13 grudnia 2022
Anemia w wieku starszym - o czym warto wiedzieć?
Problem niedokrwistości wzrasta wraz wiekiem. To jeden z głównych problemów układu krwiotwórczego u seniorów. Z badań wynika, iż u koło 12% osób powyżej 60 roku życia występują objawy anemii, a powyżej 85 roku życia problem ten pojawia się dwukrotnie częściej. W badaniach laboratoryjnych krwi obserwuje się zmniejszoną liczbę krwinek czerwonych i hemoglobiny. Ostateczną diagnozę zawsze stawia lekarz prowadzący.
Spis treści:
1. Główne przyczyny wystąpienia niedokrwistości u seniorów.
2. Główne objawy niedokrwistości.
3. Żelazo i jego żelazne zasady.
5. Witamina B12 - nie tylko dla wegan.
6. Foliany - wybieram zielone.
Do głównych przyczyn wystąpienia niedokrwistości u seniorów należą:
- niedobory pokarmowe: żelaza, witaminy B12, kwasu foliowego (zmniejszona przyswajalność, dieta eliminacyjna, nadużywanie alkoholu),
- utrata krwi,
- zaburzenia wchłaniania i choroby w przewodzie pokarmowym (stany pooperacyjne, dysbioza jelitowa),
- zażywanie niektórych leków (np. Leki na cukrzyce, refluks),
- wielochorobowość - choroby nowotworowe, nerek, wątroby, choroby genetyczne i wiele innych,
- zwiększona aktywność procesów katabolicznych,
- zmniejszona produkcja erytropoetyny (hormon odpowiedzialny za wytwarzanie erytrocytów),
- negatywny wpływ nadmiaru wolnych rodników na erytrocyty.
Do głównych objawów niedokrwistości należą :
- bladość powłok skórnych,
- zapalenie błon śluzowych, zmiany w okolicach ust,
- wypadanie i szybkie siwienie włosów,
- łamliwość paznokci,
- duszność i kołatanie serca - szczególnie przy wysiłku,
- brak apetytu, osłabienie, zmniejszenie siły mięśniowej,
- problemy z koncentracją, bóle i zawroty głowy.
To tylko niektóre z najczęstszych problemów, które pojawiają się przy anemii. Bez względu na jej przyczynę uznano, iż znacząco zwiększa śmiertelność, dlatego niezwykle ważna jest świadomość jak jej zapobiegać i leczyć. Ustalenie źródła niedokrwistości jest kluczowe, aby móc zastosować odpowiednią terapię. Objawy anemiczne mogą istotnie zmniejszyć komfort życia seniorów oraz wpłynąć na proces leczenia również innych chorób, dlatego warto wykonywać badania profilaktyczne oraz regularnie konsultować się z lekarzem.
Żelazo i jego żelazne zasady
U seniorów obserwuje się zwolnione wbudowywanie żelaza do erytrocytów. Często dieta eliminacyjna i preferencje żywieniowe wpływają na zmniejszoną ilość przyjmowanego żelaza. Warto wspomnieć o dwóch formach tego pierwiastka, które występują w żywności. Forma hemowa - pochodząca z produktów mięsnych i niehemowa, której źródłem są rośliny.
Żelazo i jego formy
Żelazo hemowe
- Mięso: podroby, wołowina, wieprzowina, drób, dziczyzna, ryby, owoce morza, jajka
- Wchłanialność około 20%
Żelazo niehemowe
- Produkty zbożowe, owoce, warzywa, orzechy, nasiona, rośliny strączkowe,
- Wchłanialność około 5%.
Wysoka zawartość żelaza w produkcie spożywczym nie zawsze oznacza, że jest on dobrym jego źródłem. Przyczyną jest tutaj różna jego biodostępność. Niestety obecność np. szczawianów i polifenoli utrudnia jego wchłanianie stąd też możemy obalić mit szpinaku i czerwonego wina jakoby miałyby być dobrym sposobem na uzupełnienie tego pierwiastka.
Zmniejszają wchłanianie Fe w diecie :
• Wapń (nabiał, wody mineralne)
• Błonnik (produkty zbożowe, otręby)
• Taniny (herbata)
• Kofeina (kawa)
• Fityniany (pełnoziarniste produkty zbożowe, orzechy, strączki)
• Szczawiany (szpinak, rabarbar, szczaw)
Zwiększają wchłanianie Fe w diecie:
• Witamina C (świeże owoce i warzywa)
• Tłuszcz (masło, oliwa, oleje, orzechy)
• Meat factor (mięso, podroby)
Witamina B12 - nie tylko dla wegan
Głównymi źródłami witaminy B12 w diecie są produkty pochodzenia zwierzęcego: mięso, mleko, jaja, ryby i owoce morza. Do odpowiedniego procesu wchłaniania tej witaminy potrzebna jest prawidłowa czynność przewodu pokarmowego. Stąd tez częste niedobory witaminy B12 u osób z chorobą refluksową, dysbiozą jelitową oraz u wegan, wegetarian i osób starszych. Ważna informacja dotyczy również spożywania alg, które często wymienia się jako źródło tego składnika. Niestety z badań wynika iż zawierają one jedynie śladowe jej ilości i jest to głównie pseudowitamina B12, która jest nieaktywna dla ludzi.
Foliany - wybieram zielone
Foliany znajdują się zarówno w produktach pochodzenia roślinnego i zwierzęcego. Głównym ich źródłem są surowe i krótko gotowane zielone warzywa liściaste: kapusta włoska, brukselka, brokuły, szpinak, szparagi, liść pietruszki oraz jarmuż. Nietrudno odnaleźć foliany również w innych produktach takich jak: wątroba, łosoś, rośliny strączkowe, kiełki pszenicy, nieoczyszczone produkty zbożowe, orzechy i nasiona oraz owoce takie jak kiwi czy pomarańcze. Powszechność występowania tej witaminy w produktach spożywczych nie powinna sprawiać problemów z zapewnieniem jej w codziennej diecie. Jednak niestabilność folianów (wpływ obróbki termicznej, interakcje z lekami, niska biodostępność), powoduje, ze ich niedobory są dość częste szczególnie u osób starszych, które spożywają mniej surowych warzyw i owoców.
O czym warto pamiętać przy komponowaniu posiłków w anemii ?
- Dania obfitujące w żelazo łącz z produktami bogatymi w witaminę C. Dodawaj natką pietruszki i świeże warzywa do dań, rób koktajle z zielonych warzyw z sokami z cytrusów.
- Unikaj produktów zupełnie odtłuszczonych (0% i light) chyba, że dodasz tłuszcz w innej formie (masło orzechowe, orzechy, nasiona). Tłuszcz pomaga przy wchłanianiu żelaza, nie należy go zupełnie unikać w diecie.
- Nie popijaj bezpośrednio posiłków kawą i herbatą (taniny, kofeina).
- Posiłki z dużą zawartością żelaza staraj się nie łączyć z produktami bogatymi w wapń (nabiał, wody wysoko - wapniowe, suplementy ).
- Aby pozbyć się fitynianów z produktów wystarczy namoczyć wcześniej płatki, kaszę, orzechy, soczewicę, ciecierzyc…(np. kilka godzin w wodzie). Wybieraj rownież pieczywo na zakwasie zamiast na drożdżach.
- Aby pozbyć się szczawianów wystarczy gotowanie w wodzie (nie na parze!) szpinak, rabarbar, szczaw (nie unikaj tych produktów - ogranicz ich spożycie!).
- Jedz różnorodne warzywa i owoce. Szczególnie zielone i liściaste - boćwina, brukselka, brokuły, jarmuż, pietruszka - staraj się je krótko gotować i blanszować zamiast gotowania w dużej ilości wody (przeciwnie do tych z dużą zawartością szczawianów).
- Urozmaicaj dietę - jedz orzechy, produkty zbożowe i rośliny strączkowe. Szczególnie wartościowe będą: soczewica, siemię lniane, dynia pestki, ziarna surowe kakao, mak, pistacje, kasza i mąka jaglana, gryczana, komosa ryżowa, amarantus, zarodki pszenne.
- Sporą ilość żelaza zawiera również pokrzywa - włącz do diety napary i soki 100% z pokrzywy.
- Uważaj na suplementy z chlorellą i spiruliną - zawierają pseudowitaminę B12, która jest nieaktywna dla ludzi.
- Jeśli przyjmujesz leki, które mogą wpływać na wchłanianie żelaza lub witaminy B12, posiłki bogate w te pierwiastki staraj się spożywać 2h przed lub 4h po przyjęciu leków.
- Pamiętaj, że przyjmowanie suplementów diety zawsze powinno być poprzedzone konsultacją z lekarzem lub dietetykiem. Ewentualna suplementacja ma za zadanie uzupełnić dietę, a nie ją zastąpić. Pierwszym krokiem powinno być zatem dostarczenie witamin i składników mineralnych z produktów spożywczych.
PRZEPISY
Antyanemiczna jaglanka
Składniki (porcja):
- Kasza jaglana, 3 łyżki (można użyć tez płatków jaglanych)
- Napój owsiany, 1/2 szklanki
- Zarodki pszenne, 1 łyżka
- Nasiona lnu, całe, 1 łyżka
- Kakao, proszek, 1/2 łyżeczki Morele suszone, 3 sztuki
- Figi, 2 sztuki
- Banan 1/2 sztuki
- Amarantus, popping, 1 łyżka
- Dnia, pestki, 1 łyżka
Kaszę jaglaną wymieszaj z zarodkami, nasionami lnu i kakao - ugotuj z napojem owsianym. Przed gotowaniem kaszy warta ja kilka razy przepłukać w wodzie aby pozbyć się goryczy. W trakcie gotowania kaszy pokroju owoce suszone na paseczki, banana w plastry. Gdy kasza będzie gotowa, dodaj owoce i posyp jaglankę pestkami dynii i poppingiem z amarantusa. Podawaj jeszcze ciepłe.
Zielony koktajl z żelaza
Składniki (porcja):
- Napar z pokrzywy, 1 szklanka
- Jarmuż, liść duży (oczyszczony z twardej łodygi)
- Zarodki pszenne, 1 łyżka
- Liście pietruszki, garść
- Ananas, plaster
- Pomarańcza, 1 sztuka
- Banan, 1/2 sztuki
Wszystkie składniki dokładnie wymieszać w blenderze kielichowym i przelać do szklanki. Na wierzch można dodać kilka orzechów pistacjowych lub poppingu z amarantusa.
Źródła
Kędziora-Kornatowska, K. STARZENIE SIĘ UKŁADU CZERWONOKRWINKOWEGO A ANEMIA W WIEKU PODESZŁYM. POLISH SOCIETY FOR CELL BIOLOGY, 125.
Zabrocka, J., & ZB, W. (2013). Niedobór witaminy B12 w wieku podeszłym–przyczyny, następstwa, podejście terapeutyczne [Vitamin B12 deficiency in old age–causes, consequences and therapeutic approach]. Geriatria, 7, 24-32.
CZEPULIS, N., & WIECZOROWSKA-TOBIS, K. A. T. A. R. Z. Y. N. A. (2011). Niedokrwistość–częsty element wielochorobowości w starości. DWUMIESIĘCZNIK NAUKOWY UNIWERSYTETU MEDYCZNEGO, 80(3), 205-208.
Chełstowska, M., & Warzocha, K. (2006). Objawy kliniczne i zmiany laboratoryjne w diagnostyce różnicowej niedokrwistości. Onkologia w praktyce klinicznej, 2(3), 105-116.
Kunachowicz, H., Nadolna, I., Przygoda, B., & Iwanow, K. (1998). Tabele wartosci odzywczej produktow spozywczych. Prace Instytutu Żywności i Żywienia, 85, 1-694.
Korzeniowska, K., Wietlicka, I., & Jabłecka, A. Zaburzenia gospodarki żelaza Część 2. Niedobory żelaza Disorders of iron balance. Part 2. Iron deficiency.
Gowin, E., & Horst-Sikorska, W. Żelazne zapasy-komu w XXI wieku grozi niedobór żelaza? Iron stores-Who is at risk of iron deficiency in 21st century?.
Watanabe, Fumio. "Vitamin B12 sources and bioavailability." Experimental biology and medicine 232.10 (2007): 1266-1274.
Mziray, M., Siepsiak, M., Żuralska, R., & Domagała, P. (2017). ZNACZENIE KWASU FOLIOWEGO W DIECIE OSÓB STARSZYCH. ZASADNOŚĆ SUPLEMENTACJI ŻYWNOŚCI. PIELĘGNIARSTWO POLSKIE POLISH NURSING, 293.