Jaskra – przyczyny, objawy, leczenie

Spis treści:

Co to jest jaskra?
Rodzaje jaskry
Objawy jaskry
Czynniki ryzyka rozwoju jaskry
Diagnostyka jaskry
Leczenie jaskry
Profilaktyka jaskry

Co to jest jaskra?

Jaskrą określa się grupę chorób oczu, które charakteryzują się postępującym zanikiem nerwu wzrokowego, typowymi zmianami na dnie oka w polu widzenia. Towarzyszy im zbyt wysokie dla danego oka ciśnienie. Zwykle oznacza to, że ciśnienie wewnątrzgałkowe jest większe niż 21 mmHg, czyli przekracza górną granicę normy. Może ono jednak także mieścić się w zakresie normy i mimo to powodować zmiany jaskrowe u niektórych pacjentów – dzieje się tak w jaskrze normalnego ciśnienia. 

Jaskra nie jest wyłącznie chorobą ludzi starszych, choć zachorowalność wzrasta znacząco po 70 roku życia. Diagnoza zwykle stawiana jest po 40 roku życia. Choroba ta może jednak rozwinąć się również u ludzi młodszych, a nawet dzieci (zwykle mamy wtedy do czynienia z jaskrą wrodzoną). 

Rodzaje jaskry

Klasyfikacja jaskry jest bardzo skomplikowana. W uproszczeniu możemy wyróżnić jaskrę: pierwotną, wtórną i wrodzoną, jaskrę otwartego i zamkniętego kąta oraz jaskrę normalnego ciśnienia.

Jaskra pierwotna jest formą choroby o nieznanej przyczynie, natomiast jaskra wtórna rozwija się w wyniku innych procesów patologicznych toczących się w obrębie oka.

Jaskra wrodzona spowodowana jest nieprawidłowościami w budowie gałki ocznej, a dokładnie w obrębie kąta przesączania. Zwykle rozpoznaje się ją u niemowląt i małych dzieci. Najczęstszym i najbardziej widocznym objawem jaskry wrodzonej jest powiększenie wymiarów gałki ocznej. Jest ono szczególnie dobrze widoczne w przypadku jaskry jednostronnej.

Określenia otwarty oraz zamknięty kąt odnoszą się do kąta przesączania. Znajduje się on pomiędzy tęczówką a rogówką i stanowi miejsce odpływu cieczy wodnistej, która produkowana jest we wnętrzu oka. „Zatkanie” tego kąta prowadzi do rozwoju jaskry zamykającego się kąta. Zamknięcie kąta zatrzymuje odpływ cieczy wodnistej i prowadzi do jej gromadzenia we wnętrzu gałki ocznej. Powoduje to wzrost ciśnienia wewnątrzgałkowego i uszkodzenia nerwu wzrokowego. 

Zbyt wysokie ciśnienie wewnątrzgałkowe prowadzące do rozwoju jaskry otwartego kąta występuje z innych przyczyn (np. nadciśnienie tętnicze, cukrzyca), a kąt przesączania jest szeroki i umożliwia odpływ cieczy. 

O jaskrze normalnego ciśnienia mówimy, gdy ciśnienie wewnątrzgałkowe mieści się w zakresie normy (12-21 mmHg), a mimo to występują charakterystyczne zmiany w obrębie nerwu wzrokowego, dna oka oraz zmiany w polu widzenia.

Objawy jaskry

Jaskra pierwotna otwartego kąta (JPOK) rozwija się stopniowo przez wiele lat i pacjent bardzo długo nie jest świadomy choroby. Główny objaw to bezbolesne, stopniowe zawężanie pola widzenia. Proces ten postępuje powoli, przez co pacjent adaptuje się do niego i długo nie zauważa zmian. Stopniowe zawężanie pola widzenia może objawiać się jako „obijanie się o meble” lub „wrażenie nie mieszczenia się w drzwi”, często zauważane przez rodzinę chorego. Niepodjęcie leczenia prowadzi nieuchronnie do całkowitej i trwałej utraty wzroku.

Jeśli w przebiegu jaskry pierwotnej zamkniętego kąta (JPZK), dojdzie do ostrego zamknięcia kąta przesączania, mogą wystąpić objawy takie jak:

• spadek ostrości wzroku,
• „halo” (aureola) wokół źródeł światła,
• bardzo silny ból głowy i gałki ocznej,
• średnio szeroka, niereagująca na światło źrenica o nieregularnym kształcie,
• mogą wystąpić nudności i wymioty.

Czynniki ryzyka rozwoju jaskry

Czynniki ryzyka jaskry pierwotnej otwartego kąta:

• rasa – częściej chorują Afroamerykanie,
• predyspozycje anatomiczne: cienka rogówka, 
• wiek – ubytki w polu widzenia występują 7 razy częściej po 60 niż po 40 roku życia,
• płeć – częściej występuje u kobiet,
• występowanie jaskry w rodzinie,
• podwyższony poziom ciśnienia wewnątrzgałkowego,
• krótkowzroczność,
• choroby naczyniowe: nadciśnienie tętnicze, niskie ciśnienie tętnicze (szczególnie nocne spadki ciśnienia), zespół Raynauda, cukrzyca, 
• zaburzenia gospodarki lipidowej (hipercholesterolemia i hiperlipidemia).

Czynniki ryzyka jaskry pierwotnej zamykającego się kąta:

• rasa – częściej chorują Azjaci,
• predyspozycje anatomiczne: małe gałki oczne, płytka komora przednia, zwiększona przednia krzywizna soczewki, mała średnica rogówki,
• wiek powyżej 40 lat,
• płeć – częściej występuje u kobiet,
• występowanie rodzinne,
• nadwzroczność.

Diagnostyka jaskry

Diagnostyka jaskry rozpoczyna się od przeprowadzenia wywiadu z pacjentem oraz  oceny czynników ryzyka. Następnie wykonuje się pełne badanie okulistyczne, które obejmuje:

• badanie ciśnienia wewnątrzgałkowego,
• badanie dna oka ze stereoskopową oceną tarczy nerwu wzrokowego,
• ocenę kąta przesączania za pomocą gonioskopii,
• optyczną koherentną tomografię (OCT),
• badanie pola widzenia (perymetria).

Zawsze należy wykluczyć wtórne przyczyny jaskry, takie jak np. jaskra posterydowa.

Leczenie jaskry

Standardowym leczeniem jaskry jest obniżanie ciśnienia wewnątrzgałkowego aż do uzyskania ciśnienia docelowego. Ciśnienie to jest ustalane indywidualnie dla każdego pacjenta, ma  zapobiegać progresji choroby. 

Leczenie zwykle rozpoczyna się od farmakoterapii, przeważnie w postaci kropli do oczu. Bardzo ważne jest, aby pacjent stosował się dokładnie do zaleceń okulisty. Jedynie ścisła współpraca z lekarzem umożliwia zahamowanie postępu choroby oraz zachowanie widzenia. W wymagających tego przypadkach można zastosować również laseroterapię lub leczenie operacyjne.

Profilaktyka jaskry

Należy pamiętać, że zmiany pojawiające się w jaskrze są nieodwracalne i możliwe jest jedynie hamowanie dalszego postępu choroby. Dlatego tak ważne jest, aby pacjenci regularnie poddawali się kontrolom okulistycznym i zgłaszali wszystkie niepokojące objawy.

U osób powyżej 40 roku życia, u których nie stwierdzono jaskry, należy wykonywać profilaktyczne badania co 2 lata. Osoby z czynnikami ryzyka rozwoju jaskry powinny być kontrolowane co roku. Kontrole te umożliwiają wczesne wykrycie zmian jaskrowych i wdrożenie leczenia hamującego progresję choroby.

U chorych z rozpoznaną jaskrą terminy badań kontrolnych ustala indywidualnie lekarz prowadzący. Od regularnej kontroli i dostosowania leczenia zależy skuteczność terapii.