Szczepienie przeciwko pneumokokom – rodzaje, wskazania, liczba dawek. Czy szczepienie jest skuteczne?

Spis treści

1. Pneumokoki – jak może dojść do zakażenia?
2. Zakażenie pneumokokami – objawy
3. Wskazania do szczepienia przeciwko pneumokokom
4. Szczepienie przeciw pneumokokom – przeciwwskazania
5. Rodzaje szczepionek przeciw pneumokokom
6. Skuteczność szczepienia przeciwko pneumokokom – ile dawek?
7. Jak przygotować się do szczepienia przeciwko pneumokokom?

Pneumokoki – jak może dojść do zakażenia?

Zakażenia pneumokokowe przenoszone są drogą kropelkową (rozpryskiwanie kropelek śliny podczas kaszlu, kichania czy mówienia) lub przez bezpośredni kontakt z wydzielinami, pochodzącymi z układu oddechowego osoby zakażonej. Zakażenia pneumokokami występują we wszystkich grupach wiekowych, natomiast najbardziej narażone na ciężki przebieg infekcji są dzieci do 2 lat i seniorzy, zwłaszcza z chorobami przewlekłymi.

Sezonowość zachorowań po części pokrywa się z innymi infekcjami dróg oddechowych, ze szczytem zachorowań w okresie jesienno-zimowym.

Dwoinki zapalenia płuc mogą wywoływać różne choroby. Do najczęstszych, choć zwykle łagodnych konsekwencji zakażenia, zaliczamy ostre zapalenie ucha środkowego oraz zapalenie zatok. Poważniejszymi postaciami choroby pneumokokowej są zapalenia oskrzeli oraz płuc. Natomiast najgroźniejsza jest tzw. inwazyjna choroba pneumokokowa (IChP), przebiegająca jako zapaleniem opon mózgowo-rdzeniowych lub sepsa. W przebiegu IChP śmiertelność, pomimo leczenia, jest bardzo wysoka i może dochodzić do 50%.

Zakażenie pneumokokami – objawy

Objawy chorób wywołanych przez pneumokoki różnią się w zależności od miejsca zakażenia i czynników ryzyka:
 

• w przebiegu zapalenia ucha środkowego zwykle występuje nasilony ból ucha, gorączka, a niekiedy dochodzi do wycieku treści ropnej lub krwistej z chorego ucha, na skutek perforacji (przebicia) błony bębenkowej. Powikłaniem zapalenia ucha środkowego może być niedosłuch, głuchota albo (rzadko) rozsiew zakażenia na przyległe struktury, takie jak kości czy nawet mózg;
   
• w przypadku zapalenia płuc również występuje gorączka, której zwykle towarzyszy kaszel, duszność oraz znaczne osłabienie. Pneumokokowe zapalenie płuc może wiązać się z wielodniowym pobytem w szpitalu;
   
• zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych zazwyczaj objawia się gorączką, nasilonymi bólami głowy, światłowstrętem, wymiotami, sztywnością karku, a u małych niemowląt wypukłym, pulsującym ciemiączkiem. Zapalenie opon mózgowych może prowadzić do trwałych konsekwencji neurologicznych, takich jak padaczka czy zaburzenia koncentracji.

Wskazania do szczepienia przeciwko pneumokokom

Zgodnie z Programem Szczepień Ochronnych (PSO), szczepienie przeciwko pneumokokom zaliczamy do szczepień obowiązkowych, wykonywanych w 1. i 2. roku życia. W przypadku dzieci, które z różnych przyczyn nie otrzymały szczepienia w terminach przewidzianych przez kalendarz szczepień ochronnych, prowadzi się szczepienia wyrównawcze do ukończenia 5. roku życia.

Obowiązek szczepień do ukończenia 19. roku życia obejmuje również nieszczepione wcześniej dzieci i młodzież, należące do następujących grup ryzyka:

• po urazie lub z wadą ośrodkowego układu nerwowego, z wyciekiem płynu mózgowo-rdzeniowego;
• przed wszczepieniem lub po wszczepieniu implantu ślimakowego;
• przed lub po leczeniu immunosupresyjnym lub biologicznym;
• z niedoborami odporności;
• z wrodzonymi wadami serca i przewlekłymi chorobami serca;
• z przewlekłą niewydolnością nerek;
• z chorobami metabolicznymi, w tym cukrzycą;
• z przewlekłymi chorobami płuc, w tym astmą.

Przechorowanie inwazyjnej choroby pneumokokowej nie uodparnia przed kolejnym zachorowaniem. Osobom, które przechorowały zakażenie dwoinką zapalenia płuc, również zaleca się szczepienie.

Szczepienie przeciw pneumokokom – przeciwwskazania

Trwałym przeciwwskazaniem do szczepienia przeciwko pneumokokom jest praktycznie tylko ciężka reakcja alergiczna (anafilaksja) na poprzednią dawkę szczepionki.

Do tymczasowych przeciwwskazań do szczepienia przeciwko pneumokokom zaliczamy:

• ostre choroby (infekcje) przebiegające z gorączką,
• zaostrzenia chorób przewlekłych (np. astmy, niewydolności serca).

W takich przypadkach szczepienie jest odraczane do czasu wyzdrowienia lub stabilizacji stanu chorego.

Rodzaje szczepionek przeciw pneumokokom

Szczepionki przeciw pneumokokom zalicza się do tzw. grupy szczepionek "zabitych". Szczepionki przeciwko pneumokokom możemy podzielić na skoniugowane lub polisacharydowe.

• Szczepionki polisacharydowe – cechują się mniejszą immunogennością (zdolnością do wzbudzania odporności), z tego powodu nie są zalecane do stosowania u dzieci w wieku poniżej 2 lat.
• Szczepionki skoniugowane – są podstawą szczepień przeciwko S. pneumoniae u dzieci. Ze względu na ilość antygenów, które zawierają, chronią przed wieloma typami pneumokoków (od 10 do 20).

Po podaniu szczepionki przeciwko pneumokokom oprócz zaczerwienienia, obrzęku i/lub bólu w miejscu podania szczepionki, u osoby szczepionej może wystąpić stan podgorączkowy lub gorączka.

Skuteczność szczepienia przeciwko pneumokokom – ile dawek?

Szczepienie dzieci przeciwko pneumokokom jest szczepieniem wielodawkowym:
 

• szczepienie niemowląt, zgodnie z Programem Szczepień Ochronnych, wykonuje się w schemacie 3-dawkowym szczepienia podstawowego, który obejmuje dwie dawki podawane w odstępie 8-tygodniowym w 1. roku życia (po ukończeniu 2. miesiąca życia) oraz trzecią dawkę podawaną w 2. roku życia, po upływie co najmniej 6 miesięcy od podania drugiej dawki;
   
• u wcześniaków oraz dzieci i młodzieży z grup ryzyka, tj. osób przed lub po leczeniu immunosupresyjnym lub biologicznym, przed wszczepieniem lub po wszczepieniu implantu ślimakowego, zaleca się, by szczepienia były wykonywane w schemacie 4-dawkowym, który obejmuje trzy dawki podane w 1. roku życia (po ukończeniu 2. miesiąca życia) oraz czwartą dawkę podaną w 2 roku życia;
   
• u dzieci w wieku 2 lat i starszych zwykle wystarczy podanie jednej dawki szczepionki.
   

W Polsce szczepionką przeznaczoną do realizacji szczepień przeciwko pneumokokom dla populacji ogólnej dzieci pozostaje, od stycznia 2017 roku, szczepionka chroniąca przed 10 rodzajami pneumokoków – Synflorix.

Na polskim rynku obecne są jednak szczepionki o szerszym spektrum ochrony: Prevenar 13 oraz Prevenar 20, chroniące, jak nazwa wskazuje, odpowiednio przed 13 lub 20 rodzajami pneumokoków. Szczepionki te nie są refundowane dla zdrowych dzieci.

Wybór konkretnego preparatu i dokładny schemat podawania zależą od jego rejestracji w poszczególnych grupach wiekowych, obecności ewentualnych przeciwwskazań i dostępności na rynku.

Szczepionki przeciwko pneumokokom cechują się dużą skutecznością, zwłaszcza w odniesieniu do rozwoju inwazyjnej choroby pneumokokowej.

Jak przygotować się do szczepienia przeciwko pneumokokom?

Szczepienie przeciwko pneumokokom nie wymaga specjalnego przygotowania. Przed podaniem szczepionki lekarz przeprowadza rozmowę i badanie, na podstawie których dokonuje kwalifikacji do szczepienia. Warto zaopatrzyć się w lek z paracetamolem, by w razie wystąpienia gorączki lub bólu móc je zwalczać.