27 kwietnia 2023
Cukrzyca ciążowa – dietetyczne wsparcie chorujących przyszłych mam
Według Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) cukrzycę ciążową definiujemy jako zaburzenie tolerancji węglowodanów, które po raz pierwszy pojawia się lub jest rozpoznane podczas ciąży. Jest to jedno z najczęstszych problemów zdrowotnych kobiet ciężarnych. W Polsce występuje u około 3-12% przyszłych matek.
Spis treści:
Czynniki ryzyka wystąpienia cukrzycy ciążowej
Duży wpływ na wystąpienie cukrzycy ciążowej ma styl życia. W związku z tym epidemia otyłości i brak aktywności fizycznej sprawiają, że występuje ona coraz częściej wśród przyszłych matek.
Do głównych czynników ryzyka wystąpienia cukrzycy ciążowej należą:
- nadwaga lub otyłość,
- nadciśnienie tętnicze,
- starszy wiek matki (>35 lat),
- mała aktywność fizyczna,
- cukrzyca typu 2 w rodzinie,
- wielorództwo,
- cukrzyca ciążowa w poprzednich ciążach,
- urodzenie noworodka o dużej masie urodzeniowej (>4000 g) lub z wadą rozwojową.
Programowanie płodowe, a cukrzyca ciążowa
Podczas rozwoju płodowego dochodzi do procesu tworzenia tkanek oraz narządów. Dodatkowo jest to ważny czas, który w nieodpowiednich warunkach może przyczyniać się do rozwoju otyłości i cukrzycy u przyszłego potomstwa. U kobiet ciężarnych z cukrzycą pojawia się hiperglikemia (wysokie stężenie cukru we krwi), która może być głównym czynnikiem wywołującym te wczesne zaburzenia. Właśnie dlatego tak ważne jest odpowiednie leczenie oraz podjęcie odpowiedniej terapii u tych kobiet.
Dieta w cukrzycy ciążowej
Podstawą leczenia cukrzycy u kobiet w ciąży jest odpowiednio zbilansowana i indywidualnie dopasowana dieta. Pomaga utrzymać prawidłowe zakresy glukozy we krwi, które mają uchronić przed negatywnym wpływem nie tylko na matkę, ale również na płód. W przypadku wystąpienia cukrzycy ciążowej należy zwrócić szczególną uwagę na:
- przyrost masy ciała w trakcie ciąży,
- zawartość węglowodanów i ich jakość w diecie,
- dostarczenie wszystkich niezbędnych składników mineralnych oraz witamin,
- stosowanie niezbędnej suplementacji,
- odpowiednie rozłożenie posiłków w ciągu dnia,
- prowadzenie samokontroli glikemii wraz z prowadzeniem dzienniczka.
Ile powinna przytyć kobieta w ciąży?
Ponieważ często cukrzycy ciążowej towarzyszy nadwaga lub otyłość, warto mieć na uwadze odpowiednie zwiększanie masy ciała podczas ciąży. Zaleca się, aby wzorować się na wskaźniku BMI przed zajściem w ciążę.
- BMI <19,8 - Przyrost około 12,5-18 kg w ciąży
- BMI 19,8 - 26,0 - Przyrost około 11,5-15,9 kg w ciąży
- BMI 26,1-34,9 - Przyrost około 7-11,4 kg w ciąży
- BMI >29,1 - Przyrost poniżej 7 kg
Kontrola przyrostu masy ciała u kobiet w ciąży jest niezwykle ważna, ponieważ zbytnie jej zwiększenie wiąże się z nadmiernym wzrastaniem płodu.
Zasady żywienia w cukrzycy u kobiet ciężarnych
Ogólne zasady żywienia w przypadku cukrzycy ciężarnych nie różnią się znacząco od tych stosowanych u innych chorych na cukrzycę. Należy pamiętać zatem przede wszystkim o:
- ograniczeniu lub eliminacji cukru prostego – dodatku do herbaty i kawy, soków, słodyczy;
- eliminacji z diety przetworzonych produktów, dań tłustych, fast-food, instant, z dodatkiem glutaminianu sodu i słodzika sacharyny;
- gotowaniu w wodzie, na parze i rękawie, duszeniu, zabielaniu jogurtem zamiast: smażenia, rozgotowywania dań, stosowania zasmażek i okrasy;
- zwracaniu uwagi na stopień przetworzenia produktów i jego wpływu na glikemię poposiłkową – np. korzystniejsze będzie wybranie całych, mniej dojrzałych, nieobranych owoców zamiast ich wersję zmiksowaną w formie koktajlu;
- sugerowaniu się Indeksem i ładunkiem glikemicznym oraz wybraniu produktów pełnoziarnistych z mąki nieoczyszczonej;
- spożywaniu ryb 3 - 2 razy w tygodniu. Ważne, aby rodzaj ryb był zróżnicowany, co zminimalizuje ryzyko kumulacji metali ciężkich i dioksyn;
- proporcje białka zwierzęcego do roślinnego powinny wynosić 1:1. Dobrym źródłem białka roślinnego są nasiona roślin strączkowych – fasola, soczewica i ciecierzyca;
- polecanych tłuszczach tzn. olejach roślinnych: oliwie, oleju rzepakowym zamiast tłuszczów nasyconych – margaryn oraz smalcu.
Indeks i ładunek glikemiczny
Powszechnie stosowanym narzędziem do komponowania diety są tabele indeksu glikemicznego (IG) i ładunku glikemicznego (ŁG). Pozwalają uszeregować produkty pod względem ich wpływu na poziom glikemii we krwi. Założeniem jest, aby opierać dietę na produktach o niskim indeksie (IG<50) i ładunku glikemicznym (ŁG<10). Produkty o średnich i wysokich wartościach (IG>70, ŁG>20) powinny pojawiać się w mniejszych porcjach oraz rzadziej.
Warto pamiętać, że na wartości Indeksu Glikemicznego mają wpływ:
- obróbka termiczna – ugotowane i rozgotowane produkty mają wyższy IG;
- proces przetworzenia – zblendowane owoce w koktajlu mają wyższy IG,
- zawartość błonnika – obrane owoce mają wyższe IG,
- połączenie – dodatek białka, tłuszczu i błonnika w daniu obniża IG posiłku.
Czy wiesz, że…
Ugotowane i schłodzone ziemniaki (nawet ponownie odgrzane) mają niższy IG niż świeżo przygotowane? Wynika to z pojawienia się skrobi opornej w schłodzonych produktach zbożowych.
Ugotowane i schłodzone ziemniaki (nawet ponownie odgrzane) mają niższy IG niż świeżo przygotowane? Wynika to z pojawienia się skrobi opornej w schłodzonych produktach zbożowych.
Ilość i rozłożenie posiłków w ciągu dnia
Kwestia ilości i godzin posiłków w ciągu dnia wymaga indywidualnego ustalenia ze względu na wyniki samokontroli glikemii oraz włączenia leczenia farmakologicznego. Ważne, aby były to w miarę stałe pory każdego dnia, które zabezpieczą przed hipo- i hiperglikemią. Za optymalne uznaje się wyjściowo zalecenie trzech posiłków i dwóch lub trzech przekąsek dziennie, mniej więcej co 3 godziny.
Kolejność produktów w posiłku – najpierw białko później makaron?
Okazuje się, że nie tylko rozłożenie porcji jedzenia w ciągu dnia ma znaczenie, ale również kolejność wyboru produktów podczas samego posiłku. Ze wstępnych badań wynika, że zjedzenie przed posiłkiem porcji białka, tłuszczu i błonnika spowalnia opróżniania żołądka, co wpływa na poposiłkową glikemię. Korzystne może okazać się zjedzenie najpierw porcji mięsa i warzyw przed węglowodanami np. kaszą, ziemniakami w trakcie jednego posiłku.
Posiłek nocny – druga kolacja
Ponieważ istnieje ryzyko wystąpienie hipoglikemii nocnej i syntezy ciał ketonowych, należy zabezpieczyć organizm w węglowodany przed snem. Zaleca się dodanie posiłku nocnego ok. 22:00, który dostarczy 25 g węglowodanów złożonych. Odpowiada to około 2 kromkom chleba pełnoziarnistego. Dodatkowo należy dodać białko – porcję sera, mięsa lub pasty z warzyw strączkowych oraz świeżych lekkostrawnych warzyw.
Aktywność fizyczna, a cukrzyca ciążowa
Badania wykazują korzystny wpływ aktywności fizycznej na normalizacje glikemii u kobiet ciężarnych z cukrzycą. Szczególnie zalecane są aktywności o intensywności lekkiej i umiarkowanej takie jak:
- marsz,
- nordic walking,
- pływanie,
- aqua-aerobik,
- ćwiczenia aerobowe,
- jazda na rowerze,
- joga.
Jeśli nie ma przeciwwskazań medycznych, zaleca się podejmowanie aktywności fizycznej 4 dni w tygodniu przez około 30 minut dziennie. Ostatecznie dobrze jest skonsultować odpowiednie ćwiczenia z fizjoterapeutą i/lub lekarzem prowadzącym.
Źródła
- Wender-Ożegowska E. i wsp., Standardy Polskiego Towarzystwa Ginekologów i Położników postępowania u kobiet z cukrzycą. Ginekologia i Perinatologia Praktyczna 2.5, 2017, s. 215-229.
- Grzelak T. i wsp., Cukrzyca ciążowa–skutki niewyrównania i podstawy regulacji glikemii. Now Lek 82.8, 2013, s. 163-9.
- Harasim-Piszczatowska E., Słoma M., Cukrzyca ciążowa. 2020
- Salmanowicz M. i wsp., Diagnostyka i terapia cukrzycy ciążowej. Farm Pol, 2022, nr 78(5), s. 283-292.
- Kimber-Trojnar Ż. i wsp. Programowanie płodowe. Ginekologia i Perinatologia Praktyczna, 2018, nr 3.2, s. 58-63.