02 lutego 2023
Markery nowotworowe – jakich informacji dostarczają?
W zdrowym organizmie komórka, która rozwija się nieprawidłowo tzn. w której nastąpił błąd, zostaje wychwycona i poddana programowanej śmierci komórkowej, czyli apoptozie. Proces tworzenia zostaje ponowiony, a chora komórka zostaje zastąpiona zdrową. Jeśli jednak tak się nie stanie, istnieje niebezpieczeństwo, że chore komórki nowotworowe zaczną się namnażać. W ten sposób rozpocznie się proces nowotworzenia, czyli rozwoju nowotworu.
Spis treści:
Czym są markery nowotworowe?
Markery nowotworowe, zwane również znacznikami nowotworowymi, to zbiór różnych substancji, takich jak białka, hormony, czy enzymy, których stężenie w przypadku rozwoju w organizmie nowotworu złośliwego znacznie częściej niż u zdrowego człowieka przekracza wartości normy. Markery nowotworowe są obecne we krwi, moczu lub wycinkach tkanek. Mogą być wytwarzane zarówno przez komórki nowotworowe, jak i zdrowe komórki, które w ten sposób reagują na proces choroby w organizmie.
W jakim celu stosuje się markery nowotworowe?
Odnosząc się do diagnostyki – prawidłowe stężenie markera nowotworowego nie wyklucza nowotworu złośliwego, a umiarkowanie podwyższone stężenie markera nowotworowego może wystąpić w chorobach innych niż nowotwór. Wartość markerów nowotworowych w onkologii polega na ocenie ich stężenia w określonych odstępach czasu i tych samych warunkach, to znaczy, że ocenia się trend. Za pozytywnym rozpoznaniem choroby nowotworowej przemawia narastanie poziomu markera w czasie kilkukrotnego badania w pewnych odstępach czasu. Poziom markera nowotworowego w surowicy zależy od masy guza pierwotnego i wzrasta wraz z rozwojem guza oraz pojawieniem się przerzutów.
Markery nowotworowe stosuje się również w ocenie stopnia zaawansowania klinicznego chorób nowotworowych (stężenie markera zależy od stopnia rozległości procesu nowotworowego w organizmie), a także do precyzyjnego określenia topografii guza. Dzięki markerom nowotworowym możliwe jest monitorowanie przebiegu procesu chorobowego i skuteczności leczenia onkologicznego, a także wczesne wykrywanie wznów i przerzutów w organizmie chorego.
Markery nowotworowe – interpretacja wyników
- Komórki nowotworowe, mimo że posiadają zdolność do produkcji markerów, to nie zawsze uwalniają je do krążenia, stąd u pewnego odsetka chorych na raka stężenia markerów mogą być w normie.
- W rozsianej chorobie nowotworowej mogą być podwyższone stężenia wielu markerów nowotworowych, także tych, które nie są charakterystyczne dla odpowiedniej lokalizacji.
- W interpretacji wyników należy zawsze uwzględniać poprzedni wynik stężenia.
- W trakcie chemioterapii i radioterapii może dochodzić do przejściowego wzrostu stężeń markerów nowotworowych na skutek rozpadu masy guza i wydzieleniu ich do krwioobiegu, co może być przyczyną zafałszowanego wyniku.
- Po zakończeniu leczenia narastające stężenie markera nowotworowego, nawet w granicach wartości prawidłowej, może już sygnalizować wznowę procesu nowotworowego. Wzrost stężeń często poprzedza objawy kliniczne choroby.
- Ze względu na brak standaryzacji metod, oznaczenia markerów nowotworowych powinny być wykonywane zestawami od tego samego producenta.
Rodzaje markerów nowotworowych
- Antygen karcyno-embrionalny CEA – glikoproteina, która występuje w wysokim stężeniu u chorych z rakiem jelita grubego, gruczołu krokowego i płuc. Użyteczny w monitorowaniu przebiegu raka jelita grubego, ocenie radykalności zabiegu operacyjnego i wykrywaniu wznowy choroby.
- Alfa-fetoproteina AFP – glikoproteina, która występuje w surowicy chorych z rakiem wątroby.
- Ludzka gonadotropina kosmówkowa HCG – jest wytwarzana w 60% przypadków przez guzy jąder.
- Hormony ektopowe – to markery nowotworowe wydzielane przez niektóre nowotwory niepochodzące z gruczołów endokrynnych, przede wszystkim rak drobnokomórkowy płuc i rakowiaka oraz w minimalnym stopniu przez raka sutka, nerek i wątroby.
- Kwaśna fosfataza stercza PAP – jest wydzielana przez raka gruczołu krokowego.
- Fosfataza alkaliczna – zwiększony poziom w surowicy może świadczyć o nowotworze wątroby i kości.
- Dehydrogenaza mleczanowa LDH – jest użyteczna w diagnostyce chłoniaków oraz przerzutów do wątroby.
- Immunoglobuliny – to markery nowotworowe mające znaczenie w diagnostyce i monitorowaniu guzów limfatycznych.
- Antygen nowotworowy CA 125 – to wysokocząsteczkowa glikoproteina izolowana głównie z raka jajnika i zdecydowanie rzadziej w raku płuc. Stosowana w monitorowaniu leczenia pooperacyjnego oraz chemioterapii.
- Swoisty antygen sterczowy PSA – jest izolowany z gruczołu krokowego, przydatny w diagnostyce raka prostaty.
- Markery nowotworowe CA 15-3 oraz MC – są wykorzystywane w monitorowaniu raka piersi (odległych przerzutów).
- Antygen nowotworu przewodu pokarmowego CA 19-9 (GIGA) – jego podwyższone stężenie spotyka się w dużym odsetku u chorych na nowotwory przewodu pokarmowego, trzustki i pęcherzyka żółciowego.
- Izoferrytyny – ich zwiększone stężenie obserwuje się w wielu przypadkach raka, podwyższone stężenie w surowicy nie jest jednak specyficzne.
- Białka ostrej fazy – to markery uważane za potencjalne wskaźniki procesu nowotworzenia, aktualnie są przedmiotem intensywnych badań.