Zaburzenie obsesyjno-kompulsywne (OCD) – czynniki ryzyka, przykłady obsesji i kompulsji, terapia

Spis treści

1. Czym jest zaburzenie obsesyjno-kompulsywne?
2. Często występujące obsesje i towarzyszące im kompulsje
3. Zaburzenie obsesyjno-kompulsywne – czynniki ryzyka
4. Współwystępowanie OCD z innymi zaburzeniami
5. Rozpowszechnienie zaburzeń obsesyjno-kompulsywnych
6. Psychoterapia dla osób z OCD

Czym jest zaburzenie obsesyjno-kompulsywne?

Zaburzenie obsesyjno-kompulsywne, popularnie nazywane OCD (z ang. "obsessive-compulsive disorder"), charakteryzuje się występowaniem dwóch głównych grup objawów: obsesji i kompulsji.

Obsesje to intruzywne, często irracjonalne i niepokojące myśli, które pojawiają się samoistnie. Osoba nie może nad nimi zapanować. Kompulsje odnoszą się do zachowań, które mają uchronić przed natłokiem myśli. Mogę one przyjmować charakter ochronnych rytuałów lub bardzo powtarzalnych czynności.

Często występujące obsesje i towarzyszące im kompulsje

Występujące objawy mają negatywny wpływ na jakość życia oraz codzienne funkcjonowanie. W niektórych przypadkach mogą się wiązać z doświadczeniem psychicznego cierpienia. Mechanizm psychopatologii zaburzenia obsesyjno-kompulsywnego nie jest do końca poznany. Dotychczasowe wyniki wskazują jednak na duży udział czynników neurobiologicznych, związanych z budową i działaniem określonych obszarów mózgu, działaniem neuroprzekaźników na poziomie molekularnym, a także elementami poznawczymi i środowiskowymi wynikającymi z historii danej osoby.

Zaburzenie obsesyjno-kompulsywne – czynniki ryzyka

Przyczyny rozwoju zaburzeń obsesyjno-kompulsywnych nie są do końca znane. Dotychczasowe badania potwierdziły istotność czynników genetycznych, które odpowiadały za ok. 40% wyjaśnionej wariancji, a czynniki środowiskowe za ok. 50%. Za potencjalne czynniki ryzyka uważa się m.in. komplikacje okołoporodowe czy silny stres lub traumę. Dokładne konsekwencje różnych zdarzeń środowiskowych nie są jednak wystarczająco dobrze poznane.

Współwystępowanie OCD z innymi zaburzeniami

Zaburzeniu obsesyjno-kompulsywnemu często współtowarzyszą inne zaburzenia. Szacuje się, że dotyczy to nawet 90% osób z OCD. Najczęściej współtowarzyszą: zaburzenia lękowe, zaburzenia nastroju, nadużywanie substancji oraz problemy z kontrolą impulsów. Diagnoza współwystępujących trudności i zaburzeń jest kluczowa do uwzględnienia w trakcie terapii.

Rozpowszechnienie zaburzeń obsesyjno-kompulsywnych

Badania, prowadzone od lat 90. XX wieku, pozwalają na globalne oszacowanie występowania zaburzenia obsesyjno-kompulsywnego. Uzyskane wyniki wskazują, że objawy występują u 2-3% populacji z natężeniem umiarkowanym lub silnym. Symptomy ujawniają się w dzieciństwie lub adolescencji.

Psychoterapia dla osób z OCD

Psychoedukacja dotycząca OCD jest zalecana jako wczesna forma prewencji. Przy ustalaniu planu terapeutycznego istotne jest uwzględnienie współwystępujących zaburzeń. Rekomendowane metody terapii pierwszego rzutu to psychoterapia poznawczo-behawioralna (CBT) lub farmakoterapia.

Wybór danej metody zależy od wielu czynników: jeśli osoba miała wcześniej doświadczenie z terapią CBT, ma motywację do uczestniczenia w niej, jest ona także dostępna i potencjalne współwystępujące zaburzenia nie wymagają farmakoterapii – zaleca się zastosowanie psychoterapii jako metody pracy z OCD. W przypadku silnych objawów zaburzenia obsesyjno-kompulsywnego, współwystępowania zaburzeń, które wymagają użycia leków i braku dostępności psychoterapii CBT, zaleca się stosowanie farmakoterapii opartej na selektywnych inhibitorach wychwytu zwrotnego serotoniny (SSRI). W przypadku osiągnięcia zamierzonych efektów, obie metody terapii powinny być utrzymane. Jeśli jednak nie udaje się uzyskać poprawy, zaleca się stosowanie obu podejść jednocześnie. Szacuje się, że około 50% osób z OCD nie uzyskuje wystarczających efektów, korzystając wyłącznie z jednej metody terapii.

W przypadku braku poprawy, zaleca się intensywne leczenie ambulatoryjne. Zaburzenie obsesyjno-kompulsywne, które nie zmniejsza natężenia objawów mimo prób psychoterapii oraz farmakoterapii, może być leczone poprzez neuromodulację i neurochirurgię.

Dotychczasowe badania pozwoliły na powiązanie różnych czynników, które wiążą się z gorszymi efektami terapii. Zalicza się do nich:

• występowanie w rodzinie OCD;
• niższy status socjoekonomiczny;
• opór przed zmianami;
• współwystępowanie depresji, agorafobii, lęku przed interakcjami społecznymi;
• większe problemy z codziennym funkcjonowaniem;
• płeć męska;
• bycie singlem;
• niższy poziom edukacji;
• słaba więź terapeutyczna.