Jak pomagać bliskiej osobie z uzależnieniem?

Spis treści:

1. Po czym rozpoznać, że nasz bliski jest uzależniony?
2. Rola rodziny w rozwoju uzależnienia
3. Interwencje wobec osoby uzależnionej
4. Gdzie szukać pomocy?

Po czym rozpoznać, że nasz bliski jest uzależniony?

Rozpoznanie uzależnienia nie zawsze jest prostym zadaniem. Dodatkowym utrudnieniem jest ocena tego u bliskiej osoby ze względu na silną więź emocjonalną. Rodzaj uzależnienia odgrywa również kluczową rolę, np. uzależnienie od alkoholu wygląda inaczej niż uzależnienie od gier komputerowych.

Jeżeli dostrzegamy dziwne przedmioty – takie jak igły, strzykawki, fifki, okopcone łyżki lub sreberka, tabletki z wytłoczonymi dziwnymi wzorami, różne proszki – te elementy powinny wzbudzić czujność. Dodatkowo, u bliskiej osoby powinniśmy zaobserwować zmiany w zachowaniu, np. euforię, zaburzenia uwagi i koncentracji, nadmierną gadatliwość, zaburzenia apetytu. Dotyczy to również zmiany znajomych, zaniedbywania swoich wcześniejszych obowiązków, utratę zainteresowań. Te objawy powinny wzbudzić niepokój i być sygnałem ostrzegawczym, chociaż nie zawsze muszą oznaczać, że ta osoba jest uzależniona.

Każdorazowo – w przypadku podejrzeń o uzależnienie – pierwszym krokiem powinna być rozmowa z tą osobą. Powinno się do niej wcześniej przygotować i zadbać o to, żeby przedstawić swój punkt widzenia i wyrazić troskę o zdrowie drugiej osoby. Warto tutaj również zawrzeć elementy wsparcia oraz zaproponować pomoc z naszej strony w znalezieniu profesjonalnej pomocy. W dalszej części artykułu opisano miejsca, gdzie można ją otrzymać.

Rola rodziny w rozwoju uzależnienia

Jednym z kluczowych elementów rozwoju uzależnienia jest rodzina. W zależności od relacji, struktury i innych czynników opisujących więzi rodzinne, można wyróżnić elementy będące czynnikami ryzyka oraz czynnikami ochronnymi. Wiedza o nich jest konieczna do tego, aby móc skutecznie pomóc bliskiej osobie oraz uniknąć niepożądanych zachowań.

• Więź rodzinna – odnosi się do relacji pomiędzy członkami rodziny, np. dzieckiem a rodzicami. Jeżeli więź jest silna, a członkowie rodziny mają ze sobą bliski kontakt, zmniejsza to bezpośrednio szanse na używanie substancji psychoaktywnych, ale także pośrednio – ze względu na wybieranie przez dzieci znajomych bez nałogów. Należy pamiętać o tym, że więź rodzinna to pewien proces budowany przez całe życie. W przypadku rodzin z dziećmi, to na rodzicach ciąży odpowiedzialność w początkowych latach życia potomstwa, aby odpowiednio budować bliskie relacje.
   
• Poziom komunikacji – odpowiada za jakość rozmów między członkami rodziny. Niski poziom rozmów, niezdefiniowane i słabo komunikowane oczekiwania, nadmierna surowość, niespójna dyscyplina – te elementy zwiększają prawdopodobieństwo sięgnięcia po substancje psychoaktywne. Natomiast regularne rozmowy rodziców z dziećmi, przekazywanie im ciepła i bliskości, wspieranie kompetencji, zrozumiałe komunikowanie oczekiwań, konsekwentna i umiarkowana dyscyplina – to elementy hamujące rozwój negatywnych zachowań.
   
• Zachowanie członków rodziny – może wzmacniać zarówno negatywne, jak i pozytywne wzorce zachowań. Palenie przez rodziców może zachęcać dzieci do tego, żeby eksperymentowały w młodości z papierosami, a picie z alkoholem. Rodzice powinni mieć świadomość tego, że ich zachowanie wpływa na dzieci oraz na to, czy będą sięgały po używki.
   
• Rodzicielska superwizja  – obejmuje przeciwdziałanie uzależnieniom u dzieci i obejmuje takie zachowania jak np. wiedza o tym, co robią. Ma to szczególne znaczenie w dobie internetu i przenoszenia coraz większej części życia do świata online. Można tutaj wskazać działania bezpośrednie – takie jak zapobieganie nałogom u dzieci – oraz pośrednie, np. poprzez ograniczenie kontaktu z osobami, które zażywają substancje psychoaktywne.

Interwencje wobec osoby uzależnionej

Wiedząc, że nasza bliska osoba zmaga się z uzależnieniem, na pewno będziemy chcieli jej pomóc. Pamiętajmy jednak o tym, że nie jesteśmy profesjonalistami w zakresie terapii uzależnień.

Mimo braku wiedzy i specjalistycznych technik, każdy z nas może w bezpieczny sposób wspomagać i motywować osoby nadużywające substancji lub mające nałogowe zachowania. Niezależnie od chęci naszej pomocy, każdorazowo powinniśmy zadbać o siebie. U niektórych osób chcących pomagać innym, chęć pomocy jest na tyle silna, że robią to kosztem samych siebie. Takie zachowanie nie jest właściwe, a pomoc, którą oferujemy, powinna mieścić się w bezpiecznych ramach naszych możliwości.

• Empatia – jest zdolnością do odczuwania emocji drugiej osoby. Jest też bardzo ważna w kontakcie z osobą mającą problem uzależnienia. Korzystając z empatii, staramy się zrozumieć i zaakceptować punkt widzenia drugiej osoby. Unikamy tym samym krytyki przekonań i poglądów. Jeżeli rozmowa jest oparta na krytyce, nie uda się wówczas zbudować przyjaznej atmosfery do pracy nad zmianą nałogowych zachowań.
   
• Rozmawiaj o uzależnieniu drugiej osoby – wskazuj na fakty, ale unikaj oceny. Pomocne może być wskazywanie negatywnych konsekwencji, np. to, że ktoś rozbił samochód, prowadząc pod wpływem alkoholu. Jest to przywołanie faktu, a nie oceny, która mogłaby brzmieć np.: "Jesteś do niczego, właśnie rozwaliłeś samochód!".
   
• Ponoszenie konsekwencji swoich własnych zachowań związanych z nałogiem. To bardzo istotna część, aby rodzina nie starała się za wszelką cenę bronić osoby z objawami uzależnienia przed konsekwencją swoich własnych działań. Jeżeli ktoś decyduje się na zażywanie substancji psychoaktywnych, musi liczyć się z karą więzienia w przypadku, gdy są to nielegalne używki. Tak samo, jeżeli ktoś stracił całą wypłatę na automatach hazardowych, powinien liczyć się z brakiem pieniędzy, a nie kolejną pożyczką od rodziny.
   
• Terapia rodzinna (par) w dotychczasowych badaniach potwierdziła wyższą skuteczność niż terapia indywidualna. Ten rodzaj profesjonalnej pomocy obejmuje całą rodzinę, więc angażuje wszystkie procesy zachodzące w relacjach między członkami, które wspierają proces zrywania z nałogiem oraz zasoby mogące pomagać wyjść z nałogu. Dodatkowo terapeuta dba o bezpieczeństwo wszystkich zaangażowanych osób. Często można spotkać się z określeniem osób współuzależnionych, czyli członków rodziny niezażywających substancji psychoaktywnych, ale poprzez bliską relację mających niektóre objawy uzależnienia. Terapia rodzinna pomaga poradzić sobie również z tymi symptomami.
   
• Pomóż znaleźć profesjonalną pomoc. Terapia uzależnień to jedna z najbardziej wymagających form terapii, która powinna być realizowana przez specjalistów. Na samym początku warto skontaktować się z psychologiem, który mógłby ocenić, jaka forma terapii jest wskazana i doradzić nam, gdzie najlepiej będzie szukać pomocy (np. w ośrodku terapeutycznym, na oddziale dziennym czy oddziale detoksykacyjnym).

Gdzie szukać pomocy?

W przypadku podejrzewania uzależnienia u bliskiej osoby lub u samego siebie, zawsze warto skorzystać z profesjonalnej pomocy. Terapeuci uzależnień to dedykowani specjaliści, pracujący z osobami nadużywającymi substancji lub mającymi problem z nałogowym zachowaniem. Psycholodzy oraz psychoterapeuci mogą również zapewnić odpowiednią terapię.

Dodatkowo, Narodowy Fundusz Zdrowia prowadzi bezpłatną pomoc w poradniach leczenia uzależnień w trybie ambulatoryjnym, dziennym i stacjonarnym. Listę placówek można sprawdzić na stronie Krajowego Centrum Przeciwdziałania Uzależnieniom.

Możesz również skorzystać z dedykowanych Telefonów Zaufania:

• 801 199 900 – w przypadku zażywania substancji psychoaktywnych;
• 801 889 880 – gdzie można uzyskać pomoc w przypadku uzależnień behawioralnych.