20 października 2023
Stomatologia

Zaburzenia odżywiania a stan jamy ustnej

Iwona Ostrowska-Różańska
Stomatolog
4 min.
Badania wskazują, że coraz częściej do poradni stomatologicznych trafiają pacjenci z powodu zaburzeń estetyki zębów i nadwrażliwości na bodźce chemiczne i termiczne. Stomatolodzy diagnozują ubytek masy szkliwa lub szkliwa i zębiny, który nazywają erozją. Jest to niepróchnicowe uszkodzenie szkliwa, spowodowane działaniem kwasów pochodzenia niebakteryjnego.
Zaburzenia odżywiania a stan jamy ustnej

Spis treści:

 

Czym się różni erozja od próchnicy? 

W próchnicy działanie kwasów produkowanych w czasie procesów metabolicznych bakterii próchnicotwórczych uszkadza szkliwo. Uszkodzenie próchnicowe lokalizuje się pod cienką powierzchnią szkliwa. Jeśli na czas zmineralizujemy szkliwo stosując suplementację m.in. związków fluoru, możemy uniknąć powstania nieodwracalnych zmian, które można wyleczyć wyłącznie poprzez uzupełnienie brakujących tkanek wypełnieniem np. kompozytowym. Właśnie dlatego uznaje się, że próchnica w początkowej fazie jest procesem odwracalnym.
 
Niestety w odróżnieniu od próchnicy erozja jest procesem nieodwracalnym. Można określić ją jako rozpuszczanie tkanki zęba kwasami, co powoduje powstanie charakterystycznych zagłębień o płaskiej i lśniącej powierzchni. Od strony dziąsła są one oddzielone krawędzią niezmienionej tkanki zęba. W przypadku ciągłej ekspozycji na działanie kwasu głębokość uszkodzenia powiększa się wymuszając rekonstrukcję brakujących tkanek, czyli założenie wypełnień. Co gorsza, intensywność degradacji rozmiękczonej kwasami tkanki zęba może być powiększona przez samego pacjenta w czasie normalnych funkcji życiowych takich jak: połykanie, zaciskanie zębów, mówienie, dźwiganie, choć niektórzy badacze wykluczają taką możliwość. Szkodliwe może być również poddawanie zębów procesom mechanicznym np. w czasie intensywnego szczotkowania zębów, czy nitkowania. Nieleczona erozja może perforować do miazgi wymuszając podjęcie leczenia endodontycznego. 
 
Niestety suplementacja związków fluoru, która sprawdza się w leczeniu wczesnej próchnicy szkliwa, nie jest efektywna w przypadku erozji. Należy również pamiętać, że obecność erozji nie wyklucza powstania ognisk próchnicy. Ma to miejsce w przypadku nieprawidłowej higieny jamy ustnej. 
 
 

Skąd się biorą w jamie ustnej kwasy niepowiązane z metabolizmem bakteryjnym? 

W procesach odżywiania normą jest czasowe zakwaszanie środowiska jamy ustnej. Jest to proces zrównoważony przez czynność buforującą śliny. Przy krótkim zakwaszaniu środowiska jamy ustnej zęby nie zostają trwale uszkadzane. Gdy ta równowaga zostanie zaburzona, powstają warunki sprzyjające degradacji chemicznej szkliwa i głębiej leżącej zębiny.
 
Ze względu na pochodzenie wyróżniamy kwasy pochodzenia:
  • zewnętrznego pochodzącego ze spożywanych pokarmów np. napojów energetyzujących, suplementów sportowych w postaci tabletek musujących, nadmiernej ilości soków.
  • wewnętrznego – zazwyczaj jego pH wynosi 1-3,5 w zależności od stopnia wypełnienia żołądka. Istnieją procesy, które umożliwiają przedostanie się kwasu żołądkowego do jamy ustnej. Mamy z tym do czynienia  u osób cierpiących np. na refluks lub w czasie wymiotów. 
     

Kto jest narażony na uszkodzenia zębów o charakterze erozji?

Szczególnie narażonymi na degradację tkanek twardych zębów w procesie erozji są osoby cierpiące na zaburzenia odżywiania, takie jak bulimia i anoreksja. Podobne zagrożenia dotykają osoby cierpiące na refluks żołądkowo-przełykowy oraz stosujące nieprawidłową dietę powodującą długotrwałe utrzymanie niskiego pH w jamie ustnej.
 
 

Objawy anoreksji i bulimii w jamie ustnej

Paradoksalnie objawy w obu schorzeniach mogą być podobne, ponieważ bulimia może przebiegać z fazami anoreksji i odwrotnie. To znaczy, że w przypadku schorzenia restrykcyjnego jakim jest anoreksja, mogą występować incydenty prowokowanych wymiotów, a w bulimii okresy głodówek.
 
Obydwa schorzenia mają wpływ na kondycję tkanek twardych i miękkich jamy ustnej, choć nie wszystkie równocześnie.
 
W tkankach twardych zmiany mogą dotyczyć: 
  • tkanek zęba – uszkodzeniom towarzyszą incydenty nadwrażliwości na zmiany temperatury i bodźce chemiczne, co jest powiązane z rodzajem przyjmowanego pokarmu np. pokarmów kwaśnych czy słodkich. Proces niszczący szkliwo, a nawet zębinę może być modyfikowany przez: nawyki, brak higieny czy zwiększoną podaż cukrów;
  • tkanki kostnej wyrostka zębodołowego, co manifestuje się obniżeniem wysokości wyrostka zębodołowego. Zmiany są typowe dla osteoporozy, która jest też wynikiem obniżenia poziomu estrogenów u kobiet chorujących na anoreksję. 
W tkankach miękkich jamy ustnej zmiany są zróżnicowane i uzależnione od rodzaju schorzenia. Można je zauważyć w np.: 
  • grzybicy; 
  • stanach zapalnych dziąsła brzeżnego; 
  • stanach zanikowych błony śluzowej języka, który staje się bardzo wrażliwy na bodźce termiczne i chemiczne oraz nadżerek błony śluzowej; 
  • niezapalnym powiększeniu ślinianek – głównie przyusznych; 
  • zapaleniach kątów ust.
     

Co zrobić, gdy zauważysz opisane objawy?

Przede wszystkim należy odwiedzić lekarza stomatologa i przedstawić swój problem. Jeśli obraz tkanek twardych i miękkich oraz wywiad będą wskazywać na zaburzenia odżywiania, będzie konieczne wdrożenie leczenia interdyscyplinarnego. Lekarz dentysta nie ograniczy się do dokonania interwencji w jamie ustnej, ale może pokierować pacjenta również do innej poradni/ innego specjalisty. Jeżeli przyczyną schorzenia są inne czynniki np. nawyki żywieniowe czy przyjmowane leki, lekarz dentysta również zaproponuje odpowiednie leczenie.
 
W czasie wizyty stomatologicznej:
  • opisz swoje objawy i co cię niepokoi; 
  • odpowiedz szczerze na zadawane przez lekarza pytania. Na podstawie zebranego wywiadu i cech charakterystycznych występowania zmian w jamie ustnej lekarz zidentyfikuje przyczynę problemów;
  • jeśli nie chcesz rozmawiać z lekarzem w obecności asysty – poproś o to lekarza. Twoje prośby będą respektowane;
  • postaraj się wdrożyć zalecenia lekarskie. Nie lekceważ problemu. Do pokonania choroby może być konieczne uzyskanie pomocy lekarzy innych specjalności np. psychiatry czy gastrologa. 
 
Jeśli podejrzewasz u siebie lub już zdiagnozowano opisywane powyżej zmiany w jamie ustnej, należy niezwłocznie wdrożyć następujące zasady:
  1. Unikaj kwaśnych napojów, energetyków, soków, napojów słodzonych i gazowanych. Należy pamiętać, że dodatek wapnia do soków zmniejsza ich negatywny wpływ na zęby. Można również pić je przez słomkę; 
  2. Ogranicz pokarmy kwaśne, ewentualnie łącz je z produktami mlecznymi;
  3. Wyklucz z diety herbaty owocowe;
  4. Pamiętaj o prawidłowej higienie jamy ustnej według standardu przeciwpróchnicowego: 2x po 2 minuty dziennie; Myj zęby 30-60 minut po spożyciu posiłków lub wymiotowaniu.
  5. Stosuj pasty do zębów o RDA (wskaźniku ścieralności) mniejszym niż 40 z fluorkiem i cyną.
  6. Do mycia zębów używaj miękkiej i bardzo miękkiej szczotki. Nie wywieraj zbyt dużego nacisku w czasie szczotkowania; 
  7. Pamiętaj o płukaniu jamy ustnej bezpośrednio po spożyciu posiłku (zwłaszcza kwaśnego), lub po incydencie wymiotów. Używaj płynów do płukania jamy ustnej zawierających związki fluoru połączone z cyną. Myj zęby 30-60 minut po spożyciu posiłków.
  8. Zwróć uwagę na prawidłowe, nieagresywne nitkowanie zębów. Nieumiejętne stosowanie nici może również uszkodzić styczną powierzchnię zębów, które są poddawane działaniu kwasów.
  9. Możesz też żuć gumę w celu redukcji skutków refluksu. Zwiększając ilość śliny podnosisz pH środowiska jamy ustnej
 
W zadbaniu o jamę ustną w trakcie leczenia zaburzeń odżywiania mogą Ci pomóc specjaliści w naszych placówkach własnych:
 

Uwaga: Pamiętaj, że leczenie zaburzeń odżywiania nie jest łatwe. Nie bój się jednak poprosić o pomoc. 

Źródła

  1. Quintessence 03/23: 158-167.
  2. Psychiatr.Polska 2016;50(3):521-531.
  3. Stomatologia współczesna vol.18, nr4, 2011,20-25.
  4. Gastroenterologia Polska 2010,17(2):111-11.
  5. Dental Medi.Probl.2004 41.4.769-772.

Artykuł ma charakter informacyjny i nie zastępuje konsultacji lekarskiej. Celem materiału jest promocja zdrowia i profilaktyki chorób. Pamiętaj, że proces leczenia powinien być dostosowywany do indywidualnej sytuacji pacjenta. Jeżeli zauważasz u siebie niepokojące objawy, skonsultuj je z lekarzem.

Polecane