06 lipca 2023
Twoje zdrowieChoroby

Szczepienia przeciwko meningokokom, pneumokokom oraz krztuścowi – dla kogo są przeznaczone, kiedy należy się zaszczepić?

Mariola Borowska
Doktor nauk o zdrowiu
5 min.
Szczepienia mają dwa główne cele. Zapewniają maksymalną ochronę przed zakażeniem dla jednostki oraz eliminują występowanie chorób w społeczeństwie – pod warunkiem odpowiedniego poziomu wyszczepienia społeczeństwa. Poza szczepieniami obowiązkowymi, warto zastanowić się nad przyjęciem szczepień zalecanych dla poszczególnych grup.
szczepienie

Spis treści:

  1. Meningokoki – opis choroby i przyczyny zakażenia
  2. Komu zalecane są szczepienia przeciwko meningokokom?
  3. Szczepienia przeciw meningokokom
  4. Pneumokoki – czym są, jakie choroby wywołują, szczepienie
  5. Dla kogo szczepienia przeciwko pneumokokom są obowiązkowe?
  6. Dla kogo są zalecane szczepienia przeciwko pneumokokom?
  7. Krztusiec – czym jest, objawy, szczepienie
  8. Dla kogo szczepienia przeciwko krztuścowi są obowiązkowe?
  9. Dla kogo szczepienia przeciwko krztuścowi są zalecane?
 

Meningokoki – opis choroby i przyczyny zakażenia   

Zakażenie meningokokowe wywołują bakterie zwane meningokokami. Są to dwoinki zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych (Neisseria meningitidis). Występują w jamie nosowo-gardłowej u zdrowych osób (tzw. nosicieli), nie powodując żadnych dolegliwości ani objawów. Jednak na skutek kontaktu osoby podatnej na zakażenie z bezobjawowym nosicielem lub osobą chorą dochodzi do zakażenia. 

Za 66% zachorowań w Polsce opowiadają meningokoki typu B. Ich występowanie dominuje już od wielu lat.
Inwazyjna choroba meningokokowa stanowi bezpośrednie zagrożenie zdrowia i życia. Dlatego osoba z podejrzeniem takiej choroby powinna natychmiast trafić do szpitala, gdzie zostanie jej podany antybiotyk. Początkowe objawy są jednak mało charakterystyczne, przypominają zwykłe przeziębienie, przez co bardzo łatwo je zbagatelizować.  Do zakażenia dochodzi najczęściej drogą kropelkową lub przez kontakt bezpośredni. Warto wiedzieć, że ok. 10% społeczeństwa jest bezobjawowymi nosicielami tych dwoinek, przez co bardzo trudno przewidzieć moment zakażenia. Okres wylęgania choroby wynosi od 2 do 10 dni, przeciętnie 3-4 dni. Ze względu na niedojrzałość układu odpornościowego na tę chorobę szczególnie narażone są dzieci w wieku od 3 miesięcy do 1 roku życia. Chorują również dzieci w wieku do 5 lat oraz nastolatkowie i młodzi dorośli w wieku od 16 do 21 lat. 
 
Pomimo tego,  że przypadki inwazyjnej choroby meningokokowej występują stosunkowo rzadko, mają one zawsze ciężki przebieg. Meningokoki są najczęściej przyczyną zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych lub sepsy (posocznicy), określanymi wspólnie mianem inwazyjnej choroby meningokokowej. Mogą również wywoływać, chociaż zdecydowanie rzadziej, zapalenie płuc, zapalenie ucha środkowego, osierdzia, wsierdzia, czy stawów. 
 
Dodatkowo charakteryzują się wysoką śmiertelnością (1 na 6 chorych pacjentów) oraz mogą skutkować trwałymi powikłaniami np. zaburzeniami słuchu, czy problemami psychologicznymi.
W Polsce szczepienia przeciw meningokokom są zalecane, lecz nie są finansowane z budżetu Ministra Zdrowia.
 
 

Komu zalecane są szczepienia przeciwko meningokokom?

  • niemowlętom powyżej 2 mies. życia,
  • dzieciom i osobom dorosłym narażonym na ryzyko inwazyjnej choroby meningokokowej, z bliskim kontaktem z chorym lub materiałem zakaźnym (personel medyczny, pracownicy laboratorium), przebywającym w zbiorowiskach (przedszkola, żłobki, domy dziecka, domy studenckie, internaty, koszary), 
  • osobom podróżującym, 
  • dzieciom i osobom dorosłym z wrodzonymi niedoborami odporności, z anatomiczną i czynnościową asplenią, zakażonym wirusem HIV, nowotworem złośliwym, chorobą reumatyczną, przewlekłą choroba nerek i wątroby, leczonym ekulizumabem (napadowa nocna hemoglobinuria, atypowy zespół hemolityczno-mocznicowy), osobom leczonym immunosupresyjnie,
  • narażonym na zachorowanie nastolatkom i osobom powyżej 65 roku życia.​

 

Szczepienia przeciw meningokokom można realizować podając:

  • szczepionkę skoniugowaną od ukończenia 2 miesiąca życia (monowalentna przeciw serogrupie C),
  • szczepionkę białkową (rDNA) od ukończenia 2 miesiąca życia (przeciw serogrupie B),
  • szczepionkę białkową od ukończenia 10 roku życia (przeciw serogrupie B),
  • szczepionkę skoniugowaną czterowalentną przeciw serogrupom A, C, W-135, Y od 2 miesiąca życia,
  • szczepionkę skoniugowaną czterowalentną przeciw serogrupom A, C, W-135, Y od 2 roku życia.

 

Pneumokoki – czym są, jakie choroby wywołują, szczepienie 

Zakażenie pneumokokowe wywołują bakterie zwane pneumokokami. Są to dwoinki zapalenia płuc (Streptococcus pneumoniae), które są najczęstszą przyczyną pozaszpitalnych, bakteryjnych zakażeń układu oddechowego oraz poaszpitalnego zaplenia płuc. Najcięższą postacią zakażenia pneumokokowego jest tzw. inwazyjna choroba pneumokokowa (IChP). W pojęciu tym mieści się zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych, sepsa (posocznica) i zapalenie płuc z bakteriemią. Pneumokoki mogą również wywoływać zapalenie spojówek, zapalenie otrzewnej oraz zapalenie stawów. Do zakażenia dochodzi najczęściej drogą kropelkową przez kontakt z wydzieliną dróg oddechowych. Do zakażeń pneumokokowych dochodzi częściej zimą, szczególnie przy współwystępowaniu grypy. Pneumokoki są częstą (do 60%) przyczyną bezobjawowego nosicielstwa nosogardłowego, szczególnie u małych dzieci. Nosicielstwo nie wymaga leczenia i wraz z wiekiem ulega zmniejszeniu zwłaszcza w krajach, które wprowadziły masowe szczepienia przeciw pneumokokom. Zakażenie pneumokokami występuje we wszystkich grupach wiekowych, ale szczególnie narażone są małe dzieci poniżej 2 r.ż. i osoby dorosłe powyżej 65 lat. Ponadto, na zakażenie podatne są osoby z wrodzonymi lub nabytymi zaburzeniami odporności, chorzy na AIDS, osoby z brakiem śledziony lub jej niewydolnością oraz dzieci z implantem ślimakowym.
 
W Polsce szczepienia przeciw pneumokoków są obowiązkowe i finansowane z budżetu Ministra Zdrowia dla wybranych grup pacjentów. Dla pozostałych grup są zalecane, lecz nie są finansowane z budżetu Ministra Zdrowia.
 

Dla kogo szczepienia przeciwko pneumokokom są obowiązkowe?

Są one finansowane z budżetu Ministra Zdrowia:
  • dla dzieci od 6 tyg. do 2 roku życia,
  • dla dzieci od 2 miesiąca życia do ukończenia 5 roku życia:
    • po urazie lub z wadą ośrodkowego układu nerwowego przebiegającymi z wyciekiem płynu mózgowo-rdzeniowego;
    • zakażonym HIV;
    • po przeszczepieniu szpiku, przed lub po przeszczepieniu narządów wewnętrznych lub przed lub po wszczepieniu implantu ślimakowego;
  • dla dzieci od 2 miesiąca życia do ukończenia 5 roku życia, chorującym na:
    • przewlekłe choroby serca;
    • schorzenia immunologiczno-hematologiczne, w tym małopłytkowość idiopatyczną, ostrą białaczkę, chłoniaki, sferocytozę wrodzoną;
    • asplenię wrodzoną, dysfunkcje śledziony, po splenektomii, lub po leczeniu immunosupresyjnym;
    • przewlekłą niewydolność nerek i nawracający zespół nerczycowy;
    • pierwotne zaburzenia odporności;
    • choroby metaboliczne, w tym cukrzycę;
    • przewlekłe choroby płuc, w tym astmę;
  • dla dzieci od 2 miesiąca życia do ukończenia 12 miesiąca życia urodzonym przed ukończeniem 37. tygodnia ciąży lub urodzone z masą ciała poniżej 2500 g (wskazany jest 4-dawkowy schemat szczepienia podstawowego, tj. trzy dawki szczepieniami pierwotnego oraz jedna dawka uzupełniająca (3+1).

 

Dla kogo są zalecane szczepienia przeciwko pneumokokom?

Nie są one finansowane z budżetu Ministra Zdrowia:

  • dla dzieci do ukończenia 5 roku życia (dotyczy dzieci urodzonych przed 1 stycznia 2017 r., których nie zaszczepiono w ramach szczepień obowiązkowych),
  • dla dorosłych powyżej 50 roku życia,
  • dla dzieci i osób dorosłych z przewlekłą chorobą serca, przewlekłą chorobą płuc, cukrzycą, wyciekiem płynu mózgowo-rdzeniowego, implantem ślimakowym, przewlekłą chorobą wątroby, w tym z marskością,
  • dla osób uzależnionych od alkoholu, palących papierosy,
  • dla dzieci i osób dorosłych z anatomiczną i czynnościowa asplenią, sferocytozą i innymi hemoglobinopatiami, z wrodzoną i nabytą asplenią;
  • dla dzieci i osób dorosłych z zaburzeniami odporności, wrodzonymi i nabytymi niedoborami odporności, zakażeniem HIV, przewlekłą chorobą nerek i zespołem nerczycowym, białaczką, choroba Hodgkina, uogólnioną chorobą nowotworową związaną z leczeniem immunosupresyjnym.

Krztusiec – czym jest, objawy, szczepienie

Krztusiec to zakaźna choroba bakteryjna, wywoływana przez tak zwane pałeczki krztuśca. Do zakażenia dochodzi drogą kropelkową. Po dostaniu się do organizmu, pałeczki krztuśca wnikają do tkanek, gdzie namnażają się produkując toksynę krztuścową. Początkowo choroba nie daje żadnych charakterystycznych objawów, a występujące dolegliwości są podobne do przeziębienia, to znaczy kaszel, katar, stan podgorączkowy. Następnie pojawiają się typowe i długotrwałe objawy uciążliwego kaszlu, który często kończy się głośnym wdechem, wymiotami lub nawet bezdechem. Kaszel o różnym nasileniu może utrzymywać się wiele tygodni. Krztusiec jest szczególnie niebezpieczny u niemowląt i noworodków, ponieważ jest związany z ryzykiem wystąpienia poważnych powikłań, takich jak zapalenie płuc, bezdech, drgawki, encefalopatia. Z kolei u młodzieży i dorosłych mogą pojawić się takie powikłania jak nietrzymanie moczu, złamania żeber, zapalenia płuc.
 
Szczepionki przeciwko krztuścowi występują zawsze w postaci skojarzonej przeciw błonicy, tężcowi i krztuścowi. Szczepionki mogą być podawane dzieciom, młodzieży i dorosłym.
 
Szczepionki dla dzieci zawierają:
  • całokomórkowy składnik krztuśca (szczepionka DTwP);
  • bezkomórkowy składnik krztuśca, wtedy występują jako:
    • szczepionka 3 w 1 (DTaP przeciw błonicy, tężcowi i krztuścowi),
    • szczepionka 4 w 1 (DTaP-IPV przeciw błonicy, tężcowi, krztuścowi, poliomyelitis),
    • szczepionka 5 w 1 (DTaP-IPV+Hib przeciw błonicy, tężcowi, krztuścowi, poliomyelitis, Haemophilus influenzae typu b),
    • szczepionka 6 w 1 (DTaP+IPV+Hib+wzwB przeciw błonicy, tężcowi, krztuścowi, poliomyelitis, Haemophilus influenzae typu b, wirusowemu zapaleniu wątroby typu B).
Szczepionki dla młodzieży i dorosłych występują jako szczepionka dTap, przeciw błonicy, tężcowi i krztuścowi z obniżoną zawartością antygenów błonicy i krztuśca oraz bezkomórkowym składnikiem krztuśca.
 

Dla kogo szczepienia przeciwko krztuścowi są obowiązkowe?

Są one finansowane z budżetu Ministra Zdrowia i wykonuje się je szczepionką DTwP podawaną w schemacie obejmującym szczepienie:
  • podstawowe:
    • pierwsza dawka: w 2 miesiącu życia,
    • druga dawka: w 3-4 miesiącu życia,
    • trzecia dawka: w 5-6 miesiącu życia,
    • czwarta dawka: w 16-18 miesiącu życia,
  • przypominające:
    • w 6 roku życia (szczepionką DTaP zawierającą bezkomórkowy składnik krztuścowy),
    • w 14 roku życia (szczepionką dTap zawierającą bezkomórkowy składnik krztuścowy),

 

Dla kogo szczepienia przeciwko krztuścowi są zalecane?

Nie są one finansowane z budżetu Ministra Zdrowia:
  • dla młodzieży w wieku 19 lat zamiast dawki przypominającej szczepionki Td,
  • dla wszystkich osób dorosłych pojedynczą dawkę przypominającą co 10 lat zamiast dawki przypominającej szczepionki Td,
  • dla personelu medycznego, który ma kontakt z noworodkami i niemowlętami,
  • dla osób w podeszłym wieku, które są narażone na zakażenie,
  • dla kobiet planujących ciążę lub w ciąży (po 28 tyg. ciąży),
  • dla osób z otoczenia noworodków i niemowląt do ukończenia 12 miesiąca życia.

Artykuł ma charakter informacyjny i nie zastępuje konsultacji lekarskiej. Celem materiału jest promocja zdrowia i profilaktyki chorób. Pamiętaj, że proces leczenia powinien być dostosowywany do indywidualnej sytuacji pacjenta. Jeżeli zauważasz u siebie niepokojące objawy, skonsultuj je z lekarzem.

Polecane