Czerniak – objawy, czynniki ryzyka, leczenie. Jak zapobiegać czerniakowi?

Spis treści

1. Czym jest czerniak?
2. Objawy czerniaka – na co zwrócić uwagę?
3. Czynniki ryzyka – kto jest najbardziej narażony?
4. Diagnostyka czerniaka – jak wykryć nowotwór skóry?
5. Leczenie czerniaka – jakie są metody?
6. Inne nowotwory skóry – co warto o nich wiedzieć?
7. Jak zapobiegać czerniakowi? 6 kluczowych porad

Czym jest czerniak?

Czerniak (MM – malignant melanoma) to nowotwór złośliwy wywodzący się z melanocytów – komórek skóry odpowiedzialnych za produkcję melaniny (barwnika skóry). Może rozwijać się w obrębie istniejących znamion barwnikowych (popularnych pieprzyków) lub powstawać na skórze pozornie zdrowej.

W niektórych przypadkach czerniak może pojawić się także na błonach śluzowych, w macierzy paznokcia lub gałce ocznej.

Objawy czerniaka – na co zwrócić uwagę?

Nie każdy pieprzyk oznacza czerniaka, ale warto regularnie kontrolować skórę i zwracać uwagę na swoje znamiona. W samodzielnej ocenie znamion pomaga reguła ABCDE:

• A (asymmetry) – asymetria czy zmiana kształtu znamienia to alarmujący sygnał;
• B (border) – nieregularne brzegi;
• C (color) – niejednolity i nierównomierny kolor, np. ciemne plamy, różne odcienie brązu, czerni, czerwieni, a nawet niebieskiego;
• D (diameter) – średnica > 6 mm;
• E (evolution) – zmiana wyglądu w czasie, a także każda zmiana wielkości znamienia. Również jeśli pieprzyk swędzi, piecze, krwawi lub sprawia inny dyskomfort, wymaga pilnej oceny przez dermatologa.

Jeśli zauważysz którąkolwiek z tych cech, pilnie skonsultuj się z dermatologiem!

Czynniki ryzyka – kto jest najbardziej narażony?

Nie każdy ma takie samo ryzyko zachorowania na czerniaka. Do najważniejszych czynników predysponujących należą:

• Ekspozycja na promieniowanie UV – zarówno naturalne (słońce), jak i sztuczne (solarium). Oparzenia słoneczne, szczególnie w dzieciństwie, znacznie zwiększają ryzyko zachorowania.
• Czynniki genetyczne – jeśli w rodzinie występowały przypadki czerniaka, ryzyko jest wyższe.
• Jasna karnacja, piegi, rude lub blond włosy – osoby o jasnej skórze mają mniej melaniny, która chroni przed promieniowaniem UV i są bardziej narażone na poparzenia słoneczne.
• Duża liczba znamion barwnikowych – im więcej pieprzyków, tym większe ryzyko rozwoju nowotworu skóry.
• Obniżona odporność – np. u osób po przeszczepach lub chorych na HIV/AIDS.
• Życie w rejonach o dużym nasłonecznieniu lub częste podróże – np. do Australii czy krajów tropikalnych.

Diagnostyka czerniaka – jak wykryć nowotwór skóry?

Podstawową metodą oceny znamion jest dermatoskopia, czyli badanie skóry pod powiększeniem. Dermatolog ogląda skórę specjalnym urządzeniem, które pozwala dostrzec zmiany niewidoczne gołym okiem.

Bardziej precyzyjną diagnostykę znamion i wczesne wykrycie nowotworów skóry umożliwia wideodermatoskopia, w której zmiany skórne ogląda się w powiększeniu nawet ponad 100-krotnym. Dodatkowo, można je dokumentować i porównywać w czasie.
 

W przypadku podejrzanej zmiany wykonuje się:

• biopsję wycinającą – znamiona podejrzane o czerniaka usuwa się i bada pod mikroskopem;
• badanie histopatologiczne – pozwala określić, czy zmiana jest złośliwa;
• dalszą diagnostykę – w zależności od stopnia zaawansowania czerniaka (np. tomografia komputerowa, biopsja węzłów chłonnych).

Leczenie czerniaka – jakie są metody?

Leczenie zależy od stadium zaawansowania choroby. Im wcześniej zostanie wykryty czerniak, tym większa szansa na pełne wyleczenie. Podstawową metodą leczenia czerniaka jest chirurgiczne usunięcie zmiany nowotworowej. Po potwierdzeniu w badaniu histopatologicznym czerniaka, konieczne jest tzw. docięcie blizny, czyli ponowne wycięcie fragmentu skóry wokół usuniętego wcześniej czerniaka. Zmniejsza to ryzyko nawrotu choroby w przyszłości i poprawia rokowanie.

W bardziej zaawansowanych przypadkach konieczne jest zastosowanie terapii uzupełniających. Współczesna onkologia oferuje kilka skutecznych metod. Należy do nich immunoterapia, w której stymuluje się układ odpornościowy do walki z nowotworem.

Ponadto, w czerniakach z określonymi mutacjami genetycznymi, można stosować terapię celowaną, która blokuje działanie określonego zmutowanego białka. Radioterapia i chemioterapia są rzadziej stosowane, głównie w zaawansowanych lub paliatywnych przypadkach.

Rokowanie zależy od stopnia zaawansowania czerniaka w momencie rozpoznania. Jeśli nowotwór zostanie wykryty we wczesnym stadium, wskaźnik przeżycia 5-letniego wynosi ponad 90%.

Inne nowotwory skóry – co warto o nich wiedzieć?

Czerniak jest uznawany za najgroźniejszy nowotwór skóry, ale istnieją także inne typy nowotworów złośliwych, które mogą stanowić zagrożenie dla zdrowia. Do najczęstszych należą:

• Rak podstawnokomórkowy (BCC – basal cell carcinoma) – najczęściej występujący nowotwór skóry, rośnie wolno i rzadko daje przerzuty. Może wyglądać jak niewielka, perłowa grudka, która z czasem ulega owrzodzeniu. Zmiany najczęściej pojawiają się na twarzy, uszach i szyi.
   
• Rak kolczystokomórkowy (SCC – squamous cell carcinoma) – bardziej agresywny niż BCC, może naciekać głębsze warstwy skóry i dawać przerzuty. Zazwyczaj objawia się jako twarda, łuszcząca się narośl lub niegojąca się rana. Występuje najczęściej na skórze narażonej na słońce (twarz, ręce, głowa).
   
• Rzadkie nowotwory skóry – np. mięsak Kaposiego, rak z komórek Merkla czy chłoniaki skórne. Są znacznie mniej powszechne, ale z uwagi na swój agresywny przebieg wymagają szybkiej diagnostyki i specjalistycznego leczenia.

Pamiętaj, że każda zmiana skórna, która wygląda nietypowo lub nie goi się przez dłuższy czas, wymaga konsultacji dermatologicznej.

Jak zapobiegać czerniakowi? 6 kluczowych porad

Profilaktyka czerniaka jest fundamentalna, aby skutecznie mu zapobiec. Oto najważniejsze zasady tej profilaktyki:

1. Unikaj nadmiernej ekspozycji na słońce – nie przebywaj na słońcu w godzinach 10:00-16:00.
2. Stosuj filtry przeciwsłoneczne SPF 50 – nakładaj je codziennie na twarz i odkryte części ciała. Reaplikuj SPF co 2-3 godziny.
3. Noś ochronne ubrania – kapelusz, okulary z filtrem UV i odzież z długimi rękawami.
4. Unikaj solarium – promieniowanie UV emitowane przez lampy solaryjne jest wyjątkowo szkodliwe.
5. Regularnie badaj znamiona – samokontrola skóry raz w miesiącu i badania u dermatologa raz w roku to podstawa.
6. Dbaj o zdrowy styl życia – dieta bogata w antyoksydanty i unikanie palenia również zmniejszają ryzyko nowotworów skóry.