AIDS – przyczyny, objawy i przebieg zakażenia

Spis treści:

Kto i jak może zakazić się HIV
Jak nie dopuścić do zakażenia HIV
Profilaktyka
Pierwsze objawy zakażenia HIV
Choroby wywoływane przez HIV
Diagnostyka zakażenia HIV
Kiedy należy wykonać test
Leczenie
Jak nie można zakazić się HIV?
Pamiętaj!

Kto i jak może zakazić się HIV

Na zakażenie HIV narażona jest każda aktywna seksualnie osoba oraz osoby narażone na kontakt z krwią innych osób lub z przedmiotami nią zanieczyszczonymi (czyli np. personel medyczny, osoby przyjmujące narkotyki dożylne). Wirus może również przenieść się z nieleczonej matki na dziecko podczas ciąży i porodu. Ryzyko takiej transmisji to około 25-30%. 

W praktyce, zakażenia najczęściej mają miejsce w wyniku ryzykownych kontaktów seksualnych, czyli takich które nie są zabezpieczone prezerwatywą. W związku z tym bardzo ważne jest, aby zawsze stosować prezerwatywy w kontaktach seksualnych (zarówno heteroseksualnych, jak i homoseksualnych), jeśli nie mamy potwierdzenia (w postaci negatywnego wyniku testu) co do zdrowia partnera.

Jak nie dopuścić do zakażenia HIV

Podstawowe zasady profilaktyki obejmują:

• unikanie przygodnych kontaktów seksualnych,
• stosowanie prezerwatyw w kontaktach hetero- i homoseksualnych, przy stosunkach waginalnych, analnych oraz oralnych,
• zachowanie ostrożności, gdy ktoś się skaleczy, 
• używanie sterylnych strzykawek i igieł, 
• wykonywanie zabiegów kosmetycznych oraz tatuaży tylko w sprawdzonych miejscach o dobrej opinii. 

Profilaktyka

Na rynku dostępne są farmakologiczne metody profilaktyczne, które można stosować przed ekspozycją na zakażenie lub po niej. Profilaktyka przedekspozycyjna, czyli PrEP, umożliwia ochronę przed zakażeniem HIV. Polega na przyjmowaniu raz dziennie jednej tabletki zawierającej dwa leki przeciw HIV. Leki te stosuje się zanim dojdzie do narażenia na zakażenie, czyli przed kontaktem seksualnym oraz przez jakiś czas po ekspozycji.

Profilaktykę poekspozycyjną, czyli PEP, rozpoczynana się zaraz po ekspozycji – optymalnie do 24 godzin po narażeniu na zakażenie. Pozwala ona na całkowite usunięcie HIV z organizmu i uniknięcie choroby. Warunkiem skuteczności tej terapii jest szybka reakcja. Po upływie 72 godzin od ryzykowanego kontaktu metoda jest już zwykle nieskuteczna.

Pierwsze objawy zakażenia HIV

Pierwsze objawy możliwe są do zaobserwowania 1 do 8 tygodni po zakażeniu. Objawiają się one jako ostra choroba retrowirusowa i przypominają mononukleozę zakaźną. Najczęstszy objaw to gorączka, która występuje u około 96% pacjentów. Inne, nieco mniej częste objawy (zgłaszane przez około 70% pacjentów) to: chroniczne zmęczenie, uogólnione powiększenie węzłów chłonnych, wysypka na twarzy, rękach, stopach i tułowiu, zapalenie gardła, bóle mięśniowo-stawowe, biegunka czy bóle głowy. Objawy utrzymują się od kilku dni do kilkunastu tygodniu, zwykle poniżej 14 dni. Choroba może mieć również przebieg skąpoobjawowy w postaci utrzymującego się kilka dnia stanu podgorączkowego.

Choroby wywoływane przez HIV

Po przejściu ostrej choroby retrowirusowej, zakażenie HIV przechodzi w fazę bezobjawową, która może trwać od 1,5 roku do kilkunastu lat – średnio około 8-10 lat. U niewielkiej grupy pacjentów, tzw. rapid progressors, faza ta może trwać zaledwie 1,5-2 lata. Podczas fazy bezobjawowej we krwi chorego znajduje się duża ilość kopii wirusa, więc jest on bardzo zakaźny. Stopniowo spada liczba limfocytów T CD4+ (komórek układu odpornościowego atakowanych przez wirusa HIV), co prowadzi do upośledzenia odpowiedzi immunologicznej i ostatecznego przejścia choroby w fazę objawową.

Faza objawowa cechuje się częstym występowaniem zakażeń, zwłaszcza oportunistycznych, czyli takich, które wcale lub bardzo rzadko występują u osób o prawidłowej odporności. Kolejnym krokiem rozwoju choroby jest stwierdzenie AIDS, czyli pełnoobjawowego nabytego zespołu niedoboru odporności. AIDS można zdiagnozować wtedy, kiedy liczba limfocytów T CD4+ we krwi spada poniżej 200 w mikrolitrze lub gdy wystąpi choroba wskaźnikowa. Choroby wskaźnikowe są patognomoniczne dla AIDS, co oznacza że ich wystąpienie nasuwa podejrzenie tej choroby. Nie występują one (lub występują niezmiernie rzadko) u osób niezakażonych HIV. Nieleczone AIDS prowadzi do zgonu chorego.

Diagnostyka zakażenia HIV

Podstawową metodą są testy przesiewowe IV generacji. Można je wykonać już po 2-4 tygodniach od potencjalnej ekspozycji na HIV, jednak po otrzymaniu wyniku negatywnego (czyli niestwierdzającego obecności przeciwciał ani antygenu) należy je powtórzyć po upływie 12 tygodni, ze względu na istnienie tzw. okna serologicznego, czyli okresu w którym obecność wirusa może zostać niewykryta przez test.

W przypadku uzyskania wyniku pozytywnego (czyli stwierdzenia możliwego zakażenia wirusem) należy powtórzyć test przesiewowy. Jeśli on również wyjdzie pozytywny, należy przeprowadzić tzw. test potwierdzenia. Uzyskanie trzech wyników pozytywnych (2 testów przesiewowych oraz testu potwierdzenia) stanowi potwierdzenie zakażenia wirusem HIV.

Kiedy należy wykonać test

Zadaj sobie kilka pytań:

• Czy chociaż raz w życiu Ty lub Twój partner seksualny zmienialiście partnera seksualnego?
• Czy Ty lub Twój partner mieliście kiedykolwiek przypadkowy kontakt seksualny?
• Czy zdarzyło Ci się kiedyś utracić kontrolę nad swoim zachowaniem po zastosowaniu alkoholu lub innych środków odurzających?
• Czy kiedykolwiek Ty lub Twój partner seksualny przyjmowaliście narkotyki dożylnie?
• Jeśli odpowiedź na chociaż jedno z tych pytań jest twierdząca, powinieneś wykonać test na HIV. W ramach Krajowego Programu Zapobiegania Zakażeniom HIV i Zwalczania AIDS możesz zrobić to całkowicie bezpłatnie, anonimowo oraz bez skierowania w jednym z punktów konsultacyjno-diagnostycznych. Pełną listę oraz dodatkowe informacje znajdziesz na stronie https://aids.gov.pl/pkd/. Testy wykonuje się również u wszystkich kobiet ciężarnych w ramach standardowej diagnostyki ginekologicznej.

Leczenie

W leczeniu pacjentów zakażonych HIV stosuje się kombinację kilku preparatów, określaną jako skojarzona terapia antyretrowirusowa (cART). Umożliwia ona zatrzymanie namnażania się wirusa, a tym samym progresji choroby i pozwala odtworzyć układ odpornościowy. Leki jednak nie powodują całkowitej eliminacji wirusa. W związku z tym terapia musi być stosowana do końca życia pacjenta, ponieważ odstawienie leków powoduje wznowienie namnażania wirusa i progresję choroby. 

U chorych, u których wcześnie wykryto chorobę oraz wdrożono terapię antyretrowirusową długość życia jest zbliżona do populacji ogólnej. Warunkiem tak dobrego rokowania jest współpraca ze strony chorego, stosowanie się do zaleceń oraz przyjmowanie leków zgodnie z ustalonym przez lekarza schematem.

Jak nie można zakazić się HIV?

HIV nie przenosi się tak, jak przeziębienie czy grypa – nie możemy zatem zakazić się, jeśli osoba chora kaszle lub kicha w naszej obecności. Niezakaźne są także ślina, pot, mocz, kał, łzy i wymiociny osób chorych (chyba, że są widocznie zanieczyszczone krwią). Wobec tego mieszkanie pod jednym dachem z osobą zakażoną HIV nie stwarza ryzyka przeniesienia zakażenia, pod warunkiem, że każdy z domowników ma własną szczoteczkę do zębów i maszynkę do golenia. Nie można również zakazić się HIV poprzez dotykanie skóry osoby zakażonej, nawet jeśli jest spocona. Zagrożenia nie stanowi też korzystanie ze wspólnych sztućców, talerzy i innych naczyń, współdzielenie łazienki, pływanie w basenie czy przebywanie w bliskiej odległości od osoby chorej (np. w komunikacji miejskiej czy w kinie).

Pamiętaj!

Nie wstydź się zapytać nowo poznanego partnera, czy wykonywał test w kierunku HIV. Jest to dojrzała postawa, która wyraża szacunek do siebie i dbałość o swoje zdrowie. Regularne wykonywanie takich testów również nie jest niczym wstydliwym i powinno stanowić element świadomej profilaktyki zdrowotnej każdej osoby narażonej na zakażenie.