04 września 2025
Ciąża i dzieckoPoradnik dla rodzicówZdrowie kobietySystem ochrony zdrowia

Ochrona prawna kobiet w czasie ciąży – jakie prawa przysługują przyszłym mamom?

Ekspert
PZU Zdrowie
5 min.
Okres ciąży wiąże się z licznymi wyzwaniami. Zmienia się ciało kobiety, niekiedy w sposób, który szybko uniemożliwia dalszą pracę zawodową. To też czas, kiedy zdecydowanie częściej powinno się korzystać z konsultacji lekarskich na regularnych wizytach kontrolnych. Jakie regulacje prawne wspierają kobiety w ciąży w Polsce?
Kobieta w ciąży przed komputerem

Spis treści

  1. Prawo do opieki zdrowotnej
  2. Prawo do bezpłatnych leków i szczepień
  3. Prawo do badań prenatalnych
  4. Prawo do ochrony w miejscu pracy

Prawo do opieki zdrowotnej

Zgodnie z Konstytucją RP „władze publiczne są obowiązane do zapewnienia szczególnej opieki zdrowotnej dzieciom, kobietom ciężarnym, osobom niepełnosprawnym i osobom w podeszłym wieku”. To oznacza, że nawet jeśli kobieta nie jest ubezpieczona, ma prawo do bezpłatnej opieki zdrowotnej. Musi tylko spełnić następujące warunki:
  • przedstawić dokumenty, które potwierdzają ciążę;
  • mieć obywatelstwo polskie;
  • mieszkać na stałe w Polsce.
Można też skorzystać z pakietów profilaktycznych w ramach PZU Zdrowie: Pakiety profilaktyczne - PZU Zdrowie, które obejmują zarówno przygotowanie do ciąży, jak i prowadzenie ciąży oraz badania po porodzie.
Kobiety w ciąży mogą korzystać poza kolejnością ze świadczeń zdrowotnych w zakresie:
  • podstawowej opieki zdrowotnej (lekarza, pielęgniarki, położnej POZ);
  • leczenia szpitalnego;
  • rehabilitacji leczniczej;
  • ambulatoryjnej opieki specjalistycznej (AOS).
Korzystanie poza kolejnością obowiązuje także w aptekach.
 

Prawo do bezpłatnych leków i szczepień

Kobietom w ciąży przysługują także wybrane bezpłatne leki. O aktualny wykaz najlepiej zapytać lekarza lub położną. Receptę na takie refundowane leki może wystawić:
  • lekarz lub położna z kontraktem z NFZ
  • inny lekarz, ale na podstawie zaświadczenia o stwierdzeniu ciąży, wystawionego przez lekarza lub położną.
W ramach specjalnej opieki dla kobiet w ciąży można skorzystać także z bezpłatnych szczepień przeciwko grypie i krztuścowi. Warto pamiętać, że szczepienia to najlepszy sposób, żeby zapobiec nie tylko samej chorobie, ale i powikłaniom, które mogą zagrozić nie tylko matce, ale i dziecku.
 

Prawo do badań prenatalnych

Niezależnie od swojego wieku, kobieta w ciąży może skorzystać z bezpłatnych badań prenatalnych. Program przygotowany w tym celu przez NFZ pozwala określić ryzyko wystąpienia wad płodu. Dzięki wczesnej diagnostyce istnieje możliwość podjęcia leczenia już w trakcie ciąży, o ile w danym przypadku są do tego wskazania.
Skierowanie na badania prenatalne wystawia lekarz, który prowadzi ciążę. Po określeniu wieku płodu w tygodniach można wziąć udział w etapach:
  1. „Poradnictwo i badania biochemiczne” (pomiędzy 11. a 14. tygodniem ciąży)
  2. „Poradnictwo i USG płodu w kierunku diagnostyki wad wrodzonych” (pomiędzy 11. a 14. tygodniem ciąży oraz pomiędzy 18. a 22. tygodniem i 6. dniem ciąży).
    W związku z drugim etapem lub przez lekarza prowadzącego ciążę jest możliwość skierowana na kolejne etapy programu:
  3. „Poradnictwo i badania genetyczne”
  4. „Pobranie materiału płodowego do badań genetycznych (amniopunkcja lub biopsja trofoblastu lub kordocenteza)”.
W przypadku badań wymienionych w punkcie 3 i 4 – na skierowaniu powinna być informacja, dlaczego są wskazania do objęcia tą częścią programu oraz opis nieprawidłowości i szczegółowe wyniki wcześniejszych badań.
Można skorzystać z badań genetycznych pod warunkiem spełnienia minimum jednego z poniższych kryteriów:
  • w poprzedniej ciąży wystąpiła aberracja chromosomowa płodu lub dziecka;
  • stwierdzono wystąpienie strukturalnych aberracji chromosomowych u któregoś z rodziców dziecka;
  • stwierdzono znacznie zwiększone ryzyko urodzenia dziecka dotkniętego chorobą uwarunkowaną monogenowo lub wieloczynnikową;
  • w czasie ciąży wystąpiły nieprawidłowe wyniki badania USG lub badań biochemicznych wskazujących na zwiększone ryzyko aberracji chromosomowej lub wady płodu.
 

Prawo do ochrony w miejscu pracy

Specjalną ochronę gwarantuje także kobiecie w ciąży Kodeks Pracy. Przepisy zakazują nadgodzin i pracy w nocy. W przypadku delegowania poza stałe miejsce pracy oraz wykorzystania systemu przerywanego czasu pracy wymagana jest zgoda pracownicy. Jeśli kobieta pracuje w warunkach szkodliwych lub uciążliwych – pracodawca musi zaproponować jej inne stanowisko, a w przypadku, gdy to niemożliwe – zwolnić ją z obowiązku świadczenia pracy z zachowaniem prawa do wynagrodzenia.
 
Jeśli kobieta w ciąży była zatrudniona w ramach umowy o pracę na czas określony, która kończyłaby się po trzecim miesiącu ciąży – automatycznie umowa ta jest przedłużona do dnia porodu. Co ciekawe, zgodnie z wyrokiem Sądu Najwyższego, trzeci miesiąc w tym wypadku liczy się zgodnie z miesiącami księżycowymi (jakby każdy trwał 28 dni).
 
Dodatkowo, jeśli nie ma możliwości wykonania badań lekarskich poza godzinami pracy, pracodawca ma obowiązek zwolnić kobietę w ciąży w tym celu ze świadczenia pracy. Przysługuje jej wtedy pełne wynagrodzenie. Warto pamiętać o tym i nie zaniedbywać zleconych badań czy wizyt kontrolnych – w trosce o zdrowie mamy i dziecka!

Źródła

  1. Konstytucja RP
  2. „Kalendarz badań”, Akademia NFZ - https://akademia.nfz.gov.pl/kalendarz-badan/ 
  3. „Uprawnienia szczególne”, NFZ - https://www.nfz.gov.pl/dla-pacjenta/prawa-pacjenta/uprawnienia-szczegolne/ 
  4. „Czy kobieta w ciąży może bezpłatnie zaszczepić się przeciwko krztuścowi w POZ?”, szczepienia.pzh.gov.pl - https://szczepienia.pzh.gov.pl/faq/czy-kobieta-w-ciazy-moze-bezplatnie-zaszczepic-sie-przeciw-krztuscowi-w-poz/?wersja=dla-pacjentow
  5. „Szczepionka przeciw grypie” szczepienia.pzh.gov.pl - https://szczepienia.pzh.gov.pl/szczepionki/grypa/?strona=9#jak-wyglada-refundacja-szczepionek-przeciw-grypie-w-sezonie-2023/2024 
  6. „Badania prenatalne dla każdej kobiety w ciąży”, Akademia NFZ - https://akademia.nfz.gov.pl/artykuly/badania-prenatalne-dla-kazdej-kobiety-w-ciazy/ 
  7. • „Ochrona pracy kobiet i młodocianych”, Państwowa Inspekcja Pracy - https://www.pip.gov.pl/files/127/Dla-pracodawcow/769/ochrona-pracy-kobiet-i-mlodocianych.pdf 

Artykuł ma charakter informacyjny i nie zastępuje konsultacji lekarskiej. Celem materiału jest promocja zdrowia i profilaktyki chorób. Pamiętaj, że proces leczenia powinien być dostosowywany do indywidualnej sytuacji pacjenta. Jeżeli zauważasz u siebie niepokojące objawy, skonsultuj je z lekarzem.

Polecane

Zamknij
Szukaj