02 stycznia 2024
Energetyki – wpływ na organizm, zdrowsze alternatywy, ograniczenia w sprzedaży
Od 1 stycznia 2024 roku w Polsce obowiązuje zakaz sprzedaży napojów energetyzujących dla osób niepełnoletnich. Warto pamiętać, że energetyki mają negatywny wpływ nie tylko na zdrowie dzieci i młodzież, ale także dorosłych. Istnieje wiele lepszych alternatyw, które działają pobudzająco, a jednocześnie wykazują właściwości prozdrowotne.
Spis treści:
- Energetyki – wartość odżywcza
- Kofeina w energetykach
- Energetyki – "ukryte" składniki
- Energetyki i alkohol – niebezpieczne połączenie
- Energetyk czy kawa – co wybrać?
- Naturalne alternatywy dla energetyków
- Zakaz sprzedaży energetyków dla dzieci i młodzieży
Energetyki – wartość odżywcza
Energetyki są to napoje z wyższymi dawkami kofeiny. Ich skład może się różnić w zależności od marki, ale zazwyczaj zawierają od 80 do 320 mg kofeiny na porcję. W ich składzie można znaleźć także wiele innych związków, m.in. taurynę, żeń-szeń, guaranę czy witaminy. Spora część z nich zawiera cukier, chociaż rynek energetyków dosładzanych słodzikami cały czas wzrasta. Napoje energetyzujące zawierają również w sól, co może być dla niektórych zaskakujące.
Chociaż zawartość witamin może zachęcać do ich spożycia, nie powinniśmy traktować energetyków jako ich głównego źródła. Zdecydowanie lepiej je przyjmować wraz z produktami, w których naturalnie występują, np. warzywach czy owocach.
Kofeina w energetykach
Wysokie spożycie napojów energetyzujących jest elementem dyskusji społecznych i naukowych od wielu lat. Przede wszystkim zwraca się uwagę na zawartość kofeiny w energetykach. Jeden energetyk, wypity przez osobę dorosłą, faktycznie zadziała pobudzająco. Jednak ze względu na bardzo częste spożycie tego samego dnia innych produktów bogatych w kofeinę – np. kawy, herbaty czy nawet coli – istnieje szansa na jej przedawkowanie. Właśnie dlatego warto monitorować ilość kofeiny przyjętej w ciągu dnia.
Napoje energetyzujące mogą być też szczególnie niebezpieczne w przypadku młodzieży. Ich organizm cały czas się rozwija, a niestety – często sięgają po takie napoje. Europejski Urząd ds. Bezpieczeństwa Żywności (EFSA) podaje, że jednorazowa bezpieczna dawka kofeiny dla dziecka wynosi 3 mg/kg masy ciała na dzień. Gdy porównamy standardową masę ciała nastolatka z zawartością kofeiny w energetyku, wyraźnie widać, jak łatwo można ją przekroczyć.
Nadmiar kofeiny może powodować bóle głowy czy pogorszenie samopoczucia. Zwiększa również ryzyko bezsenności, drżenia ciała i podwyższonego ciśnienia tętniczego krwi. W konsekwencji może przyczyniać się do wyższego ryzyka osteoporozy i chorób sercowo-naczyniowych. Takie skutki mogą negatywnie wpływać na rozwój młodego organizmu i na funkcjonowanie dorosłych, którzy przyjmują kofeinę w nadmiarze. Z tego powodu energetyki nie są zalecane również kobietom w ciąży.
Energetyki – "ukryte" składniki
Nie można też zapominać, że energetyki bywają źródłem cukru. Niektóre z nich mogą mieć nawet 55 g cukru w 500 mililitrowej puszce – czyli równowartość 11 łyżeczek! Jego nadmiar wpływa negatywnie na nasze zdrowie i może zwiększać ryzyko chorób, takich jak cukrzyca czy nowotwory. Dlatego, jeżeli już ktoś decyduje się na wypicie napoju energetyzującego, lepiej wybrać wersję bez cukru – choć nadal jest to niekorzystna dla zdrowia decyzja żywieniowa.
Zwróćmy też uwagę na wspominaną wcześniej sól. Światowa Organizacja Zdrowia zaleca ograniczenie jej do 5 g na dobę. Szacuje się, że Polacy przekraczają te normy nawet trzykrotnie. W energetyku jest jej 1 g, a należy pamiętać, że sól spożywamy wraz z innymi produktami w ciągu dnia. Nadmiar soli w diecie może przyczyniać się do wystąpienia chorób układu krążenia oraz nadciśnienia tętniczego. Cukier i sól występują w tak wielu produktach, które spożywamy – mniej lub bardziej świadomie – że nie warto dostarczać ich jeszcze w postaci napoju.
Energetyki i alkohol – niebezpieczne połączenie
Bardzo szkodliwą praktyką jest łączenie energetyków z alkoholem. Według badań, taka kombinacja może zmniejszać odczucie upojenia alkoholowego i przyczyniać się do wypicia większych ilości alkoholu, a w dalszych skutkach zwiększać ryzyko regularnego nadmiernego spożycia tej substancji. Właśnie dlatego zdecydowanie warto unikać takiego połączenia.
Energetyk czy kawa – co wybrać?
Zdecydowanie lepszym wyborem w przypadku potrzeby spożycia napoju pobudzającego będzie kawa. Pomimo wielu mitów na jej temat, warto pamiętać, że jest jak najbardziej zdrowa i zalecana do regularnego picia. W porównaniu do energetyków, nie tylko pobudza, lecz także wykazuje działanie prozdrowotnie. Wykazano, że spożycie 3-5 filiżanek kawy dziennie może zmniejszać ryzyko chorób układu krążenia. Jest także źródłem składników mineralnych, m.in. magnezu czy potasu.
Pamiętajmy jednak, że zalecenia dietetyków dotyczą kawy czarnej bez dodatku cukru i słodkich syropów – w przeciwnym razie zamienia się w deserową bombę cukrową. Jeśli chcemy dodać mleko, wybierajmy te niskotłuszczowe lub napoje roślinne fortyfikowane w wapń.
Naturalne alternatywy dla energetyków
Poza kawą pobudzać nas mogą również inne produkty, np. zielona i czarna herbata, yerba mate. Nie zawierają one jednak tyle kofeiny co kawa, ale nadal warto wprowadzić je do swojej codziennej diety. Tym bardziej, że mają korzystny wpływ na nasze zdrowie:
- Wykazano, że picie 4 i więcej filiżanek herbaty dziennie zmniejsza o 17% ryzyko zachorowania na cukrzycę.
- Herbata zielona wykazuje działanie nawet przy niższym spożyciu. Już 1-3 filiżanek dziennie obniża ryzyko wystąpienia zawału serca o 19% oraz udaru o 34%.
- Yerba mate zawiera więcej kofeiny niż herbata, ale mniej niż kawa. Dodatkowo u osób z podwyższonym cholesterolem może obniżać stężenie LDL.
W codziennym pobudzeniu zdecydowanie pomoże zwrócenie uwagi na wartość odżywczą i energetyczną swojego jadłospisu. Spożycie zbyt małowartościowych posiłków w ciągu dnia może prowadzić do niedoborów i powodować poczucie zmęczenia.
Zakaz sprzedaży energetyków dla dzieci i młodzieży
Ustawa z dnia 17 sierpnia 2023 r. o zmianie ustawy o zdrowiu publicznym oraz niektórych innych ustaw wprowadziła nowe regulacje w zakresie sprzedaży i promocji energetyków:
- od 1 stycznia 2024 r. obowiązuje zakaz sprzedaży napojów energetyzujących dla dzieci i młodzieży poniżej 18 roku życia. Zakaz dotyczy również sprzedaży takich napojów na terenie szkół i w automatach;
- od 1 stycznia 2024 r. producenci energetyków mają również w widoczny i czytelny sposób oznaczyć produkty napisem "napój energetyzujący" lub "napój energetyczny".
Nie wszystkie energetyki obecne teraz na półkach sklepowych podlegają tym przepisom. Ustawa dotyczy napojów energetyzujących, w których składzie znajduje się kofeina w proporcji przewyższającej 150 mg/l lub tauryna, z wyłączeniem substancji występujących w nich naturalnie.
Podmiotom handlowym oraz sprzedawcom, którzy nie będą przestrzegali zapisów dotyczących sprzedaży energetyków osobom niepełnoletnim, grozi kara grzywny do 2 tys. zł. Na producenta napojów energetyzujących bez odpowiednich oznaczeń może zostać nałożona kara grzywny do 200 tys. zł.
Podobne obostrzenia obowiązują w innych krajach europejskich, m.in. Wielkiej Brytanii, Islandii, Litwie i Łotwie.
Źródła
- Curran CP., Marczinski CA., Taurine, caffeine, and energy drinks: Reviewing the risks to the adolescent brain, Birth Defects Res. 2017, nr 109(20), s. 1640-1648.
- Temple J. L. i wsp., The Safety of Ingested Caffeine: A Comprehensive Review, Frontiers in psychiatry, 2017, nr 8, 80.
- Ludwig Iziar A. i wsp., Coffee: biochemistry and potential impact on health, Food & function, 2014, nr 5.8, s. 1695-1717.
- Scientific Opinion on the safety of caffeine, EFSA Journal, 2015, nr13(5), s. 4102.
- Nadeem Ibrahim M. i wsp., Energy Drinks and Their Adverse Health Effects: A Systematic Review and Meta-analysis, Sports health, 2021, nr 13,3, s. 265-277.
- Nowak D. i wsp., The Effect of Acute Consumption of Energy Drinks on Blood Pressure, Heart Rate and Blood Glucose in the Group of Young Adults, International journal of environmental research and public health, nr 15, 3, 544.
- Stolarz-Skrzypek K., Kawecka-Jaszcz K., Ograniczenie spożycia soli kuchennej jako metoda prewencji nadciśnienia tętniczego, Postępy Nauk Medycznych nr 1/2009, s. 34-38.
- van Dam R.M. i wsp., Coffee, caffeine, and health, New England Journal of Medicine, 2020, nr 383.4, s. 369-378.
- Ustawa z dnia 17 sierpnia 2023 r. o zmianie ustawy o zdrowiu publicznym oraz niektórych innych ustaw.
- Li X i wsp., Daily higher tea consumption is associated with a reduced risk of type 2 diabetes: A cohort study and updated systematic review and meta-analysis, Nutr Res. 2023, nr 118, s. 116-127.
- Pang, J. i wsp., Green tea consumption and risk of cardiovascular and ischemic related diseases: A meta-analysis, International Journal of Cardiology, 2106, nr 202, s. 967-974.
- Heck CI. i wsp., Yerba Mate Tea (Ilex paraguariensis): a comprehensive review on chemistry, health implications, and technological considerations, J Food Sci, 2007, nr 72(9), s. 138-151.