20 września 2022
Choroba Alzheimera - przyczyny, objawy i metody terapii
Alzheimer to nieuleczalna i postępująca choroba neurodegeneracyjna, której skutkiem jest otępienie. Najczęściej występuje u osób po 65. roku życia, a według szacunków badaczy, dotyczy nawet 50% osób powyżej 85 r.ż. Objawy choroby często są błędnie łączone z podeszłym wiekiem, co utrudnia postawienie diagnozy na wczesnym etapie choroby.
Spis treści:
Czym jest Alzheimer?
Choroba Alzheimera to zaburzenie neurodegeneracyjne nazywane „otępieniem starczym”. Uznaje się ją za najczęstszą przyczynę demencji. Pomimo częstszych objawów demencji wśród osób w starszym wieku, nie jest ona normalnym etapem starzenia się. Dotychczasowe badania nie pozwoliły na wskazanie jednoznacznych przyczyn i mechanizmów rozwoju choroby. Alzheimer jest nieuleczalny.
Choroba Alzheimera cechuje się indywidualnym przebiegiem i rozwojem, ale mimo tego można wyróżnić kilka grup typowych objawów. Do najczęstszych zalicza się trudności w przypominaniu słów oraz zdarzeń, zaburzenia językowe, problemy z orientacją, koncentracją i uwagą czy zaburzenia zachowania. Zwyrodnienie układu nerwowego prowadzi ostatecznie do dużych zmian w strukturze mózgu, co wiąże się ze stopniowym traceniem funkcji życiowych, a w konsekwencji śmiercią. Ze względu na częstsze występowanie choroby u osób w podeszłym wieku, naukowcy szacują na znaczny wzrost osób z diagnozą Alzheimera w związku z postępującym starzeniem się społeczeństwa.
Alzheimer – przyczyny
Obecnie nie ustalono bezsprzecznie czynników odpowiedzialnych za rozwój Alzheimera. Badacze wskazują jednak na bardzo istotną rolę amyloidozy, czyli procesu neurodegeneracyjnego, w którym dochodzi do nieprawidłowego odkładania się w mózgu białka amyloidowego. Inna hipoteza zakłada udział białka tau w procesie rozwoju choroby.
Jako czynniki ryzyka wskazuje się m. in.:
- starszy wiek;
- płeć żeńska;
- predyspozycje genetyczne;
- występowanie Alzheimera u członków rodziny;
- cukrzyca;
- zaburzenia lękowe i depresja.
Alzheimer – objawy
Alzheimer w zależności od stopnia zaawansowania choroby, przejawia różne objawy o niejednolitej sile natężenia. Do charakterystycznych symptomów zaliczają się:
- zaburzenia pamięci – zaliczane do najwcześniejszych objawów choroby. Chory zapomina o bieżących wydarzeniach, ale zachowuje pamięć o zdarzeniach z odległej przeszłości. Może to powodować sytuacje, gdy ktoś zapomina, gdzie zostawił klucze lub okulary, ale doskonale pamięta swoje dzieciństwo;
- zaburzenia językowe – słownictwo chorego zawęża się, a dodatkowo pojawiają się problemy z przypominaniem sobie wyrazów;
- zaburzenia orientacji przestrzennej – wiążą się z trudnościami w orientacji w terenie, czy trudnościami z czytaniem map. Na początku dotyczy to głównie nowych lokalizacji, ale z czasem chory przestaje rozpoznawać swoją najbliższą okolicę;
- zaburzenia koncentracji i uwagi – dotyczą problemów z koncentrowaniem się nad zadaniami;
- urojenia i omamy –objawia się to przekonaniem chorego o zagrożeniu ze strony innych osób w tym opiekunów i rodziny. Najczęściej dotyczy to podejrzewania innych o celowe chowanie przedmiotów, tak aby chory na Alzheimera nie mógł ich znaleźć. W późniejszych etapach choroby mogą dodatkowo wystąpić oskarżenia o zdradę ze strony małżonka czy próby celowego pozbycia się chorego z domu;
- zaburzenia zachowania i nastroju – ze względu na postępujące ograniczenia poznawcze, chory może odczuwać irytację, niepokój i zdenerwowanie z powodu niezrozumienia wielu codziennych zdarzeń;
- niepokój psychoruchowy i objaw wędrowania – pobudzenie nasila się godzinach popołudniowych i wieczornych, co wiąże się to m. in. z objawem wędrowania, czyli odczuwania stałego przymusu chodzenia, zarówno po domu jak i na zewnątrz;
- zaburzenia snu;
- depresja;
- inne zaburzenia neurologiczne i problemy ogólnomedyczne, do których najczęściej zaliczane są spowolnienia ruchów, pochylenia sylwetki, trudności w chodzeniu czy tendencje do upadków.
Alzheimer – etapy
Rozwój Alzheimera przebiega powoli, a objawy nie ujawniają się jednocześnie. Poszczególne etapy choroby mogą różnić się między sobą czasem trwania – od kilku miesięcy do kilku lat. Lekarze często posługują się Skalą Ogólnej Deterioracji, dzięki czemu stan pacjenta można przyporządkować do jednego z etapów rozwoju choroby.
1 etap: brak objawów zaburzeń pamięci.
2 etap: trudność w przypominaniu słów.
3 etap: pogłębienie się problemów z przypominaniem słów i nazw, a także koncentracją i pamięcią, które mogą skutkować niższą efektywnością zawodową. Ten etap może trwać do 7 lat. Objawy wskazują na łagodne zaburzenia poznawcze (Mild Cognitive Impairment, MCI).
4 etap: wcześniejsze problemy pogłębiają się, dodatkowo pojawiają się problemy w bardziej złożonych zadaniach, tak jak np. wypełnianie rachunków czy planowanie przyjęć. To wczesna faza choroby. Ten etap może trwać do 2 lat.
5 etap: w codziennym funkcjonowaniu chory ma problem z prawidłowym ubraniem się, a także określeniem daty, czy przygotowywaniem posiłków. W skrajnych przypadkach może wiązać się to z zagrożeniem wyłączenia gazu w kuchence. Dodatkowo pojawiają się trudności z zapamiętaniem własnego adresu. To średniozaawansowana faza choroby. Ten etap może trwać do 2 lat.
6 etap: chory potrzebuje pomocy w podstawowych codziennych czynnościach, tak jak pomoc przy ubieraniu i dbaniu o higienę oraz doświadcza problemów z nietrzymaniem moczu. To zaawansowana faza choroby. Ten etap może trwać do 3 lat.
7 etap: ostania faza choroby często nazywana terminalną, w której stosuje się metody leczenia paliatywnego. Chory traci możliwość chodzenia, siedzenia czy uśmiechania się. Następuje znaczące ograniczenie w mowie do ok. 6 słów.
Alzheimer – diagnoza
Chorzy na Alzheimera powinni znajdować się pod opieką specjalistów od początkowych etapów choroby. Jeżeli zauważymy u bliskich niepokojące objawy, należy zgłosić się do lekarza rodzinnego, który podejmie decyzję o dalszych krokach i zaangażowania innych lekarzy specjalistów, np. neurologa i geriatry. W procesie diagnozy i leczenia uczestniczą również neuropsycholodzy. Rozpoznanie choroby Alzheimera jest możliwe dzięki zastosowaniu testów przesiewowych, takich jak test zegara czy wybrane skale mierzące poziom otępienia. Testy neuropsychologiczne umożliwiają również na lepszą ocenę deficytów poznawczych i dostosowania leczenia do potrzeb pacjenta.
W procesie diagnozy wykorzystuje się również badania laboratoryjne oraz obrazowe. Lekarze mogą zlecić badania krwi, moczu, a także tomografię komputerową i rezonans magnetyczny. Nie potwierdzają one diagnozy Alzheimera, ale pozwalają wykluczyć inne choroby, których objawy są zbieżne.
Alzheimer – leczenie
Choroba Alzheimera jest nieuleczalna. Nie istnieją leki, które zatrzymają lub odwrócą przebieg choroby. Dostępna farmakoterapia służy jedynie do leczenia objawów, a za tym pozawala spowolnić rozwój Alzheimera.
W przypadku choroby w lekkiej i średniozaawansowanej fazy Alzheimera stosuje się leki z grupy inhibitorów acetylocholinoesterazy. Do tej grupy należy donepezil oraz rywastygmina, która może być stosowana w formie plastrów, dzięki czemu łatwiej ją zastosować u osób odmawiających przyjmowania leków lub mających problem z połykaniem. Leki z tej grupy wpływają pozytywnie na funkcje poznawcze, nie mają jednak przełożenia na poprawę jakości życia. Do leczenia umiarkowanej i zaawansowanej fazy choroby wykorzystuje się memantynę, antagonistę receptora NMDA (N-metylo-D-asparaginowego). Ma to działanie neuroprotekcyjne.
Leczenie Alzheimera nie powinno opierać się wyłącznie na farmakoterapii. Odpowiednie ćwiczenia neuropsychologiczne wspierają funkcjonowanie poznawcze chorego. Dodatkowo chorych można wspierać w codziennym życiu, np. poprzez umieszczanie symboli i piktogramów ułatwiających odnajdywanie przedmiotów w domu.
Całkowite wyleczenie Alzheimera
Choroba Alzheimera jest nieuleczalna. Nawet mimo wykrycia na wczesnym etapie i podjęcia odpowiednich terapii, nie jest możliwe zatrzymanie ani cofnięcie choroby. Alzheimer będzie postępował, co w konsekwencji będzie wiązało się z pogorszeniem się stanu zdrowia. Leczenie często przybiera formę leczenia paliatywnego.
W końcowych etapach choroby potrzebna jest całodobowa opieka. Chorzy nie są w stanie komunikować się, przemieszczać ani siedzieć. Stają się całkowicie zależni od swoich opiekunów. Długotrwałe leżenie może powodować odleżyny.
Alzhaimer – profilaktyka
Mimo braku zidentyfikowania bezpośrednich przyczyn choroby, badacze wskazują na czynniki ochronne, dzięki którym można obniżyć ryzyko wystąpienia choroby Alzheimera. Zalicza się do nich aktywność zawodowa i edukacyjna – im dłużej osoba uczy się nowych rzeczy lub czyta i ogląda nieznane do tej pory dzieła, wspiera swój mózg i wykorzystuje potencjał poznawczy. Pozostanie aktywnym społecznie również działa ochronnie. Pozostając w kontakcie z innymi osobami, niezależnie czy chodzi o rodzinę, sąsiadów lub lokalną społeczność, wspieramy swoje zdrowie psychiczne.
Palenie papierosów zwiększa ryzyko spadku funkcji poznawczych, więc odstawienie tej używki działa ochronnie. Podobne działanie ma wysokie ciśnienie i cukrzyca. Badacze wskazują również na zdrowe odżywianie – ograniczając spożywanie tłuszczów, a zwiększając udział warzyw i owoców w diecie. Mimo braku jednoznacznych przyczyn Alzhaimera, wyżej opisane czynniki ochronne zmniejszają ryzyko wystąpienia choroby.
Źródła
Daniluk, J., & Borkowska, A. (2008). Zaburzenia funkcji poznawczych i depresja w chorobie Alzheimera, zagadnienia neurobiologiczne. Psychiatria, 5(2), 43-50.
Gaweł, M., & Potulska-Chromik, A. (2015). Choroby neurodegeneracyjne: choroba Alzheimera i Parkinsona. Postępy Nauk Medycznych, 28(7), 468-476.
Hendrie H.C. (1998). Epidemiology of dementia and Alzheimer's disease. Am. J. Geriatr. Psychiatr. 6 (2 supl. 1): 3.18.
Kalaria, R. N., Maestre, G. E., Arizaga, R., Friedland, R. P., Galasko, D., Hall, K., … Antuono, P. (2008). Alzheimer’s disease and vascular dementia in developing countries: prevalence, management, and risk factors. The Lancet Neurology, 7(9), 812–826. doi:10.1016/s1474-4422(08)70169-8
Kivipelto, M., Mangialasche, F. & Ngandu, T. Lifestyle interventions to prevent cognitive impairment, dementia and Alzheimer disease. Nat Rev Neurol 14, 653–666 (2018). doi.org/10.1038/s41582-018-0070-3
Wilk-Maciejewska, M., Łoza, B., Patejuk-Mazurek, I., & Pałka, J. (2014). Łagodne zaburzenia poznawcze: czym są i jak je leczyć?. Neuropsychiatria. Przegląd kliniczny, 6(2), 87-91.