Zaburzenia adaptacyjne – objawy, przyczyny, leczenie

Spis treści

1. Zaburzenie adaptacyjne – objawy i diagnoza
2. Czym są stresory w zaburzeniach adaptacyjnych?
3. Rozpowszechnienie zaburzenia adaptacyjnego
4. Zaburzenie adaptacyjne u dzieci
5. Jakie są przyczyny zaburzeń adaptacyjnych?
6. Zaburzenie adaptacyjne – leczenie

Zaburzenie adaptacyjne – objawy i diagnoza

Zaburzenia adaptacyjne (nazywane także zaburzeniem adaptacyjnym) nie są popularną jednostką diagnostyczną w Polsce. Najczęściej kojarzonymi zaburzeniami związanymi z silnym stresem jest ostra reakcja na stres, a przede wszystkim PTSD.

Zgodnie z kryteriami diagnostycznymi ICD-11, zaburzenie adaptacyjne to zaburzenie przystosowania w reakcji na silny stres, które diagnozuje się najwcześniej miesiąc po wystąpieniu stresującego wydarzenia. Objawy charakteryzują się zaabsorbowaniem (pochłonięciem) stresorem lub jego konsekwencjami poprzez znaczne zamartwianie się, niepokojące myśli oraz ich nawroty, ruminacje, a także nieudaną adaptację do stresora. Ich konsekwencją są znaczne szkody w różnych obszarach funkcjonowania, np. w życiu zawodowym, rodzinnym, społecznym, szkolnym lub w innych ważnych strefach.

W diagnozie zaburzenia adaptacyjnego należy wykluczyć inne zaburzenia, takie jak: pojedynczy epizod depresyjny, przedłużającą się żałobę (prolonged grief disorder) czy ostrą reakcję na stres. Objawy mogą utrzymywać się do sześciu miesięcy, a jeśli są obecne dłużej, konieczne jest dodatkowa diagnoza w kierunku potencjalnych innych jednostek diagnostycznych. Niektóre osoby w odpowiedzi na nieradzenie sobie ze stresem mogą sięgać po alkohol lub inne substancje psychoaktywne.

Czym są stresory w zaburzeniach adaptacyjnych?

W diagnozie zaburzenia adaptacyjnego kluczowe jest zrozumienie, czym są stresory. Odnoszą się one nie tylko do wydarzeń traumatycznych, jak np. nagła śmierć czy wypadek samochodowy, ale także inne wydarzenia wywołujące stres, które nie są traumami. Zaliczają się do nich m.in. kryzysy rozwojowe (np. przejście na emeryturę) oraz inne potencjalnie trudne zdarzenia – kłopoty finansowe, rozwód, przeprowadzka, konflikt w pracy, presja związana z terminowym realizowaniem obowiązków, bezrobocie czy rodzinne konflikty.

Stresory mogące powodować zaburzenie adaptacyjne – w przeciwieństwie do zdarzeń traumatycznych – nie mają określonej definicji, dlatego każdorazowo to psycholog lub psychiatra powinien oceniać dane wydarzenie pod kątem zgodności z kryteriami diagnostycznymi.

Rozpowszechnienie zaburzenia adaptacyjnego

Rozpowszechnienie zaburzenia adaptacyjnego w Polsce jest bardzo słabo poznane, a pierwsze badania zostały zrealizowane w trakcie pandemii COVID-19. W okresie marzec-kwiecień 2020, czyli w ciągu dwóch pierwszych miesięcy od pierwszego chorego pacjenta w Polsce, objawy zaburzenia były widoczne u 49% badanych. Przy jednoczesnym wykluczeniu innych zaburzeń – takich jak PTSD, depresja i lęk uogólniony – zaburzenie adaptacyjne występowało u 14% osób. Rozpowszechnienie w podobnym okresie w kilku europejskich krajach wyniosło 18,2%.

Zaburzenie adaptacyjne u dzieci

Zaburzenie adaptacyjne dotyka nie tylko osoby dorosłe, ale także dzieci i młodzież. W zależności od wieku, objawy mogą się różnić. U dzieci trudno zauważyć objawy związane z zaabsorbowaniem stresującym wydarzeniem lub ciągłym rozmyślaniem o nim. Często jest to wyrażane niebezpośrednio – w postaci objawów somatycznych, czyli sygnałów z ciała, np. bólem brzucha lub głowy, nadpobudliwością, problemami z koncentracją, napadami złości, drażliwością czy zachowaniami destrukcyjnymi.

Niektóre dzieci mogą mieć problemy ze snem i moczeniem nocnym. Adolescenci mogą sięgać po różne substancje psychoaktywne oraz angażować się w zachowania ryzykowne.

Jakie są przyczyny zaburzeń adaptacyjnych?

Główną przyczyną powstania zaburzenia adaptacyjnego jest doświadczenie silnego stresoru. Jednak niektórzy są bardziej narażeni na powstanie objawów. Dotychczasowe badania wskazują na kilka głównych czynników ryzyka:

• niekorzystne doświadczenia w dzieciństwie,
• wcześniejsze traumy,
• płeć żeńska.

Zaburzenie adaptacyjne – leczenie

Leczenie zaburzenia adaptacyjnego skupia się w dwóch głównych obszarach: psychoterapii oraz farmakoterapii. Polecane nurty terapii to EMDR oraz podejście poznawczo-behawioralne (CBT). W części przypadków stosuje się oba podejścia jednocześnie. Bardzo ważnym czynnikiem ochronnym jest także wsparcie społeczne.