Szczepienie przeciwko meningokokom – wskazania, liczba dawek, skuteczność. Jak może dojść do zakażenia?

Spis treści

1. Meningokoki – jak może dojść do zakażenia?
2. Zakażenie meningokokami – objawy
3. Wskazania do szczepienia przeciwko meningokokom
4. Przeciwwskazania do szczepienia przeciwko meningokokom
5. Szczepionki przeciwko meningokokom – rodzaje
6. Szczepienie przeciw meningokokom – ile dawek należy przyjąć?
7. Czy szczepienie przeciwko meningokokom jest skuteczne?
8. Jak się przygotować do szczepienia przeciwko meningokokom?

Meningokoki – jak może dojść do zakażenia?

Zakażenia meningokokowe należą do ciężkich zakaźnych chorób bakteryjnych. Wywoływane są przez bakterie – dwoinki zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych, zwane także meningokokami.

Meningokoki mogą przebywać w jamie nosowo-gardłowej (śluzówki nosa i gardła) u zdrowych osób, które nie przejawiają objawów choroby, a są tylko nosicielami. Źródłem zakażenia jest zwykle właśnie bezobjawowy nosiciel. Do zakażenia innych osób dochodzi drogą kropelkową (rozpryskiwanie kropelek śliny podczas kaszlu, kichania czy mówienia) lub przez kontakt bezpośredni. Okres wylęgania, czyli czas od zakażenia do rozwoju pierwszych objawów choroby, jest krótki i wynosi około 3-4 dni.

Meningokoki najczęściej wywołują zagrażające życiu choroby, takie jak zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych i sepsa, które określane są jako inwazyjna choroba meningokokowa (IChM). Na jej rozwój narażeni są wszyscy, bez względu na wiek. Szczególnie często występuje jednak ona u niemowląt, dzieci w wieku przedszkolnym oraz u nastolatków. Chorobę inwazyjną wywołuje przynajmniej 12 różnych typów meningokoków, spośród których najczęstsze w Polsce są typy B oraz C.

Zakażenie meningokokami – objawy

Na początku choroby objawy mogą być niecharakterystyczne, co nie pozwala odróżnić zakażenia meningokokami od innych, częstych infekcji przebiegających z gorączką. Podejrzenie inwazyjnej choroby meningokokowej powinny zawsze wzbudzać następujące dolegliwości występujące u chorego, zwłaszcza jeśli stwierdza się je łącznie. Są to:

• wybroczyny – czerwone/czerwono-sine plamy na skórze, które nie bledną pod wpływem ucisku;
• zaburzenia świadomości, np. nadmierna senność, utrata przytomności;
• wysoka gorączka;
• nasilony ból głowy;
• sztywność karku;
• objawy neurologiczne, np. drgawki, światłowstręt;
• ogólne ciężkie osłabienie, apatia.

Niestety, choroba może rozwijać się bardzo szybko, a jej przebieg jest zwykle bardzo ciężki. Inwazyjna choroba meningokokowa stanowi bezpośrednie zagrożenie zdrowia i życia, dlatego osoba z podejrzeniem takiego zakażenia powinna natychmiast trafić do szpitala.

Wskazania do szczepienia przeciwko meningokokom

Zgodnie z Programem Szczepień Ochronnych (PSO), szczepienie przeciw meningokokom należy do szczepień zalecanych (odpłatnych). Szczególnie rekomendowana jest:

• niemowlętom od ukończenia 6. tygodnia życia lub 8. tygodnia życia w zależności od rodzaju szczepionki;
• dzieciom i osobom dorosłym narażonym na ryzyko inwazyjnej choroby meningokokowej:

• z bliskim kontaktem z chorym lub materiałem zakaźnym (personel medyczny, pracownicy laboratorium),
• przebywającym w zbiorowiskach (przedszkolach, żłobkach, domach studenckich, internatach, koszarach),
• osobom z zachowaniem sprzyjającym zakażeniu (intymne kontakty z nosicielem lub osobą chorą, np. głęboki pocałunek),
• osobom podróżującym;

• dzieciom i osobom dorosłym z wrodzonymi niedoborami odporności;
• dzieciom od ukończenia 2. miesiąca życia z grup ryzyka zaburzeń odporności oraz szczególnie narażonym na zachorowanie nastolatkom i osobom dorosłym, w szczególności powyżej 65. roku życia.

Przechorowanie inwazyjnej choroby meningokokowej nie uodparnia przed kolejnym zachorowaniem. Osobom, które przechorowały zakażenie dwoinką zapalenia mózgu, również zaleca się szczepienie.

Przeciwwskazania do szczepienia przeciwko meningokokom

Trwałym przeciwwskazaniem do szczepienia przeciwko meningokokom jest praktycznie tylko ciężka reakcja alergiczna (anafilaksja) na poprzednią dawkę szczepionki.

Do tymczasowych przeciwwskazań do szczepienia przeciwko meningokokom zaliczamy:

• ostre choroby (infekcje) przebiegające z gorączką,
• zaostrzenia chorób przewlekłych (np. astmy, niewydolności serca).

W takich przypadkach szczepienie jest odraczane do czasu wyzdrowienia lub stabilizacji stanu chorego.

Szczepionki przeciwko meningokokom – rodzaje

Wszystkie szczepionki przeciwko meningokokom należą do tzw. szczepionek martwych – nie zawierają żywych bakterii, a jedynie wybrane ich fragmenty, które nie mogą wywołać choroby.

W Polsce dostępne są 2 rodzaje szczepionek przeciwko meningokokom:

• szczepionki białkowe, chroniące przed inwazyjną chorobą meningokokową wywołaną przez meningokoki grupy B; należą do nich:

• Bexsero – może być podawana już po ukończeniu 2. miesiąca życia;
• Trumenba – przeznaczona dla dzieci powyżej 10. roku życia;

• szczepionki skoniugowane:

• przeciw meningokokom grupy C, np. NeisVac-C;
• przeciw meningokokom grup A, C, W i Y., np. Nimenrix, Menveo, MenQuadfi.

Po podaniu szczepionki przeciwko meningokokom oprócz zaczerwienienia, obrzęku i/lub bólu w miejscu podania szczepionki, u osoby szczepionej może wystąpić stan podgorączkowy lub gorączka. Gorączka oraz obrzęk w miejscu podania szczepionki zwykle są bardziej nasilone po podaniu szczepionki białkowej.

Szczepienie przeciw meningokokom – ile dawek należy przyjąć?

Szczepienie przeciwko meningokokom jest zwykle szczepieniem wielodawkowym.

Wybór konkretnego preparatu zależy od jego rejestracji w poszczególnych grupach wiekowych, obecności ewentualnych przeciwwskazań i dostępności na rynku.

Czy szczepienie przeciwko meningokokom jest skuteczne?

Szczepionki przeciwko meningokokom cechują się dużą skutecznością: z dostępnych danych wynika, że ochrona przed meningokokami grupy B wynosi około 80%, a przed grupami A, C, W, Y ponad 90%.

Niestety, nie ma jednej szczepionki zapewniającej ochronę przed wszystkimi najbardziej patogennymi grupami meningokoków. Celem zapewniania jak najszerzej ochrony zalecane jest szczepienie szczepionką białkową – przeciwko grupie B – oraz szczepionką skoniugowaną, przeciwko grupom A, C, W, Y. Szczepionki te mogą być podane podczas jednej wizyty.

Jak się przygotować do szczepienia przeciwko meningokokom?

Szczepienie przeciwko meningokokom nie wymaga specjalnego przygotowania. Przed podaniem szczepionki lekarz przeprowadza rozmowę i badanie, na podstawie których dokonuje kwalifikacji do szczepienia. Warto zaopatrzyć się w lek z paracetamolem, by w razie wystąpienia gorączki lub bólu móc je zwalczać – gorączka szczególnie często występuje po szczepieniu przeciwko meningokokom grupy B.