Szczepienie przeciwko krztuścowi – wskazania, liczba dawek, skuteczność. Jak się przygotować do szczepienia?

Spis treści

1. Krztusiec – jak może dojść do zakażenia?
2. Objawy krztuśca
3. Krztusiec – powikłania
4. Wskazania do szczepienia przeciw krztuścowi
5. Przeciwwskazania do szczepienia przeciw krztuścowi
6. Szczepionki przeciwko krztuścowi – rodzaje
7. Skuteczność szczepienia przeciw krztuścowi – ile dawek?
8. Jak przygotować się do szczepienia przeciwko krztuścowi?

Krztusiec – jak może dojść do zakażenia?

Źródłem zakażenia jest osoba chora na krztuśca, nawet przy łagodnym jego przebiegu. Do zakażenia dochodzi drogą kropelkową (rozpryskiwanie kropelek śliny podczas kaszlu, kichania czy mówienia).

Krztusiec należy do najbardziej zaraźliwych chorób zakaźnych. Szacuje się, że jedna chora osoba zakaża średnio od 5 do 17 osób, które nie były zaszczepione przeciwko krztuścowi. Gdy chory jest jeden z domowników, ryzyko zachorowania pozostałych, przy braku ich odporności (aktualnego szczepienia), szacowane jest na 70-100%. Okres wylęgania, czyli czas od zakażenia do rozwoju pierwszych objawów choroby wynosi zwykle około 10 dni.

Objawy krztuśca

Krztusiec ma trójfazowy przebieg.

1. W pierwszym okresie choroby (1-3 tygodnie) objawy nie różnią się od objawów przeziębienia, występuje łagodny kaszel, często nasilający się w nocy, ból gardła, katar, a u niektórych chorych gorączka. W tej fazie chory jest najbardziej zakaźny, a jednocześnie, ze względu na brak charakterystycznych objawów trudny do zdiagnozowania.
2. W kolejnej fazie (4-8 tygodni) pojawiają się uporczywe i ciężkie napady duszącego kaszlu, najbardziej nasilone w nocy, co jest typowe dla krztuśca. Chory podczas kaszlu wydaje dźwięk podobny do piania (piejący kaszel). Napady kaszlu mogą się przedłużać, prowadząc do wymiotów, trudności w nabraniu powietrza czy wyczerpania organizmu.
3. Ostatnią fazą choroby (2-8 tygodni) jest tak zwana faza zdrowienia. W tym okresie napady kaszlu stopniowo ustępują. Kaszel może być jednak obecny przez wiele miesięcy od początku zachorowania.

Ciężkość objawów krztuśca zależy od wieku chorego oraz stanu uodpornienia (szczepienia). Najsilniejsze i najbardziej typowe objawy obserwujemy u nieuodpornionych niemowląt i małych dzieci, a łagodne u osób dorosłych zaszczepionych przeciw krztuścowi. Około 50% niemowląt z krztuścem wymaga pobytu w szpitalu.

Krztusiec – powikłania

Musimy pamiętać, że krztusiec jest chorobą zagrażającą życiu i obarczony jest ryzykiem rozwoju wielu powikłań. Do najbardziej niebezpiecznych zaliczamy zapalenie płuc, mogące prowadzić do zgonu oraz zaburzenia neurologiczne powstałe na skutek niedotlenienia mózgu w wyniku napadowego kaszlu.

Krztuścowi można skutecznie zapobiegać przez stosowanie szczepień ochronnych. Jest to szczególnie ważne teraz, gdy obserwujemy największą od wielu lat liczbę zachorowań na krztusiec.

Wskazania do szczepienia przeciw krztuścowi

Zgodnie z Programem Szczepień Ochronnych (PSO) szczepienie przeciwko krztuścowi należy do szczepień obowiązkowych u wszystkich dzieci i młodzieży do ukończenia 19. roku życia.

Dawka przypominająca szczepienia przeciwko krztuścowi szczególnie zalecana jest:

• kobietom w ciąży – optymalnie w 3. trymestrze (nawet jeżeli od ostatniego szczepienia upłynęło mniej niż 10 lat, podanie szczepionki ma za zadanie przekazanie odporności dziecku);
• osobom starszym;
• wszystkim osobom mającym kontakt z niemowlętami i małymi dziećmi.

Przechorowanie krztuśca nie uodparnia przed kolejnym zachorowaniem. Osobom, które przechorowały zakażenie pałeczką krztuśca, również zaleca się szczepienie.

Przeciwwskazania do szczepienia przeciw krztuścowi

Trwałym przeciwwskazaniem do szczepienia przeciwko krztuścowi są:

• ciężka reakcja alergiczna (anafilaksja) po poprzedniej dawce szczepionki,
• ciężkie, postępujące zaburzenia neurologiczne (encefalopatia), występujące 7 dni od podania poprzedniej dawki szczepionki.
   

Do tymczasowych przeciwwskazań do szczepienia przeciwko krztuścowi zaliczamy:

• ostre choroby (infekcje) przebiegające z gorączką,
• zaostrzenia chorób przewlekłych (np. astmy, niewydolności serca),
   

W takich przypadkach szczepienie jest odraczane do czasu wyzdrowienia lub stabilizacji stanu chorego.

W przypadku wystąpienia innych niepożądanych odczynów poszczepiennych, które pojawiły się po poprzedniej dawce np. epizodzie nieukojonego płaczu czy omdlenia dziecięcego, o szczepieniu kolejnymi dawkami decyduje lekarz pracujący w poradni szczepień.

Ciąża i okres karmienia piersią nie są przeciwwskazaniami do szczepienia przeciw krztuścowi.

Szczepionki przeciwko krztuścowi – rodzaje

Szczepionki przeciw krztuścowi zalicza się do tzw. grupy szczepionek inaktywowanych = "zabitych". Na rynku dostępne są różne szczepionki przeciwko krztuścowi. Występują one zawsze w postaci skojarzonej jako szczepienia przeciwko błonicy, tężcowi i krztuścowi (oraz ew. innym chorobom w przypadku szczepień wysokoskojarzonych).
 

• Szczepionki pełnokomórkowe – zawierają całe, zabite komórki pałeczek krztuśca. Wykorzystywane są do realizacji szczepień przeciwko krztuścowi w ramach PSO u dzieci do ukończenia 3. roku życia. Cechują się dużą skutecznością, natomiast obarczone są większym ryzykiem rozwoju niepożądanych odczynów poszczepiennych.
   
• Szczepionki bezkomórkowe – zawierają tylko kilka fragmentów pałeczki krztuśca, które stymulują ochronną odpowiedź układu odpornościowego. Mogą występować w postaci wysokoskojarzonej (tzw. 5w1, 6w1) chroniącej dodatkowo przed innymi chorobami. Szczepionki bezkomórkowe są skuteczne i dobrze tolerowane.
   

Po podaniu szczepionki przeciwko krztuścowi oprócz zaczerwienienia, obrzęku i/lub bólu w miejscu podania szczepionki u osoby szczepionej może wystąpić stan podgorączkowy lub gorączka. Dodatkowo u dziecka może wystąpić epizod nieukojonego płaczu lub tzw. "omdlenie dziecięce". Są to rzadkie działania niepożądane, występujące częściej w przypadku podaniu szczepionki pełnokomórkowej przeciwko krztuścowi.

Skuteczność szczepienia przeciw krztuścowi – ile dawek?

Szczepienie przeciwko krztuścowi jest szczepieniem wielodawkowym. Zgodnie z aktualnym PSO każde dziecko powinno zostać zaszczepione 4 dawkami szczepionki zawierającej komponent krztuścowy w 2., 3-4., 5. i 16-18. miesiącu życia jako tzw. szczepienie podstawowe. Dodatkowo w celu wzmocnienia odporności dziecko powinno przyjąć dawki przypominające w 6. oraz 14. roku życia. Powyższy schemat szczepień ma na celu uzyskanie długotrwałej odporności.

Przyjęcie pełnego schematu szczepień przeciwko krztuścowi zapewnia skuteczną ochronę przed rozwojem choroby, sięgającą 85-88%. Niestety odporność ta nie jest trwała i spada wraz z upływem czasu. Wobec czego wymagane jest podawanie przypominającej dawki szczepionki co 10 lat.

Wybór konkretnego preparatu zależy od jego rejestracji w poszczególnych grupach wiekowych, obecności ewentualnych przeciwwskazań i dostępności na rynku.

Jak przygotować się do szczepienia przeciwko krztuścowi?

Szczepienie przeciwko krztuścowi nie wymaga specjalnego przygotowania. Przed podaniem szczepionki lekarz przeprowadza rozmowę i badanie, na podstawie których dokonuje kwalifikacji do szczepienia. Warto zaopatrzyć się w lek z paracetamolem, by w razie wystąpienia gorączki lub bólu móc je zwalczać.