23 lutego 2023
Cukrzyca u osób starszych - co warto wiedzieć?
1 na 4 osoby powyżej 60 roku życia w Polsce ma zdiagnozowaną cukrzycę. Mimo coraz lepszych metod diagnostycznych i nowych sposobów leczenia liczba chorych cały czas drastycznie wzrasta. W trakcie starzenia się organizmu obniża się jego wrażliwość na insulinę oraz dochodzi do zaburzeń jej wydzielania. Dlatego częstość występowania cukrzycy wzrasta wraz z wiekiem, a u osób powyżej 65 roku życia sięga nawet 25-30%. W większości przypadków jest to cukrzyca typu 2.
Spis treści:
1. Przyczyny cukrzycy
2. Objawy cukrzycy u osób starszych
3. Sposoby leczenia cukrzycy u osób starszych
4. 10 zmian w nawykach żywieniowych, które warto wprowadzić u osób z cukrzycą w podeszłym wieku
5. Witaminy i składniki mineralne ważne dla diabetyków
6. Inne składniki – zioła i przyprawy
7. Powikłania nieprawidłowo leczonej cukrzycy u osób starszych
Przyczyny cukrzycy
Ze względu na nieustające zmiany w naszym organizmie proces starzenia może doprowadzać do wystąpienia cukrzycy. Do najczęstszych przyczyn należą:
- osłabiona praca komórek trzustki,
- pojawiająca się oporność tkanek na insulinę,
- zanik masy mięśniowej,
- przyrost tkanki tłuszczowej wisceralnej (między narządami wewnętrznymi),
- spadek aktywności fizycznej oraz problem z jej podejmowaniem,
- stosowanie niektórych leków (np. leków sterydowych),
- zmiany hormonalne,
- nieprawidłowa dieta i niedobory żywieniowe (spowodowane dietą ubogą w błonnik, unikaniem surowych i pełnoziarnistych produktów).
Objawy cukrzycy u osób starszych
Trudność w diagnozowaniu cukrzycy u osób starszych może wynikach z maskowania ich innymi problemami zdrowotnymi. Są one też mniej charakterystyczne, niż u osób młodszych. Szacuje się, że połowa osób chorujących na cukrzycę jest niezdiagnozowana.
Do najczęściej występujących pierwszych objawów cukrzycy należą:
- zwiększone pragnienie,
- nadmierne wydalanie moczu,
- łatwe męczenie się, osłabienie,
- chudnięcie,
- świąd skóry,
- trudno gojące się rany,
- częste infekcje dróg moczowych,
- zaparcia,
- zaburzenia wzroku,
- uczucie mrowienia na rękach, skurcze mięśniowe.
Sposoby leczenia cukrzycy u osób starszych
Głównym celem leczenia cukrzycy u osób powyżej 65 roku życia jest utrzymanie komfortu życia, kontrola glikemii oraz unikanie niebezpiecznego spadku stężenia glukozy we krwi (hipoglikemii).
Te efekty można osiągnąć poprzez:
- zmianę stylu życia (poprawa nawyków żywieniowych i zwiększenie aktywności fizycznej),
- leczenie farmakologiczne – stosowanie leków hipoglikemizujących i/lub insulinoterapii.
Chociaż osoby w wieku starszym utrwalają swoje nawyki żywieniowe przez lata, warto je modyfikować, aby wyrównać glikemię oraz spowolnić występowanie powikłań cukrzycy. U osób w podeszłym wieku leczenie dietą nie odbiega od zaleceń u osób młodszych. Zmiany powinny być indywidualnie dopasowane do stanu zdrowia i możliwe do zrealizowania.
10 zmian w nawykach żywieniowych, które warto wprowadzić u osób z cukrzycą w podeszłym wieku
1. Spożywaj 3-5 posiłków w ciągu dnia.
Staraj się jeść regularnie, unikaj zbyt długich przerw między posiłkami. Szczególnie osoby przyjmujące leki hipoglikemizujące i/lub insulinę powinny dbać o regularność oraz pomiary glukozy po posiłkach. Ilość głównych posiłków i przekąsek dobrze jest ustalić indywidualnie z lekarzem lub dietetykiem.
2. Postaw na 2 porcje produktów zbożowych pełnoziarnistych dziennie.
Zamień białe, oczyszczone produkty zbożowe na produkty pełnoziarniste – żytnie, razowe, typu graham oraz gruboziarniste kasze. Mają niższy indeks glikemiczny, przez co spowodują mniejszy skok glukozy we krwi.
3. Wybieraj warzywa z dużą zawartością błonnika.
Jeśli dobrze tolerujesz surowe i świeże warzywa, staraj się jeść ich jak najwięcej. Warzywa skrobiowe, ugotowane powinny pojawiać się w Twojej diecie okazjonalnie. Częściej wybieraj surówkę z kapusty kiszonej, niż z tartych buraczków. Pamiętaj, aby warzywa pojawiały się w każdym Twoim posiłku.
4. Nie rezygnuj z owoców.
Pomimo że są one źródłem naturalnego cukru, dostarczają również błonnik pokarmowy, przeciwutleniacze i są świetną alternatywą dla słodkich deserów. Staraj się unikać jednak owoców suszonych i kandyzowanych.
5. Ogranicz spożycie cukru.
Stopniowo pozbądź się cukru z napojów oraz deserów. Czas na przyzwyczajenie się do gorzkiej herbaty lub kawy będzie dla Ciebie zaskakująco krótki. Ewentualnie spróbuj słodzić potrawy cukrem brzozowym lub erytrytolem. Cukier brązowy, trzcinowy i miód spowodują podobny wzrost glukozy we krwi jak cukier biały – ich również unikaj!
6. Ogranicz słone potrawy.
Według zaleceń w ciągu dnia powinniśmy spożywać maksymalnie 5 gramów soli – odpowiada to jednej łyżeczce kuchennej. Taka ilość dotyczy również produktów, które w swoim składzie mają dodatek soli np. pieczywo, wędliny, czy sery. Aby ograniczyć jej spożycie, spróbuj w kuchni ogólnodostępnej soli potasowej oraz dodatku rozmarynu i kocanki włoskiej.
7. Zwróć uwagę na indeks glikemiczny produktów.
Wydrukuj i powieś na lodówce tabelę Indeksu Glikemicznego produktów – staraj się głównie wybierać te o niskim indeksie (IG poniżej 55).
8. Odpowiednio bilansuj posiłki.
Owoce lub płatki staraj się łączyć z nabiałem lub orzechami, pestkami i nasionami. To skutecznie obniży glikemię po posiłku. Banana połącz z kefirem i łyżką nasion lnu, a owsiankę z orzechami włoskimi i jogurtem.
9. Zwróć uwagę na kolejność spożywanych produktów w posiłku.
Może to istotnie wpływać na glikemię poposiłkową. Wybieraj warzywa i produkty białkowe np. mięso, ryby przed ziemniakami i ryżem.
10. Zapisuj i notuj.
Prowadzenie dzienniczka glikemii przed i poposiłkowej to obowiązek każdego diabetyka. Dodatkowo warto zapisywać jakie posiłki wywołały wzrosty lub spadki poziomu glukozy, dzięki temu łatwiej zauważyć osobniczą reakcje organizmu na dane produkty.
Według Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego nie ma diety uniwersalnej dla wszystkich osób z cukrzycą. Polecane są zarówno dieta śródziemnomorska, DASH, fleksitariańska oraz diety roślinne.
Witaminy i składniki mineralne ważne dla diabetyków
U osób starszych z cukrzycą nie zaleca się suplementacji witamin lub mikroelementów, jeżeli badania nie wykazały ich niedoborów. Warto jednak pamiętać, że osoby starsze ze względu na choroby współistniejące, farmakoterapię oraz ograniczenia żywieniowe mogą być narażone na niedobór takich witamin i składników mineralnych jak:
Witamina B12
Szczególnie narażone na niedobór tej witaminy są osoby długotrwale leczone metforminą i lekami hamującymi wydzielanie kwasu żołądkowego oraz będące na diecie ograniczającej produkty zwierzęce. Witamina ta występuje głównie w mięsie, rybach, jajkach i nabiale.
Witamina D3
Ze względu na brak słońca w miesiącach zimowych oraz gorszą syntezę skórną u seniorów należy ustalić z lekarzem prowadzącym dawkę suplementacji witaminy D3.
Wapń
Wraz z wiekiem rośnie ryzyko rozwoju osteoporozy i jej powikłań, dlatego należy zadbać o odpowiednią ilość wapnia w diecie oraz rozważyć ewentualną suplementację. Pierwiastek ten wpływa również na wydzielanie insuliny. Dobrym źródłem wapnia w diecie są: ser mozzarella, szprotki, brokuły, jarmuż i woda mineralna.
Cynk
Ze względu na zwiększoną utratę cynku wraz z moczem u osób z cukrzycą, prawdopodobnie korzystne będzie jego zwiększenie w diecie. Jego dobrym źródłem są: mięso, kasza gryczana, pestki dyni, nasiona słonecznika, fasola i imbir.
Inne składniki – zioła i przyprawy
Kozieradka pospolita
Wykorzystywana jako przyprawa, herbata lub formie suplementu, a badania potwierdzają jej wpływ na gospodarkę węglowodanową. Może stanowić ciekawy dodatek do dań szczególnie wytrawnych.
Mniszek lekarski
Napar z mniszka lekarskiego oprócz zastosowania w problemach trawiennych, ma działanie moczopędne. Dodatkowo może być stosowany w profilaktyce i leczeniu cukrzycy jako środek wspomagający.
Należy pamiętać, że wszystkie te składniki mogą wchodzić w relacje z przyjmowanymi lekami oraz wpływać na inne choroby, dlatego ich spożycie i włączenie do diety należy konsultować z lekarzem.
Powikłania nieprawidłowo leczonej cukrzycy u osób starszych
Stale utrzymujące się wysokie stężenie glukozy we krwi jest powodem wielu powikłań – zarówno ostrych jak i przewlekłych. Są one niezwykle groźne, a nieleczone mogą bardzo szybko postępować. Występują u diabetyków, których cukrzyca jest niepoprawnie leczona np. będących na nieprawidłowej diecie, dawce insuliny lub przyjmujących leków wchodzących w interakcje z lekami przeciwcukrzycowymi.
Powikłania ostre:
- Hiperglikemia (gdy stężenie glukozy na czczo wzrośnie powyżej 100 mg/dl, a po posiłku powyżej 140 mg/dl)
- Hipoglikemia (stężenie cukru we krwi poniżej 70 mg/dl)
- Kwasica ketonowa i mleczanowa
Powikłania przewlekłe:
- Retinopatia cukrzycowa (uszkodzenie naczyń krwionośnych siatkówki oka)
- Nefropatia cukrzycowa (uszkodzenie naczyń krwionośnych nerek)
- Neuropatia cukrzycowa (uszkodzenie nerwów)
- Stopa cukrzycowa (niedokrwienie i uszkodzenie naczyń krwionośnych kończyn dolnych)
- Częste infekcje
- Zawał mięśnia sercowego oraz udar mózgu
Źródła
Dąbrowska, Karolina, Bartosz Wanot, and Karol Pilis. "Starzenie się i dieta osób starszych." (2020).
Górska-Ciebiada, Małgorzata, et al. "Zwyczaje żywieniowe u osób starszych chorych na cukrzycę Nutritional habits among elderly patients with diabetes.”
Górska-Ciebiada, Małgorzata, et al. "Cukrzyca u osób w wieku podeszłym w świetle nowych wytycznych Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego [Diabetes mellitus in elderly according to new recommendations of Polish Diabetes Association]." Geriatria 3 (2009): 228-33.
Mirczak, Anna. "Profilaktyka cukrzycy typu 2 w grupie osób starszych= Type 2 diabetes prevention among elderly people." Journal of Education, Health and Sport 6.12 (2016): 109-122.
Lum-Namirowska, Lidia, Judyta Schlaffke, and Dorota Zozulińska-Ziółkiewicz. "Cukrzyca w wieku starczym-trudności i możliwości [Diabetes in the elderly–the difficulties and capabilities]." Geriatria 10 (2016): 171-178.
Czupryniak L. I wsp. „Zalecenia kliniczne dotyczące postępowania u chorych na cukrzycę 2022 Stanowisko Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego” Current Topics in Diabetes
Diabetes. Broszura Informacyjna WHO. http://www.who.int/mediacentre/factsheets/fs312/en/
Instytut Żywności i Żywienia zaleca. Cukrzyca. Zapobieganie i leczenie. Porady lekarzy i dietetyków. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa, 2007
Chehade, Joe M., Mae Sheikh-Ali, and Arshag D. Mooradian. "Rola witamin i mikroelementów w kontroli cukrzycy.”
Matuszak, Marta, and Joanna Suliburska. "Cukrzyca 2 typu—terapia wspomagająca. Wybrane suplementy oraz rola probiotyków i aktywności fizycznej." Forum Zaburzeń Metabolicznych. Vol. 4. No. 2. 2013.