Szczepienie przeciwko tężcowi – wskazania, liczba dawek, skuteczność. Jak się przygotować do szczepienia?

Spis treści

1. Tężec – jak można się zarazić?
2. Objawy tężca
3. Tężec – powikłania
4. Wskazania do szczepienia przeciw tężcowi
5. Szczepienie przeciwko tężcowi – przeciwwskazania
6. Rodzaje szczepionek przeciwko tężcowi
7. Skuteczność szczepienia przeciw tężcowi – ile dawek?
8. Jak się przygotować do szczepienia przeciwko tężcowi?

Tężec – jak można się zarazić?

Do zakażenia najczęściej dochodzi na skutek urazu przebiegającego ze zranieniem skóry, w tym również przez niewielkie skaleczenia. Z tego względu tężec zaliczany jest do tzw. chorób przyrannych. Do zakażenia może prowadzić również niezachowanie odpowiednich zasad higieny przy porodzie, zwłaszcza gdy odbywa się on poza szpitalem.

Objawy tężca

Laseczki tężca namnażają się w ranie i wytwarzają toksynę tężcową, która niekorzystnie działa na nasz układ nerwowy. Objawy tężca mogą pojawić się od 3 dni do 3 tygodni od zranienia, natomiast średni czas od zranienia do wystąpienia objawów tężca wynosi około 7 dni. Pojawienie się klasycznych objawów tężca zwykle jest poprzedzone okresem mało charakterystycznych objawów zwiastunowych, tj. ból głowy, osłabienie, niepokój czy ból w okolicy miejsca zranienia.

Typowymi objawami tężca są niekontrolowane skurcze różnych mięśni, które między innymi mogą prowadzić do:

• szczękościsku, czyli braku możliwości swobodnego otwarcia ust, co utrudnia jedzenie i picie;
• bolesnych, napadowych prężeń (niekontrolowanych ruchów) – wywołanych różnymi bodźcami np. hałasem czy światłem;
• porażenia (paraliżu) mięśni twarzy.

Tężec – powikłania

Do powikłań tężca zaliczamy zapalenie płuc, krwiaki powstające wewnątrz mięśni, złamania kręgów kręgosłupa na skutek silnych prężeń oraz zapalenie mięśnia sercowego.

Tężcowi można skutecznie zapobiegać przez stosowanie szczepień ochronnych.

Wskazania do szczepienia przeciw tężcowi

Zgodnie z Programem Szczepień Ochronnych (PSO) szczepienie przeciwko tężcowi należy do szczepień obowiązkowych u wszystkich dzieci i młodzieży do ukończenia 19. roku życia.

Osobom dorosłym zalecane są okresowe szczepienia przypominające, raz na 10 lat, najlepiej z wykorzystaniem szczepionki skojarzonej przeciw błonicy, tężcowi i krztuścowi.

Przechorowanie tężca nie uodparnia przed kolejnym zachorowaniem. Osobom, które przeżyły zakażenie tężcem, również zaleca się szczepienie.

Szczepionkę przeciw tężcowi z powodzeniem wykorzystuje się również w ramach tzw. profilaktyki poekspozycyjnej po zranieniu. Decyzję dotyczącą konieczności zastosowania szczepienia podejmuje zwykle lekarz opatrujący ranę (np. chirurg). Zależy ona od dwóch głównych czynników:

• stanu zaszczepienia osoby zranionej (ile dawek szczepionki przyjęła, kiedy była ostatnia dawka),
• ryzyka zachorowania (rodzaj, zabrudzenie rany).

Szczepienie przeciwko tężcowi – przeciwwskazania

Trwałym przeciwwskazaniem do szczepienia przeciwko tężcowi jest praktycznie tylko ciężka reakcja alergiczna (anafilaksja) na poprzednią dawkę szczepionki.

Do tymczasowych przeciwwskazań do szczepienia przeciwko tężcowi zaliczamy:

• ostre choroby (infekcje) przebiegające z gorączką,
• zaostrzenia chorób przewlekłych (np. astmy, niewydolności serca).

W takich przypadkach szczepienie jest odraczane do czasu wyzdrowienia lub stabilizacji stanu chorego.

Ciąża i okres karmienia piersią nie są przeciwwskazaniami do szczepienia przeciw tężcowi.

Rodzaje szczepionek przeciwko tężcowi

Szczepionki przeciw tężcowi zalicza się do tzw. grupy szczepionek inaktywowanych = "zabitych". Substancją działającą w szczepionce przeciw tężcowi jest zmodyfikowana toksyna tężcowa zwana toksoidem tężcowym. Podczas produkcji szczepionki pozbawia się ją właściwości toksycznych – nie jest w stanie wywołać tężca i towarzyszących mu objawów.

Na rynku dostępnych jest kilka rodzajów szczepionek przeciw tężcowi.
 

• Szczepionki monowalentne (pojedyncze), chroniące tylko przed rozwojem tężca np. Tetana – wykorzystuje się je u osób z przeciwwskazaniami do szczepień preparatami skojarzonymi (błoniczo-tężcowo-krztuścowymi) w ramach szczepień wg PSO oraz u osób po zranieniu, które kwalifikują się do profilaktyki poekspozycyjnej. Szczepionki monowalentne przeciwko tężcowi są bardzo bezpieczne, a pojawianie się niepożądanych odczynów poszczepiennych jest ekstremalnie rzadkie.
   
• Szczepionki poliwalentne (skojarzone), chroniące dodatkowo przed innymi chorobami:

• szczepionki dwuwalentne – błoniczo-tężcowe, stosowane u osób z przeciwskazaniami do podania szczepionki przeciwko krztuścowi oraz w 19. roku życia w ramach realizacji PSO;
• szczepionki trójwaletne – błoniczo-tężcowo-krztuścowe, stosowane w ramach realizacji szczepień obowiązkowych zgodnie z PSO;
• szczepionki wysokoskojarzone tzw. 5w1 lub 6w1, które dodatkowo mogą chronić przed zakażeniem wirusem polio, ciężkim przebiegiem zakażeń wywołanych przez bakterię Haemophilus influenzae typu B oraz przed wirusowym zapaleniem wątroby typu B.
   

Szczepionki poliwalentne również są bezpieczne i dobrze tolerowane. Oprócz zaczerwienienia, obrzęku i/lub bólu w miejscu podania szczepionki może wystąpić stan podgorączkowy lub gorączka. W przypadku ich wystąpienia pomocne bywa podanie paracetamolu.

Skuteczność szczepienia przeciw tężcowi – ile dawek?

Szczepienie przeciwko tężcowi jest szczepieniem wielodawkowym. Zgodnie z aktualnym PSO każde dziecko powinno zostać zaszczepione 4 dawkami szczepionki zawierającej komponent tężcowy w 2., 3-4., 5. i 16-18. miesiącu życia jako tzw. szczepienie podstawowe. Dodatkowo, w celu wzmocnienia odporności, dziecko powinno przyjąć dawki przypominające w 6., 14. oraz 19. roku życia. Powyższy schemat szczepień ma na celu uzyskanie długotrwałej odporności.

Dorośli, którzy w przeszłości nie byli szczepieni przeciwko tężcowi lub nie mają udokumentowanych szczepień, powinni zostać zaszczepieni 3 dawkami szczepionki. Druga dawka powinna być podana po 4-6 tygodniach od pierwszej, a trzecia po kolejnych 6-12 miesiącach.

W ramach wcześniej wspomnianej profilaktyki poekspozycyjnej podaje się od 1 do 3 dawek szczepionki przeciwko tężcowi.

Wybór konkretnego preparatu zależy od jego rejestracji w poszczególnych grupach wiekowych i dostępności na rynku.

Jak się przygotować do szczepienia przeciwko tężcowi?

Szczepienie przeciwko tężcowi nie wymaga specjalnego przygotowania. Przed podaniem szczepionki lekarz przeprowadza rozmowę i badanie, na podstawie których dokonuje kwalifikacji do szczepienia. Warto zaopatrzyć się w lek z paracetamolem, by w razie wystąpienia gorączki lub bólu móc je zwalczać.