Szczepienie przeciwko błonicy – wskazania, skuteczność, przygotowanie. Ile podaje się dawek?

Spis treści

1. Błonica – jak można się zarazić?
2. Objawy błonicy
3. Błonica – powikłania
4. Obowiązkowe szczepienia przeciwko błonicy
5. Wskazania do szczepienia przeciw błonicy
6. Szczepienie przeciwko błonicy – przeciwwskazania
7. Rodzaje szczepionek przeciwko błonicy
8. Skuteczność szczepienia przeciw błonicy – ile dawek?
9. Jak się przygotować do szczepienia przeciwko błonicy?

Błonica – jak można się zarazić?

Źródłem zakażenia jest osoba chora na błonicę. Do zakażenia może dojść drogą kropelkową (rozpryskiwanie kropelek śliny podczas kaszlu, kichania czy mówienia) lub przez bezpośredni kontakt z chorym. Szacuje się, że jedna chora osoba zakaża średnio od 2 do 4 osób, które nie były zaszczepione przeciwko błonicy. Okres wylęgania, czyli czas od zakażenia do rozwoju pierwszych objawów choroby, wynosi zwykle od 2 do 5 dni.

Objawy błonicy

Pierwszym objawem choroby jest zazwyczaj wysoka gorączka z dreszczami, której towarzyszy ból gardła, chrypka oraz kaszel. U niektórych chorych może wystąpić znaczne osłabienie.

W kolejnym etapie choroby na błonach śluzowych dróg oddechowych, czyli śluzówkach nosa, gardła, a także krtani i tchawicy, na skutek działania toksyny błoniczej dochodzi do rozwoju tzw. błon rzekomych. Są to szare lub białawe naloty, które mocno przylegają do podłoża i krwawią przy próbie ich usunięcia. Dodatkowo powiększają się okoliczne węzły chłonne, wyczuwalne jako "kuleczki" na szyi.

Błonica – powikłania

Narastanie błon rzekomych oraz obrzęk szyi mogą prowadzić do znacznego zwężenia światła dróg oddechowych, skutkując nasiloną dusznością lub – w ciężkich przypadkach – zgonem z powodu uduszenia. Toksyna wydzielana przez maczugowca błonicy rozprzestrzenia się też po całym organizmie i zaburza pracę wielu innych narządów. Może powodować zapalenie mięśnia sercowego oraz uszkadzać nerki.

Ponadto w przebiegu błonicy może dojść do rozwoju powikłań neurologicznych, najczęściej pod postacią porażenia (paraliżu) podniebienia i gardła – co utrudnia przyjmowanie pokarmów, a następnie mięśni poruszających gałką oczną (zez) lub nawet kończyn.

Musimy pamiętać, że błonica jest chorobą zagrażającą życiu. Zgon może nastąpić na skutek uduszenia (zatkanie dróg oddechowych lub paraliż mięśni oddechowych) lub zaburzeń rytmu serca (zapalenie mięśnia sercowego).

Obowiązkowe szczepienia przeciwko błonicy

Błonicy można skutecznie zapobiegać przez stosowanie szczepień ochronnych. Świadczy o tym aktualna sytuacja epidemiologiczna w Polsce. Przed wprowadzeniem obowiązkowych szczepień przeciwko błonicy odnotowywano 40 tys. zachorowań i 3 tys. zgonów rocznie. Obecnie nie ma ognisk błonicy w Polsce, natomiast odnotowuje się przypadki zachorowania w Europie Wschodniej.

Wskazania do szczepienia przeciw błonicy

Zgodnie z Programem Szczepień Ochronnych (PSO), szczepienie przeciwko błonicy należy do szczepień obowiązkowych u wszystkich dzieci i młodzieży do ukończenia 19. roku życia.

Osobom dorosłym zalecane są okresowe szczepienia przypominające przeciw błonicy, raz na 10 lat, najlepiej z wykorzystaniem szczepionki skojarzonej przeciw błonicy, tężcowi i krztuścowi.

Przechorowanie błonicy nie uodparnia przed kolejnym zachorowaniem. Osobom, które przeżyły zakażenie maczugowcem błonicy, również zaleca się szczepienie.

Szczepienie przeciwko błonicy – przeciwwskazania

Trwałym przeciwwskazaniem do szczepienia przeciwko błonicy jest praktycznie tylko ciężka reakcja alergiczna (anafilaksja) na poprzednią dawkę szczepionki.

Do tymczasowych przeciwwskazań do szczepienia przeciwko błonicy zaliczamy:

• ostre choroby (infekcje) przebiegające z gorączką,
• zaostrzenia chorób przewlekłych (np. astmy, niewydolności serca).

W takich przypadkach szczepienie jest odraczane do czasu wyzdrowienia lub stabilizacji stanu chorego.

Ciąża i okres karmienia piersią nie są przeciwwskazaniami do szczepienia przeciw błonicy.

Rodzaje szczepionek przeciwko błonicy

Szczepionki przeciw błonicy zalicza się do tzw. grupy szczepionek inaktywowanych = "zabitych". Substancją działającą w szczepionce przeciw błonicy jest zmodyfikowana toksyna błonicza, zwana toksoidem błoniczym. Podczas produkcji szczepionki pozbawia się ją właściwości toksycznych – nie jest w stanie wywołać błonicy i objawów towarzyszących zakażeniu.

Na rynku dostępnych jest kilka rodzajów szczepionek przeciw błonicy:
 

• Szczepionki monowalentne (pojedyncze), chroniące tylko przed rozwojem błonicy; wykorzystuje się je u osób z przeciwwskazaniami do szczepień preparatami skojarzonymi (błoniczo-tężcowo-krztuścowymi) w ramach szczepień wg PSO oraz u osób po narażeniu, które kwalifikują się do profilaktyki poekspozycyjnej. Szczepionki monowalentne przeciwko błonicy są bardzo bezpieczne, a pojawianie się niepożądanych odczynów poszczepiennych jest rzadkie.
   
• Szczepionki poliwalentne (skojarzone), chroniące dodatkowo przed innymi chorobami:

• szczepionki dwuwalentne – błoniczo-tężcowe, stosowane u osób z przeciwskazaniami do podania szczepionki przeciwko krztuścowi oraz w 19. roku życia w ramach realizacji PSO;
• szczepionki trójwaletne – błoniczo-tężcowo-krztuścowe, stosowane w ramach realizacji szczepień obowiązkowych zgodnie z PSO;
• szczepionki wysokoskojarzone, tzw. 5w1 lub 6w1, które dodatkowo mogą chronić przed zakażeniem wirusem polio, ciężkim przebiegiem zakażeń wywołanych przez bakterię Haemophilus influenzae typu B oraz przed wirusowym zapaleniem wątroby typu B.
   

Szczepionki poliwalentne również są bezpieczne i dobrze tolerowane. Oprócz zaczerwienienia, obrzęku i/lub bólu w miejscu podania szczepionki może wystąpić stan podgorączkowy lub gorączka. W przypadku ich wystąpienia pomocne bywa podanie paracetamolu.

Skuteczność szczepienia przeciw błonicy – ile dawek?

Szczepienie przeciwko błonicy jest szczepieniem wielodawkowym. Zgodnie z aktualnym PSO, każde dziecko powinno zostać zaszczepione 4 dawkami szczepionki zawierającej komponent błoniczy w 2., 3-4., 5. i 16-18. miesiącu życia jako tzw. szczepienie podstawowe. Dodatkowo, w celu wzmocnienia odporności, dziecko powinno przyjąć dawki przypominające w 6., 14. oraz 19. roku życia. Powyższy schemat szczepień ma na celu uzyskanie długotrwałej odporności.

Dorośli, którzy w przeszłości nie byli szczepieni przeciwko błonicy lub nie mają udokumentowanych szczepień, powinni zostać zaszczepieni 3 dawkami szczepionki. Druga dawka powinna być podana po miesiącu od pierwszej, a trzecia po kolejnych 6-12 miesiącach.

W ramach wcześniej wspomnianej profilaktyki poekspozycyjnej zwykle podaje się 1 dawkę szczepionki przeciwko błonicy.

Wybór konkretnego preparatu zależy od jego rejestracji w poszczególnych grupach wiekowych i dostępności na rynku.

Jak się przygotować do szczepienia przeciwko błonicy?

Szczepienie przeciwko błonicy nie wymaga specjalnego przygotowania. Przed podaniem szczepionki lekarz przeprowadza rozmowę i badanie, na podstawie których dokonuje kwalifikacji do szczepienia. Warto zaopatrzyć się w lek z paracetamolem, by w razie wystąpienia gorączki lub bólu móc je zwalczać.