- Zalecenia dla kobiet
- Szczepienia dzieci
- Programy przesiewowe
Europejski Kodeks Walki z Rakiem – czym jest?
Europejski Kodeks Walki z Rakiem powstał w 1987 roku jako odpowiedź środowiska naukowców i lekarzy na rosnące ryzyko zachorowań i zgonów na nowotwory złośliwe. Siłę Kodeksu doceniły zarówno Światowa Organizacja Zdrowia jak i Międzynarodowa Agencja do Badań nad Rakiem, które wspierając rozwój kolejnych edycji (obecnie czwarta edycja), jednocześnie śledzą wpływ przestrzegania zaleceń Kodeksu na zagrożenie nowotworami. Według Światowej Organizacji Zdrowia powszechne stosowanie do zaleceń Kodeksu może zredukować o 50% liczbę zgonów z powodu nowotworów.
Europejski Kodeks Walki z Rakiem przedstawia 12 praktycznych zaleceń, które każdy z nas może wprowadzić w życie, aby znacząco obniżyć ryzyko. Zalecenia wskazują czynniki kształtujące zdrowie każdego człowieka. Każdy z nas może świadomie wybrać zachowania wspierające zdrowie i zmniejszające ryzyko zachorowania na nowotwory.
1. Nie pal
Palenie tytoniu to główny czynnik ryzyka raka płuca oraz kilkunastu innych nowotworów, odpowiadający za około 85–90% zachorowań na raka płuca. Dym tytoniowy składa się z ok. 4000 związków chemicznych, wśród których ponad 40 substancji ma udowodnione działanie rakotwórcze (poprzez uszkadzanie DNA) i przyspieszające procesy nowotworzenia. Najlepszym sposobem na uniknięcie zagrożeń wynikających z narażenia na dym tytoniowy jest niepodejmowanie prób palenia.
2. Dom wolny od dymu
Bierne palenie (czyli wdychanie dymu papierosowego z otoczenia) zwiększa ryzyko nowotworów i chorób sercowo-naczyniowych u osób, które same nie palą. Zapewnienie w domu i pracy środowiska wolnego od dymu chroni szczególnie dzieci, które są najbardziej wrażliwe na toksyny. Każdy ma prawo oddychać powietrzem bez zanieczyszczeń wynikających z procesu spalania tytoniu.
3. Utrzymuj prawidłową masę ciała
Otyłość i nadwaga sprzyjają przewlekłemu stanowi zapalnemu oraz zaburzeniom hormonalnym (tkanka tłuszczowa jest dodatkowym narządem endokrynnym). Komórki tłuszczowe (adipocyty) uwalniają prozapalne cytokiny i wytwarzają reaktywne formy tlenu (wolne rodniki). Otyłość prowadzi do nadmiernej produkcji estrogenów, co zwiększa ryzyko raka piersi i trzonu macicy, zwłaszcza u kobiet po menopauzie. Otyłość i nadwaga dodatkowo jest czynnikiem ryzyka raka jelita grubego, przełyku czy trzustki. Nawet niewielka redukcja masy ciała może obniżyć ryzyko zachorowania na nowotwory związane z otyłością. Utrzymywanie BMI w granicach normy wspiera naturalne mechanizmy obronne organizmu.
4. Bądź aktywny fizycznie
Aktywność fizyczna jest czynnikiem ochronnym w większości nowotworów. Regularna aktywność fizyczna poprawia metabolizm, obniża poziom insuliny i hormonów płciowych powiązanych z niektórymi nowotworami (rak piersi, rak trzonu macicy, rak gruczołu krokowego), zmniejsza przewlekły stan zapalny, poprawia funkcje układu odpornościowego i perystaltykę jelit. Badania wskazują również, że ruch może zmniejszać ryzyko nawrotu choroby onkologicznej i zmniejszać działania uboczne terapii. Aktywność pomaga również utrzymać prawidłową masę ciała.
5. Zdrowa dieta
Zdrowa dieta ma ogromne znaczenie w profilaktyce nowotworowej. Szacuje się, że 35% nowotworów jest związanych z nieodpowiednią dietą, a w przypadku niektórych z nich nawet ¾ zachorowań można powiązać ze złymi nawykami żywieniowymi. Spożywanie odpowiedniej ilości w szczególności warzyw, roślin strączkowych, owoców i produktów pełnoziarnistych dostarcza błonnika, witamin i przeciwutleniaczy chroniących DNA przed uszkodzeniami. Ograniczenie czerwonego i przetworzonego mięsa, cukru, soli oraz unikanie słodzonych napojów zmniejsza stan zapalny i narażenie na karcinogeny. Dobrym punktem wyjścia jest tzw. zdrowy talerz pokazujący właściwe proporcje grup produktów w codziennej diecie: połowa – warzywa, w tym strączkowe, i owoce, pozostała część – pełnoziarniste produkty zbożowe oraz źródła białka.
6. Ogranicz alkohol
Alkohol jest substancją rakotwórczą wpisaną na listę karcinogenów ludzkich Światowej Organizacji Zdrowia. Picie alkoholu zwiększa ryzyko zachorowania na raka wątroby, piersi, jelita grubego, jamy ustnej i przełyku. W Polsce 9% zachorowań na raka piersi wynika z picia alkoholu (20 g czystego alkoholu zwiększa ryzyko zachorowania na raka piersi o 13%). Nawet niewielkie ilości alkoholu mogą być szkodliwe, dlatego najlepiej w ogóle wykluczyć spożywanie alkoholu.
7. Chroń się przed słońcem
Promieniowanie UV uszkadza materiał genetyczny komórek skóry, co może prowadzić do czerniaka i innych nowotworów skóry. Szczególnie ważna jest ochrona dzieci przed poparzeniami słonecznymi. Unikanie ekspozycji słonecznej między 10-16, odpowiednie lekkie, ale chroniące ubranie, stosowanie filtrów przeciwsłonecznych. W Polsce obowiązuje zakaz korzystania z solariów osób nieletnich, jednak osoby dorosłe również powinny ich unikać.
8. Bezpieczeństwo w pracy
Należy zapoznać się z zasadami BHP w swoim miejscu pracy, ponieważ zostały stworzone, aby chronić pracowników przed narażeniem na niebezpieczne substancje. Dotyczy to zwłaszcza zakładów produkcyjnych. Przestrzeganie zasad BHP i stosowanie środków ochrony osobistej minimalizuje zagrożenie narażenia na substancje rakotwórcze (np. azbest, benzen czy pyły metaliczne).
9. Radon w domu
Radon to naturalny gaz radioaktywny, który przedostaje się do pomieszczeń z gleby i materiałów budowlanych. Może gromadzić się w wyższych stężeniach w pomieszczeniach i uszkadzać DNA komórek płuc, zwiększając ryzyko zachorowania na raka płuca (największe narażenie dotyczy górników). Regularne pomiary stężenia radonu w pomieszczeniach i poprawa wentylacji (częste wietrzenie) są skutecznym sposobem ograniczenia ryzyka.
10. Zalecenia dla kobiet
Karmienie piersią wiąże się również z korzyścią dla matki, ponieważ zmniejsza ryzyko raka piersi. Każdy dodatkowy miesiąc karmienia piersią zmniejsza ryzyko zachorowania na raka piersi o 5%. Hormonalna terapia zastępcza powinna być stosowana tak krótko, jak jest to możliwe, a decyzja o stosowaniu powinna być podjęta przez kobietę świadomie w porozumieniu z lekarzem. Długotrwałe stosowanie hormonalnej terapii zastępczej zwiększa ryzyko zachorowania na raka piersi i jajnika.
11. Szczepienia dzieci
Około 10% nowotworów jest bezpośrednio związanych z czynnikami zakaźnymi. Dysponujemy dwoma szczepionkami, które zapobiegają zachorowaniu na nowotwór – szczepienie przeciw wirusowemu zapaleniu wątroby typy B (zapobiega rakowi wątroby) oraz szczepienie przeciwko wirusowi brodawczaka ludzkiego (HPV), chroniące przed zachorowaniem na raka szyjki macicy, niektóre nowotwory głowy i szyi oraz raka narządów płciowych.
12. Programy przesiewowe
Badania przesiewowe dzięki coraz doskonalszym testom pozwalają wykryć raka, gdy nie ma jeszcze zauważalnych objawów i dzięki temu możliwe jest skuteczne leczenie. W ramach bezpłatnych badań można wykonać badanie w kierunku raka piersi (raz na dwa lata, kobiety w wieku 45-74 lat), raka szyjki macicy (raz na 3 lata, kobiety w wieku 25-64 lat) oraz raka jelita grubego (mężczyźni i kobiety, 50-65 lat lub od 40-49 lat, jeśli krewny pierwszego stopnia miał diagnozę raka jelita grubego). Udział w programach dotyczących raka jelita grubego, piersi i szyjki macicy zmniejsza umieralność na nowotwory w całej Polsce.
Europejski Kodeks Walki z Rakiem to zestaw prostych, popartych badaniami naukowymi zaleceń, które łącznie mogą zapobiec nawet połowie zgonów na nowotwory. Wdrożenie tych wskazówek do naszych codziennych wyborów i aktywności to inwestycja w zdrowie własne, rodziny i całego społeczeństwa. Prewencja pierwotna i regularne badania przesiewowe dają każdemu realną szansę na dłuższe, zdrowsze życie.
