Jak pomagać bliskiej osobie z uzależnieniem?

Spis treści:

1. Po czym rozpoznać, że nasz bliski jest uzależniony?
2. Rola rodziny w rozwoju uzależnienia
3. Interwencje wobec osoby uzależnionej
4. Uzależnienie – gdzie szukać pomocy?

Po czym rozpoznać, że nasz bliski jest uzależniony?

Rozpoznanie uzależnienia nie zawsze jest prostym zadaniem. Dodatkowym utrudnieniem jest ocena tego u bliskiej osoby ze względu na silną więź emocjonalną. Rodzaj uzależnienia odgrywa również kluczową rolę, np. uzależnienie od alkoholu wygląda inaczej niż uzależnienie od gier komputerowych.

Jeżeli dostrzegamy dziwne przedmioty – takie jak igły, strzykawki, fifki, okopcone łyżki lub sreberka, tabletki z wytłoczonymi dziwnymi wzorami i różne proszki – te elementy powinny wzbudzić naszą czujność.

Poza tym, u bliskiej osoby powinniśmy zaobserwować zmiany w zachowaniu, m.in.:

• euforię,
• zaburzenia uwagi i koncentracji,
• nadmierną gadatliwość,
• zaburzenia apetytu,
• zmianę znajomych,
• zaniedbywanie swoich obowiązków,
• utratę zainteresowań.

Powyższe objawy powinny wzbudzić niepokój i być sygnałem ostrzegawczym, chociaż nie zawsze muszą oznaczać, że ta osoba jest uzależniona.

Każdorazowo – w przypadku podejrzenia o uzależnienie – pierwszym krokiem powinna być rozmowa z tą osobą. Należy się do niej wcześniej przygotować i zadbać o to, żeby przedstawić swój punkt widzenia i wyrazić troskę o zdrowie drugiej osoby. Warto zapewnić swoje wsparcie oraz zaproponować pomoc w znalezieniu profesjonalnej pomocy. W dalszej części artykułu opisano miejsca, gdzie można ją otrzymać.

Rola rodziny w rozwoju uzależnienia

Jednym z kluczowych elementów rozwoju uzależnienia jest rodzina. W zależności od relacji, struktury i innych czynników opisujących więzi rodzinne, można wyróżnić elementy będące czynnikami ryzyka bądź czynnikami ochronnymi. Wiedza o nich jest konieczna do tego, aby móc skutecznie pomóc bliskiej osobie, unikając przy tym niepożądanych zachowań.

• Więź rodzinna – odnosi się do relacji pomiędzy członkami rodziny, np. do relacji rodzica z dzieckiem. Jeżeli więź jest silna, a członkowie rodziny mają ze sobą bliski kontakt, zmniejsza to bezpośrednio szanse na używanie substancji psychoaktywnych, ale także pośrednio – ze względu na wybieranie przez dzieci znajomych bez nałogów. Należy pamiętać o tym, że więź rodzinna to pewien proces budowany przez całe życie. W przypadku rodzin z dziećmi, to na rodzicach ciąży odpowiedzialność, aby w początkowych latach życia potomstwa odpowiednio budować bliskie relacje.
   
• Poziom komunikacji – odpowiada za jakość rozmów między członkami rodziny. Niski poziom rozmów, niezdefiniowane i słabo komunikowane oczekiwania, nadmierna surowość, niespójna dyscyplina – te elementy zwiększają prawdopodobieństwo sięgnięcia po substancje psychoaktywne. Natomiast regularne rozmowy rodziców z dziećmi, przekazywanie im ciepła i bliskości, wspieranie kompetencji, zrozumiałe komunikowanie oczekiwań, konsekwentna i umiarkowana dyscyplina – to czynniki hamujące rozwój negatywnych zachowań.
   
• Zachowanie członków rodziny – może wzmacniać zarówno negatywne, jak i pozytywne wzorce zachowań. Palenie przez rodziców może zachęcać dzieci do tego, żeby eksperymentowały w młodości z papierosami, a picie – z alkoholem. Rodzice powinni mieć świadomość tego, że ich zachowanie wpływa na dzieci oraz na to, czy będą sięgały po używki.
   
• Rodzicielska superwizja  – obejmuje przeciwdziałanie uzależnieniom u dzieci i obejmuje takie zachowania jak np. wiedza o tym, co robią. Ma to szczególne znaczenie w dobie internetu i przenoszenia coraz większej części życia do świata wirtualnego. Można tutaj wskazać działania bezpośrednie – takie jak zapobieganie nałogom u dzieci – oraz pośrednie, np. ograniczenie kontaktu z osobami, które zażywają substancje psychoaktywne.

Interwencje wobec osoby uzależnionej

Wiedząc, że nasza bliska osoba zmaga się z uzależnieniem, na pewno będziemy chcieli jej pomóc. Pamiętajmy jednak o tym, że nie jesteśmy profesjonalistami w zakresie terapii uzależnień.

Mimo braku wiedzy i specjalistycznych technik, każdy z nas może w bezpieczny sposób wspomagać i motywować osoby nadużywające substancji lub mające nałogowe zachowania. Niezależnie od chęci naszej pomocy, każdorazowo powinniśmy zadbać o siebie. U niektórych osób chcących pomagać innym, chęć pomocy jest na tyle silna, że robią to kosztem samych siebie. Takie zachowanie nie jest właściwe, a pomoc, którą oferujemy, powinna mieścić się w bezpiecznych ramach naszych możliwości.

• Empatia – jest zdolnością do odczuwania emocji drugiej osoby. Jest też bardzo ważna w kontakcie z osobą mającą problem uzależnienia. Korzystając z empatii, staramy się zrozumieć i zaakceptować punkt widzenia drugiej osoby. Unikamy tym samym krytyki przekonań i poglądów. Jeżeli rozmowa jest oparta na krytyce, nie uda się wówczas zbudować przyjaznej atmosfery, potrzebnej do pracy nad zmianą nałogowych zachowań.
   
• Rozmawiaj o uzależnieniu drugiej osoby – wskazuj na fakty, ale unikaj oceny. Pomocne może być wskazywanie negatywnych konsekwencji uzależnienia, np. to, że ktoś rozbił samochód, prowadząc pod wpływem alkoholu. Jest to przywołanie faktu, a nie oceny, która mogłaby brzmieć: "Jesteś do niczego, właśnie rozwaliłeś samochód!".
   
• Ponoszenie konsekwencji swoich własnych zachowań związanych z nałogiem – to bardzo istotna część, aby rodzina nie starała się za wszelką cenę bronić osoby z objawami uzależnienia przed konsekwencjami swoich własnych działań. Jeżeli ktoś decyduje się na zażywanie substancji psychoaktywnych, musi liczyć się z karą więzienia w przypadku, gdy są to nielegalne używki. Tak samo, jeżeli ktoś stracił całą wypłatę na automatach hazardowych, powinien liczyć się z brakiem pieniędzy, a nie z kolejną pożyczką od rodziny.
   
• Terapia rodzinna (par) w dotychczasowych badaniach potwierdziła wyższą skuteczność niż terapia indywidualna. Ten rodzaj profesjonalnej pomocy obejmuje całą rodzinę, więc angażuje wszystkie procesy zachodzące w relacjach między jej członkami, które wspierają proces zrywania z nałogiem. Dodatkowo, terapeuta dba o bezpieczeństwo wszystkich zaangażowanych osób. Często można spotkać się z określeniem "osób współuzależnionych", czyli członków rodziny niezażywających substancji psychoaktywnych, ale przez bliską relację mających niektóre objawy uzależnienia. Terapia rodzinna pomaga poradzić sobie również z tymi symptomami.
   
• Pomóż znaleźć profesjonalną pomoc. Terapia uzależnień to jedna z najbardziej wymagających form terapii, która powinna być realizowana przez specjalistów. Na samym początku warto skontaktować się z psychologiem, który mógłby ocenić, jaka forma terapii jest wskazana i doradzić nam, gdzie najlepiej będzie szukać pomocy (np. w ośrodku terapeutycznym, na oddziale dziennym czy oddziale detoksykacyjnym).

Uzależnienie – gdzie szukać pomocy?

W przypadku podejrzeń uzależnienia u bliskiej osoby lub u samego siebie, zawsze warto skorzystać z profesjonalnej pomocy. Terapeuci uzależnień to dedykowani specjaliści, pracujący z osobami nadużywającymi substancji lub mającymi problem z nałogowym zachowaniem. Psycholodzy oraz psychoterapeuci mogą również zapewnić odpowiednią terapię.

Dodatkowo, Narodowy Fundusz Zdrowia prowadzi bezpłatną pomoc w poradniach leczenia uzależnień w trybie ambulatoryjnym, dziennym i stacjonarnym. Listę placówek można sprawdzić na stronie Krajowego Centrum Przeciwdziałania Uzależnieniom.

Możesz również skorzystać z dedykowanych Telefonów Zaufania:

• 801 199 900 – w przypadku zażywania substancji psychoaktywnych;
• 801 889 880 – gdzie można uzyskać pomoc w przypadku uzależnień behawioralnych.