Fobia społeczna – przyczyny, objawy, leczenie. Jak radzić sobie z lękiem społecznym?

Spis treści

1. Przyczyny fobii społecznej
2. Objawy i diagnoza fobii społecznej
3. Fobia społeczna – rozpowszechnienie
4. Fobia społeczna – leczenie

Przyczyny fobii społecznej

Fobia społeczna jest zaburzeniem o złożonych przyczynach, łączących różne czynniki. Do najważniejszych zalicza się:

• wpływ genów – wyniki badań sugerują udział genów w rozwoju fobii społecznej, jednak mechanizm dziedziczenia nie jest w pełni poznany;
• czynniki neurobiologiczne – badacze zakładają związek układów noradrenergicznego, serotoninergicznego oraz dopaminergicznego z objawami lęku;
• niska samoocena – koncepcje poznawczo-behawioralne wskazują na występowanie negatywnych przekonań o samym sobie (np. własna niemoc, bycie obiektem żartów ze strony innych), a także skłonności do negatywnego interpretowania rzeczywistości na własną niekorzyść;
• niekorzystne relacje w dzieciństwie – część badaczy sugeruje, że nieprawidłowe relacje z rodzicami, oparte na braku bezpieczeństwa, krytycznej postawie czy wysokim poziomie kontroli, zwiększają ryzyko wykształcenia w późniejszym etapie życia objawów fobii społecznej.

Objawy i diagnoza fobii społecznej

Fobia społeczna zalicza się do grupy zaburzeń lękowych, dlatego w jej ramach występują objawy wspólne dla wszystkich jednostek diagnostycznych tej grupy. Zalicza się do nich przede wszystkim odczuwanie nadmiarowego lęku (nieuzasadnionego obiektywnymi przesłankami), a także objawami somatycznymi (z ciała).

Charakterystycznymi objawami fobii społecznej jest odczuwanie uporczywego lęku w związku z obawami o kompromitację czy ośmieszenie przy kontakcie z innymi lub ze strachem przed byciem obserwowanym. Objawy znacząco wpływają na jakość życia oraz powodują unikanie sytuacji wywołujących negatywne odczucia.

Aby zdiagnozować fobię społeczną, zgodnie z obecnie obowiązującą w Polsce klasyfikacją ICD-10, należy spełnić poniższe kryteria:

• Występuje nasilony lęk i niepokój lub/i wyraźne unikanie bycia obiektem uwagi innych, a także sytuacji interpretowanych przez doświadczającą osobę jako upokarzające i budzące zakłopotanie.
• Pacjent doświadcza lęku i przynajmniej jednego z podanych objawów: czerwienienie się, drżenie rąk lub ciała, lęk przed wymiotami, parcie na stolec lub mocz w sytuacji stresu społecznego.
• Objawy występują oraz szybko nasilają się w sytuacji stresu społecznego lub wyobrażania sobie takiej sytuacji.
• Doświadczane objawy oraz próby unikania sytuacji społecznych powodują wtórny stres, a przeżywane emocje noszą znamiona bezpodstawnych lub nadmiernych.
• Objawy nie mogą wynikać z innych zaburzeń psychicznych lub uwarunkowań kulturowych.

W najnowszej klasyfikacji ICD-11 również wyróżniono zaburzenie związane z odczuwaniem lęku w sytuacjach społecznych ("social anxiety disorder").

Fobia społeczna – rozpowszechnienie

Szacuje się, że fobia społeczna dotyka 2-4% populacji w krajach zachodnich (Europa oraz Ameryka Północna), natomiast w Azji rozpowszechnienie jest niższe i wynosi około 1%. Dotychczasowe badania wskazują, że fobia społeczna częściej dotyka kobiet niż mężczyzn i występuje częściej wśród młodych dorosłych niż osób starszych.

Podkreśla się znaczenie czynników kulturowych w prawidłowej ocenie fobii społecznej. W Japonii wyróżnia się "taijin kyofusho", czyli sytuację, w której osoba obawia się, że przez swój defekt fizyczny lub niewłaściwe zachowanie, może obrazić lub zgorszyć innych. Nie jest to jednak postrzegane jako objaw lęku społecznego, a wyraz być może nadmiernego, ale uzasadnionego szacunku względem drugiej osoby. Jest to przykład wpływu norm kulturowych na rozpoznanie fobii społecznej, które może różnić się w poszczególnych społecznościach.

Fobia społeczna – leczenie

Objawy fobii społecznej mogą zostać ograniczone za pomocą terapii. Dotychczasowa praktyka kliniczna wykazała kilka efektywnych metod, które mogą być wykorzystywane w pracy z pacjentami.

Forma pomocy powinna być dobrana do potrzeb i możliwości osoby doświadczającej trudności. Do skutecznych metod terapii zalicza się:

• psychoterapia – zwłaszcza w nurcie poznawczo-behawioralnym (CBT), która jest skuteczniejsza niż podejście psychodynamiczne;
• farmakoterapia – w oparciu o m.in. selektywne inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny (SSRI);
• terapia grupowa – przynosi ona mniejsze efekty niż psychoterapia indywidualna, jednak wciąż oddziałuje pozytywnie na objawy.