#MnieToNieDotyczy - rak jelita grubego

Spis treści:

Przyczyny raka jelita grubego
Badania profilaktyczne
Przygotowanie do badania
Przebieg badania

Co roku w Polsce diagnozuje się około 18 000 zachorowań na nowotwór złośliwy jelita. Analizując strukturę zachorowań można stwierdzić, że rak jelita grubego jest trzecim co do częstości występowania nowotworem złośliwym, na który zapadają mężczyźni, i drugim na który zapadają kobiety. Od kilku lat zachorowalność i umieralność na raka jelita grubego u obu płci wzrasta. 

Znajomość najczęstszych objawów raka jelita grubego oraz symptomów alarmowych choroby daje szansę na szybkie przeprowadzenie badań diagnostycznych i wykrycie guza na wczesnym etapie zaawansowania, co ma kluczowe znaczenie dla skuteczności terapii.

Przyczyny raka jelita grubego

Obecnie specyficzne przyczyny raka jelita grubego nie zostały dokładnie ustalone. Jednak potwierdzono związek pewnych czynników z występowaniem raka jelita grubego. Należą do nich:

• czynniki środowiskowe, 
• czynniki żywieniowe, 
• dieta, 
• występowanie otyłości,
• czynniki genetyczne, 
• czynniki rodzinne,
• palenie tytoniu oraz spożywanie alkoholu,
• specyficzne stany przednowotworowe.

Szczególną uwagę należy zwrócić na rodzaj i jakość spożywanych produktów żywnościowych. Dieta bogata w tłuszcze (czerwone mięso, tłuste, smażone produkty) i cholesterol wiąże się ze zwiększonym ryzykiem zachorowania na nowotwór jelita grubego. Spożywane w diecie tłuszcze nasilają endogenną produkcję drugorzędowych kwasów żółciowych i neutralnych steroidów oraz zwiększają ich bakteryjną degradację i wydalanie z kałem, co sprzyja karcynogenezie. 

Podwyższone ryzyko zachorowania na nowotwór jelita grubego wiąże się z otyłością i dietą. Rośnie ono w przybliżeniu liniowo wraz ze wzrostem BMI w przedziale 23-30. U dorosłych z BMI powyżej 30 ryzyko wystąpienia raka jelita grubego wzrasta o 50% do 100% w porównaniu z osobami z BMI < 23. 

Prawdopodobnym mechanizmem i przyczyną inicjacji procesu nowotworowego jest towarzysząca otyłości insulinooporność i wysokie stężenie insuliny we krwi. Zmiana nawyków żywieniowych w postaci zaprzestania palenia tytoniu, ograniczenia spożywania czerwonego mięsa i alkoholu przy jednoczesnym zwiększeniu spożycia warzyw i owoców stanowi profilaktykę nowotworu jelita grubego.

Badania profilaktyczne

Badania przesiewowe w kierunku raka jelita grubego są realizowane w Polsce w dwóch systemach. Pierwszy system oparty jest na zaproszeniach i zakłada, że badaniom przesiewowym z wykorzystaniem kolonoskopii poddane zostają osoby w przedziale wiekowym 55-64 lat – niezależnie od występowania lub braku objawów sugerujących rozwój choroby nowotworowej. 

Drugi system, nie obejmujący zaproszeń zakłada przeprowadzenie jednorazowej kolonoskopii u osób bez niepokojących symptomów w wieku 50 - 65 lat, niezależnie od wywiadu rodzinnego, u osób w przedziale wiekowym 40 – 49 lat mających krewnego pierwszego stopnia, u którego rozpoznano raka jelita grubego oraz u osób w wieku 25-49 lat, które pochodzą z rodzin obciążonych rodzinnie występującym rakiem jelita grubego niezwiązanym z polipowatością. Program badań przesiewowych wczesnego wykrywania raka jelita grubego działa w Polsce od 2000 roku.

Ani polipy, ani rak we wczesnym stadium zazwyczaj nie powodują objawów. Istotą profilaktycznej kolonoskopii jest odnalezienie bezobjawowych jeszcze zmian i o ile to możliwe, ich usunięcie. Takie postępowanie pozwala zmniejszyć ryzyko zachorowania na raka jelita grubego nawet o 60-90%. Częstość występowania polipów i ryzyko ich zezłośliwienia wzrasta z wiekiem. 

Znacząca większość nowych zachorowań występuje u osób po 65 roku życia. Objęcie programem kobiet i mężczyzn między 55 a 64 rokiem życia ma na celu wykrycie zmian potencjalnie wyleczalnych. W tym wieku 25% osób ma polipy, a 5% jest zagrożonych rozwojem raka. 

Kandydatem do wzięcia udziału w badaniu jest każda osoba, która otrzymała zaproszenie na przesiewową kolonoskopię. Przeciwwskazaniem do wykonania kolonoskopii przesiewowej jest zawał serca przebyty w ciągu ostatnich 3 miesięcy, ostra niewydolność krążeniowa lub oddechowa oraz ostra choroba zapalna jelit. 

W przypadku ciężkich chorób przewlekłych, a także jakichkolwiek wątpliwości warto skonsultować się z lekarzem prowadzącym. Zaproszenie jest imienne i nie może być przekazane innej osobie.  Zaproszenie zawiera proponowaną datę badania. Istnieje możliwość zmiany terminu. Z badania można zrezygnować w dowolnym momencie. Ponadto w ramach, tak zwanego Programu Oportunistycznego istnieje możliwość poddania się badaniu bez zaproszenia, pod warunkiem spełnienia warunków kwalifikujących do programu:

• wszystkie osoby w wieku 50 – 65 lat bez objawów, takich jak krwawienie z przewodu pokarmowego, biegunka lub zaparcie, które pojawiło się w ciągu ostatnich kilku miesięcy, a którego przyczyna nie jest znana, a także chudnięcie lub anemia bez znanej przyczyny;
• osoby w wieku 40-49 lat bez objawów raka jelita grubego, które miały w rodzinie przynajmniej jednego krewnego pierwszego stopnia (rodzice, rodzeństwo, dzieci) z rakiem jelita grubego;
• osoby w wieku 25-49 lat z rodziny z zespołem Lyncha. W tej grupie osób konieczne jest potwierdzenie rozpoznania przynależności do rodziny z zespołem Lyncha z poradni genetycznej na podstawie spełnienia tzw. kryteriów amsterdamskich i ewentualnego badania genetycznego. W ramach Programu Badań Przesiewowych można wykonać tylko pierwsze badanie.
• osoby w wieku 20-49 lat pochodzące z rodziny z zespołem polipowatości rodzinnej gruczolakowatej – FAP. W tym przypadku konieczne jest skierowanie (potwierdzenie) z Poradni Genetycznej. W ramach Programu Badań Przesiewowych można wykonać tylko pierwsze badanie.

Na kolonoskopię profilaktyczną można zapisać się telefonicznie lub osobiście w ośrodkach, które realizują program po wypełnieniu ankiety (będącej jednocześnie skierowaniem). Ankieta może być wypełniona samodzielnie lub przez lekarza każdej specjalności. 

Przygotowanie do badania

Na cztery dni przed terminem badania nie należy spożywać pieczywa z ziarnami, owoców pestkowych (np. winogron, pomidorów, kiwi, truskawek), nasion siemienia lnianego, maku , sezamu, buraków. Na dwa dni przed terminem badania nie należy spożywać tłustego mięsa i wędliny, surowych warzyw, grochu, fasoli, kasz, ciemnego pieczywa. Na jeden dzień przed terminem badania należy zjeść lekkostrawne śniadanie: białe pieczywo (bułeczka lub dwie kromki chleba), jajko, chuda wędlina, kawa, herbata, klarowane soki, woda mineralna niegazowana, na obiad kisiel lub galaretka bez owoców, następnie można ssać landrynki, pić dużą ilość wody niegazowanej. 

W dniu badania do dwóch godzin przed badaniem można pić dowolną ilość wody niegazowanej, herbaty, soków klarowanych, można ssać landrynki. Ponadto przygotowanie jelit do kolonoskopii odbywa się przy użyciu rekomendowanego przez ośrodek wykonujący badanie preparatu do oczyszczenia okrężnicy np. Fortrans, którego instrukcję spożycia pacjent otrzymuje na kilka dni przed wykonaniem badania.

Przebieg badania

Kolonoskopia to badanie, w trakcie którego ogląda się jelito grubego od środka. Badanie wykonuje się miękką, giętką rurką grubości małego palca (kolonoskop), którą lekarz wprowadza przez odbyt do oczyszczonego jelita grubego i przesuwa do ujścia jelita cienkiego. W tym czasie dokładnie oglądane jest wnętrze jelita grubego. Wprowadzanie aparatu jest niebolesne dla większości osób, choć u niektórych może powodować wzdęcie, uczucie parcia i ucisku w brzuchu. Jeśli w trakcie badania zostaną stwierdzone polipy, zostaną one usunięte za pomocą pętli wprowadzonej do jelita przez kolonoskop. Usunięcie polipów jest niebolesne i bezpośrednio po jego przeprowadzeniu można wrócić do domu lub pracy. Kolonoskopia trwa zwykle od 15 do 30 minut.

 
Efekty wprowadzenia programów przesiewowych opartych na kolonoskopii przyniosły bardzo dobre rezultaty w niektórych krajach Europy Zachodniej, a także USA. Od wielu lat obserwuje się tam tendencję spadkową w umieralności na raka jelita grubego. Mniejszą liczbę zgonów przypisuje się w połowie właśnie rozpowszechnieniu i wprowadzeniu badań przesiewowych. 

W Polsce od 8 lat obserwuje się zahamowanie wzrostu umieralności, a nawet jej spadek. Sytuacja na pewno byłaby jeszcze lepsza, gdyby więcej osób korzystało z możliwości bezpłatnego badania. W programie populacyjnym, gdzie sposobem rekrutacji jest wysyłka zaproszeń, w ostatnich latach z badania skorzystało jedynie 17% - 20% osób kwalifikujących się do badania. Niska zgłaszalność na bezpłatną kolonoskopię wynika z istnienia modyfikowalnych przyczyn, z powodu których pacjenci nie zgłaszają się na badania kolonoskopowe. Są to krępująca forma badania, strach przed bólem, brak poczucia konieczności wykonania badania ze względu na niewystępowanie objawów oraz brak możliwości znieczulenia. 

Artykuł ukazał się na portalu VivaZdrowie! ramach kampanii #MnieToNieDotyczy