30 lipca 2025
Nadciśnienie tętnicze – objawy, przyczyny, diagnostyka, leczenie
Nadciśnieniem tętniczym nazywamy chorobę układu krążenia charakteryzującą się okresowo lub stale podwyższonym ciśnieniem tętniczym (skurczowym, czyli tzw. „górnym” lub rozkurczowym („dolnym”). Zgodnie z obowiązującą klasyfikacją za prawidłowe, czyli niepodwyższone ciśnienie tętnicze uznaje się wartości <120/70 mm Hg. Za wartość progową dla rozpoznania nadciśnienia tętniczego uznaje się ≥ 140/90 w pomiarze gabinetowym lub ≥ 135/85 mmHg w pomiarach domowych pacjenta.
Spis treści
- Przyczyny nadciśnienia tętniczego
- Objawy nadciśnienia tętniczego
- Diagnostyka nadciśnienia tętniczego – pomiar ciśnienia tętniczego
- Diagnostyka nadciśnienia tętniczego – badania pomocnicze
- Leczenie nadciśnienia tętniczego
Przyczyny nadciśnienia tętniczego
U większości pacjentów z nadciśnieniem tętniczym rozpoznaje się tzw. nadciśnienie pierwotne (samoistne), czyli takie, którego jednoznaczna przyczyna pozostaje niemożliwa do ustalenia. Około 10% pacjentów ma nadciśnienie wtórne, tzn. takie, w którym możliwe jest zidentyfikowanie przyczyny.
Nadciśnienie tętnicze samoistne często jest spowodowane wieloma różnorodnymi czynnikami genetycznymi i środowiskowymi. Powodują one zaburzenie działania jednego lub wielu układów organizmu, które uczestniczą w regulacji ciśnienia tętniczego.
Ryzyko rozwoju nadciśnienia tętniczego istotnie zwiększają:
- nadmierne spożycie sodu,
- niska aktywność fizyczna, siedzący tryb życia,
- otyłość (zwłaszcza brzuszna),
- stres psychiczny (powodujący zwiększenie napięcia układu współczulnego),
- podeszły wiek,
- obciążenie genetyczne, dodatni wywiad rodzinny,
- nadmierne spożycie alkoholu,
- palenie papierosów.
Nadciśnienie wtórne może być spowodowane m.in. przez:
- choroby nerek i tętnic nerkowych,
- choroby nadnerczy, w tym aktywne hormonalnie guzy powodujące hiperaldosteronizm pierwotny lub zespół Cushinga, a także guz chromochłonny,
- nadczynność tarczycy,
- nadczynność przytarczyc,
- ciążę,
- obturacyjny bezdech senny,
- choroby układu nerwowego, w tym zwiększone ciśnienie wewnątrzczaszkowe czy zespół Guillaina i Barrégo,
- stosowanie niektórych leków np. glikokortykosteroidów, sympatykomimetyków, erytropoetyny, niesteroidowych leków przeciwzapalnych,
- stosowanie narkotyków, nadużywanie alkoholu.
Objawy nadciśnienia tętniczego
Nadciśnienie tętnicze najczęściej przebiega bezobjawowo. Jednak do objawów można zaliczyć:
- bóle głowy (szczególnie w okolicy potylicznej) i zawroty głowy, a także szumy uszne,
- zaburzenia snu: trudności w zasypianiu i utrzymaniu snu, bezsenność,
- pogorszenie tolerancji wysiłku, duszność wysiłkowa,
- zaburzenia widzenia,
- uderzenia gorąca, zaczerwienienie twarzy, nadmierna potliwość,
- bóle w klatce piersiowej – szczególnie przy nagłym skoku ciśnienia.
Silne objawy często towarzyszą stanom nagłym związanym z nadciśnieniem tętniczym, które definiuje się jako wartość ciśnienia wynoszące ≥180/110 mm Hg.
Diagnostyka nadciśnienia tętniczego – pomiar ciśnienia tętniczego
Podstawą rozpoznania nadciśnienia tętniczego jest prawidłowo wykonany pomiar ciśnienia tętniczego. Każdorazowo należy używać urządzenia pomiarowego posiadającego walidację. Pomiar należy wykonać po 5 minutach odpoczynku, na siedząco, z podpartymi plecami oraz ramieniem.
Wartości średnie z pomiarów domowych pacjenta przekraczające lub równe 135/85mmHg lub wartości pomiarów gabinetowych (na co najmniej dwóch wizytach) przekraczające lub równe 140/90 mmHg (po wykluczeniu tzw. „efektu białego fartucha”) pozwalają na postawienie rozpoznania nadciśnienia tętniczego.
Poza gabinetowym pomiarem ciśnienia tętniczego oraz domowymi pomiarami prowadzonymi przez pacjenta użyteczną metodą w diagnostyce nadciśnienia tętniczego pozostaje całodobowe monitorowanie ciśnienia tętniczego (ABPM). Jest to użyteczna metoda, dzięki której pomiary są wykonywane przez 24-godzinny, a wyniki zapisywane w rejestratorze. Badanie to pozwala na ocenę ciśnienia tętniczego także w trakcie snu, umożliwia także analizę wahań ciśnienia w ciągu doby.
Za wartości progowe rozpoznania nadciśnienia tętniczego w ABPM uznaje się:
- średnia wartość z całej doby ≥130/80 mm Hg w ciągu 24 godzin, lub
- średnia wartość z okresu dnia ≥135/85 mm Hg, lub
- średnia wartość z nocy ≥120/70 mm Hg.
Diagnostyka nadciśnienia tętniczego – badania pomocnicze
Przy postawieniu rozpoznania nadciśnienia tętniczego zalecane jest wykonanie badań pomocniczych mających na celu wykrycie podwyższonego ryzyka sercowo-naczyniowego, powikłań narządowych lub ewentualnych przyczyn nadciśnienia tętniczego (zwłaszcza przy klinicznym podejrzeniu postaci wtórnej). Do badań tych należą:
- badania laboratoryjne, a wśród nich ocena stężenia hemoglobiny, glukozy, jonogram, lipidogram, parametry nerkowe, badanie moczu, niekiedy także badanie hormonów tarczycy i ocena stężenia aldosteronu i reniny lub inne badania hormonalne wg indywidualnych wskazań,
- zapis EKG,
- echokardiografia,
- USG jamy brzusznej z oceną nerek i tętnic nerkowych,
- badanie dna oka.
Ze względu na to, że nadciśnienie tętnicze może przez długi czas przebiegać bezobjawowo, jego rozpoznania czasami dokonuje się dopiero w chwili wykrycia uszkodzeń narządowych (np. przerostu mięśnia sercowego czy retinopatii nadciśnieniowej, czyli zmian w obrębie siatkówki oka).
Leczenie nadciśnienia tętniczego
Leczenie nadciśnienia tętniczego obejmuje przede wszystkim zmianę stylu życia, a także stosowanie leków hipotensyjnych oraz modyfikację pozostałych czynników ryzyka sercowo-naczyniowego. Zalecenia w zakresie stylu życia w nadciśnieniu tętniczym obejmują m.in.:
- stosowanie diety śródziemnomorskiej/diety DASH,
- zwiększenie spożycia potasu,
- zwiększenie aktywności fizycznej,
- poprawę kontroli masy ciała, utrzymanie prawidłowego wskaźnika BMI,
- zmniejszenie spożycia soli,
- zmniejszenie spożycia alkoholu,
- niepalenie tytoniu.
Warto zauważyć, że są one bardzo spójne z zaleceniami dotyczącymi stylu życia w profilaktyce chorób układu krążenia. (proponuję dać tu link do artykułu o profilaktyce).
Głównym celem obniżenia ciśnienia tętniczego jest zapobieganie niekorzystnym następstwom w postaci chorób układu sercowo naczyniowego, a także uszkodzeń narządowych czy zwiększonemu ryzyku zgonu.
Obecnie dostępnych jest wiele klas leków hipotensyjnych (np. inhibitory konwertazy angiotensyn, blokery receptora angiotensynowego, beta-blokery, blokery kanału wapniowego, diuretyki i inne), których połączenie umożliwia obniżenie ciśnienia, a tym samym istotnie przyczynia się do redukcji ryzyka sercowo naczyniowego.
Zgodnie z treścią ostatnich wytycznych Europejskiego Towarzystwa Kardiologicznego z 2024 roku docelowe ciśnienie tętnicze w rutynowej praktyce wynosi 120–129/70–79 mm Hg, przy założeniu dobrej tolerancji leczenia. Co istotne, leczenie hipotensyjne jest zazwyczaj prowadzone przewlekle, często przez całe życie chorego, przez co wymaga systematycznej kontroli i ścisłej współpracy na linii lekarz-pacjent.
Źródła
- Interna Szczeklika 2025
- Wytyczne ESC dot. postępowania w nadciśnieniu tętniczym z 2023 roku - G. Mancia et al: 2023 ESH Guidelines for the management of arterial hypertension: the Task Force for the management of arterial hypertension of the European Society of Hypertension endorsed by the European Renal Association (ERA) and the International Society of Hypertension (ISH). Journal of Hypertension, 2023;
- Wytyczne postępowania w nadciśnieniu tętniczym w Polsce 2024 — stanowisko Ekspertów Polskiego Towarzystwa Nadciśnienia Tętniczego/Polskiego Towarzystwa Kardiologicznego. Aleksander Prejbisz i wsp. Nadciśnienie Tętnicze w Praktyce 2024;10(3-4):53-111.
