26 października 2023
O krok do przodu. Podstawy męskiej profilaktyki
"Lepiej zapobiegać niż leczyć". Te słowa starożytnego greckiego lekarza, Hipokratesa, stanowią uniwersalne motto profilaktyki – także męskiej. Istnieje wiele aspektów męskiego zdrowia urologicznego, gdzie wczesne działanie może zmniejszyć ryzyko zachorowania lub ułatwić leczenie.
Spis treści:
- Czym jest męska profilaktyka?
- Zdrowy tryb życia
- Palenie tytoniu
- Zakażenie HPV
- Badanie PSA
- Kto powinien wykonać badanie PSA?
- Męska profilaktyka – podsumowanie
Czym jest męska profilaktyka?
Definicja słownikowa objaśnia profilaktykę jako działania mające na celu zapobieganie niekorzystnym zjawiskom, zwłaszcza chorobom. Wyróżniamy trzy rodzaje profilaktyki:
- profilaktyka pierwotna, której celem jest zapobieżenie wystąpieniu choroby;
- profilaktyka wtórna, nastawiona na wczesne wykrycie choroby w celu ułatwienia jej leczenia;
- profilaktyka trzeciorzędowa, w ramach której zapobiega się dalszemu postępowaniu lub nawrotu już rozpoznanej i leczonej choroby.
Zdrowy tryb życia
Prowadzenie zdrowego trybu życia – rozumianego jako stosowanie prawidłowej diety, prowadzenie regularnej aktywności fizycznej i pozostawanie pod stałą opieką lekarza podstawowej opieki zdrowotnej – ma bardzo duże znaczenie dla zdrowia organizmu, przede wszystkim dla układu sercowo-naczyniowego. Co istotne, pozytywny wpływ dotyczy również układu moczowo-płciowego.
Współczesne choroby cywilizacyjne, takie jak otyłość, insulinooporność, cukrzyca, zaburzenia gospodarki lipidowej (cholesterolu) lub nadciśnienie tętnicze, prawdopodobnie stanowią czynniki ryzyka łagodnego rozrostu prostaty i występowania objawów z dolnych dróg moczowych. Badania naukowe pokazują, że aktywność fizyczna ma w tym kontekście działanie zapobiegawcze.
Wymienione szkodliwe czynniki zwiększają również ryzyko miażdżycy i uszkodzenia drobnych naczyń. To z kolei z upływem czasu doprowadzić może do wystąpienia zaburzeń wzwodu.
Ponadto, otyłość i nadciśnienie tętnicze są znanymi i dobrze udokumentowanymi czynnikami ryzyka zachorowania na raka nerki.
Palenie tytoniu
Palenie tytoniu jest śmiertelnym nałogiem, czyniącym spustoszenie w organizmie człowieka. Według szacunków Światowej Organizacji Zdrowia (WHO), rocznie ponad siedem milionów ludzi umiera przedwcześnie z powodu palenia tytoniu.
Choć w kontekście szkodliwości palenia tytoniu najwięcej mówi się o chorobie niedokrwiennej serca, zawale mięśnia sercowego, udarze mózgu, raku płuca, raku trzustki, raku krtani, raku żołądka i innych niezwiązanych z układem moczowo-płciowym problemach zdrowotnych, nałóg znacząco wpływa również na zdrowie urologiczne.
Palenie tytoniu jest głównym czynnikiem raka pęcherza moczowego, z powodu którego rocznie umiera w Polsce ponad 3 tysiące mężczyzn. Uważa się, iż około połowa wszystkich przypadków raka pęcherza moczowego wywołana jest paleniem tytoniu. Rak pęcherza moczowego u osób palących cechuje się wyższym stopniem złośliwości i gorszym rokowaniem. Osoba paląca posiada 3-4-krotnie wyższe prawdopodobieństwo zachorowania niż niepaląca. Rzucenie nałogu zmniejsza to ryzyko. Również w raku nerki palenie tytoniu uznawane jest za czynnik ryzyka zachorowania.
Nałóg wpływa szkodliwie na zdrowie urologiczne nie tylko w zakresie chorób nowotworowych. Palenie tytoniu jest jednym z głównych czynników miażdżycy i uszkodzenia drobnych naczyń. Z tego powodu palacze są bardziej narażeni na wystąpienie zaburzeń wzwodu niż osoby niepalące. Ryzyko to jest mniejsze u osób, które przestały palić.
Zakażenie HPV
Wirus brodawczaka ludzkiego (HPV) jest patogenem przenoszonym drogą płciową, poprzez bezpośredni kontakt skóry i błon śluzowych (niezależnie od formy i rodzaju aktywności seksualnej). Choć największe znaczenie zdrowotne HPV ma u kobiet, stanowiąc czynnik ryzyka rozwoju raka szyjki macicy, może on również wywoływać choroby u mężczyzn.
Istnieją różne typy wirusa HPV, tzw. onkogenne, czyli mogące wywołać raka, oraz nieonkogenne, czyli niewywołujące raka. Nierzadko u pacjenta jednocześnie stwierdza się typy HPV należące do obu tych grup.
Typy nieonkogenne mogą powodować powstanie tzw. kłykcin kończystych, zwanych również brodawkami płciowymi. Nie są to zmiany nowotworowe. Usuwa się je chirurgicznie lub przy użyciu specjalnych preparatów.
Typy onkogenne mogą u mężczyzny wywołać raka prącia. Materiał genetyczny HPV stwierdza się w przypadku około 30-50% guzów nowotworowych prącia. Choć rak prącia jest w Polsce chorobą bardzo rzadką (w latach 2011-2020 rozpoznawano go średnio u ok. 260 mężczyzn rocznie), liczby wskazują na pewien trend wzrostowy, co być może jest odzwierciedleniem coraz częstszego występowania HPV w populacji.
U mężczyzny HPV może ponadto odpowiadać za zachorowania na raka jamy ustnej, raka gardła lub raka krtani, ponieważ do zakażenia wirusem może dojść przy okazji stosunku oralnego lub nawet głębokich pocałunków.
W przypadku stwierdzenia u mężczyzny nosicielstwa HPV nie stosuje się żadnego leczenia przeciwwirusowego. Do samoczynnego wyleczenia zakażenia może dojść w ciągu kilku lub kilkunastu miesięcy.
Do metod zapobiegania zakażeniom HPV zalicza się:
- unikanie przygodnych stosunków płciowych lub stosunków z wieloma partnerami;
- szczepienie przeciwko HPV, najlepiej przed rozpoczęciem aktywności seksualnej;
- używanie mechanicznego zabezpieczenia (prezerwatywy);
- profilaktyczne obrzezanie.
Badanie PSA
Badanie przesiewowe w kierunku raka prostaty przy użyciu oznaczenia stężenia PSA w surowicy krwi należy do metod profilaktyki wtórnej – nie pomaga zapobiec rakowi prostaty, lecz ułatwia rozpoznanie choroby na wczesnym etapie.
PSA jest substancją naturalnie przedostającą się w niewielkich ilościach do krwiobiegu mężczyzny. W raku prostaty stężenie PSA znacząco rośnie. Z tego powodu, oznaczanie stężenia PSA służy zarówno monitorowaniu przebiegu leczenia raka prostaty, jak i wczesnemu wykryciu choroby.
Chociaż środowisko naukowe nie jest w tej kwestii zgodne, wydaje się, iż dzięki wprowadzeniu powszechnego badania przesiewowego pod postacią oznaczenia PSA udało się zmniejszyć śmiertelność z powodu raka prostaty. Do obserwowanego efektu prawdopodobnie przyczynił się również rozwój medycyny i nowoczesnych form leczenia. Niewątpliwie, wczesne wykrycie raka prostaty umożliwia zastosowanie opcji postępowania niedostępnych na etapie późniejszym.
Kto powinien wykonać badanie PSA?
Mając na uwadze typowy wiek, w którym u pacjenta rozpoznaje się raka prostaty, a także znane czynniki ryzyka, Europejskie Towarzystwo Urologiczne zaleca, aby pierwsze oznaczenie PSA wykonać:
- w wieku 40 lat u mężczyzn ze stwierdzoną mutacją w genie BRCA2,
- w wieku 45 lat u mężczyzn z rakiem prostaty w rodzinie lub mężczyzn rasy czarnej,
- w wieku 50 lat u wszystkich pozostałych mężczyzn.
Wytyczne sugerują, aby w przypadku wyniku prawidłowego (< 1,0 ng/mL u mężczyzn przed ukończeniem 60 rż. i < 2,0 ng/mL u mężczyzn starszych) kolejne oznaczenie wykonać nawet za osiem lat. Warto jednak zaznaczyć, iż postępowanie zawsze jest indywidualnie dopasowane do pacjenta i każdy wynik powinien być skonsultowany z urologiem.
Podwyższone stężenie PSA nie zawsze wywoływane jest przez raka prostaty i towarzyszyć może również innym chorobom dolnych dróg moczowych. Dość często zdarza się, że badanie przesiewowe przy użyciu PSA przyczynia się do rozpoznania tzw. raka niskiego ryzyka – niewymagającego leczenia, a pozostawiającego pacjenta z brzemieniem psychologicznym. Decydując się na oznaczenie PSA, należy mieć powyższą kwestię na uwadze. Jakkolwiek, wszelkie wątpliwości powinny zawsze zostać omówione z urologiem.
Męska profilaktyka – podsumowanie
Męska profilaktyka zdrowotna odgrywa kluczową rolę w zapobieganiu chorobom układu moczowo-płciowego oraz wczesnemu ich wykrywaniu.
W celu utrzymania prawidłowego zdrowia urologicznego mężczyznom zaleca się prowadzenie zdrowego i aktywnego fizycznie trybu życia, ewentualne leczenie chorób metabolicznych, unikanie lub zaprzestanie palenia tytoniu, a także okresowe badania poziomu PSA w surowicy krwi. Dodatkowo, warto być świadomym ryzyka związanego z zakażeniem HPV i stosować odpowiednie środki zapobiegawcze.
Wszelkie działania profilaktyczne powinny być podejmowane po konsultacji z urologiem, który dostosuje strategię do indywidualnych potrzeb oraz stanu zdrowia pacjenta.