Układ oddechowy człowieka – budowa i przykładowe schorzenia. Jak dbać o układ oddechowy?

Początkowym elementem układu oddechowego jest jama nosowa, końcowym zaś płuca, które zbudowane są z około 300 mln pęcherzyków płucnych. Za częstotliwość i głębokość oddechów odpowiada zlokalizowany w rdzeniu przedłużonym ośrodek oddechowy. W spoczynku w ciągu minuty człowiek wykonuje około 16 oddechów, których objętość wynosi średnio 500 mL.

Jak jest zbudowany układ oddechowy?

Układ oddechowy (z łac. systema respiratorium) to zespół narządów, które warunkują proces wymiany gazowej.

Na układ oddechowy człowieka składają się:

• górne drogi oddechowe, do których zalicza się:
  • nos zewnętrzny i jamę nosową – położone w górnej części trzewioczaszki; ich zadaniem jest wyłapanie zanieczyszczeń, ogrzanie i nawilżenie z wdychanego powietrza oraz odbiór bodźców węchowych dzięki receptorom położonym w wyściełającym je nabłonku węchowym;
  • gardło – rozciąga się od podstawy czaszki do VI kręgu szyjnego; dzieli się na: nosogardło, gardło środkowe i dolne; układ oddechowy krzyżuje się tu z układem pokarmowym; średnia długość gardła u dorosłego człowieka wynosi 13 cm;
• dolne drogi oddechowe, do których należą:
  • krtań – wyróżnia się jej trzy piętra: górne, środkowe i dolne; średnia długość krtani dorosłego człowieka wynosi 4–6 cm; dochodzi w niej do powstania głosu; zapobiega przedostaniu się pokarmu do dróg oddechowych;
  • tchawica – przedłużenie krtani, które zapewnia dopływ powietrza do płuc; ma około 12 cm długości; zaopatrzona jest w komórki kubkowe (dzięki produkowanemu śluzowi wyłapują zanieczyszczenia) i komórki migawkowe z rzęskami (przesuwają zanieczyszczony śluz do góry, by go odkrztusić);
  • oskrzela – wyróżnia się prawe i lewe oskrzele główne, które rozgałęziają się, tworząc drzewo oskrzelowe;
  • płuca – położone w klatce piersiowej; pęcherzykowate narządy o płatowej budowie – płuco prawe ma 3 płaty, lewe – 2; otacza je błona surowicza – opłucna ścienna i płucna, między którymi znajduje się jama opłucnej.

Układ oddechowy – choroby

W Międzynarodowej Statystycznej Klasyfikacji Chorób i Problemów Zdrowotnych ICD-10 (z ang. International Statistical Classification of Diseases and Related Health Problems) choroby układu oddechowego oznaczone zostały jako „J”. W ich różnicowaniu szczególną rolę odgrywają objawy przedmiotowe, takie jak: obecność zmiany patologicznej, szmery oddechowe, ruchy klatki piersiowej, przesunięcie śródpiersia i drżenie głosowe. 

Profilaktyka, diagnostyka i leczenie patologii układu oddechowego to zadanie pulmonologa. Z usług tych specjalistów skorzystać można w wielu przychodniach, a w ostatnim czasie również w formie e-wizyty. Telekonsultacje zapewniają uzyskanie fachowej pomocy bez konieczności długiego oczekiwania w kolejkach.

Fizjologicznie podział schorzeń układu oddechowego przedstawia się następująco:

• choroby obturacyjne, które wiążą się ze zmniejszonym przepływem powietrza w płucach, w tym m.in.: POCHP, czyli przewlekła obturacyjna choroba płuc, zespoły dyskinezy rzęsek drzewa oskrzelowego, astma oskrzelowa, rozstrzenie oskrzeli, mukowiscydoza, zapalenie oskrzeli;
• choroby restrykcyjne, które wiążą się ze zmniejszeniem czynnościowej pojemności płuc, w tym m.in.: pylice płuc, gruźlica, choroby śródmiąższowe płuc, zwłóknienie, zapalenia naczyń płucnych, sarkoidoza i krzemica.

Choroby układu oddechowego często mają podłoże infekcyjne (przeziębienie, grypa, zapalenie migdałków podniebiennych, zapalenie zatok przynosowych) i alergiczne (astma oskrzelowa, katar sienny). Mogą być też uwarunkowane genetycznie, bywają spowodowane czynnikiem zawodowym lub procesem nowotworowym. Choroby nowotworowe rozwijające się w obrębie układu oddechowego uważane są za najczęstsze spośród schorzeń tego typu.

Jak dbać o układ oddechowy?

Odpowiednia higiena układu oddechowego w znacznym stopniu ogranicza ryzyko rozwoju patologii w jego obrębie. Ze względu na to, że duża część chorób oddechowych przenoszona jest drogą kropelkową, istotną rolę w ich zapobieganiu odgrywa higiena osobista – częste mycie rąk, unikanie skupisk ludzkich, ograniczenie kontaktu z chorymi, zakrywanie ust i nosa podczas kichania. 

Innymi czynnikami wpływającymi korzystnie na funkcjonowanie tego układu są: częste wietrzenie pomieszczenia, nieprzebywanie w zapylonym środowisku, aktywność fizyczna, unikanie czynnego i biernego palenia. Dbanie o układ oddechowy człowieka polega również na umiejętnym oddychaniu. Prawidłowe i efektywne opiera się na pracy przepony.