Szczepienie przeciwko półpaścowi – rodzaje, wskazania, liczba dawek. Czy szczepienie jest skuteczne?
Spis treści
- Półpasiec – jak może dojść do zakażenia?
- Półpasiec – objawy
- Półpasiec – powikłania
- Wskazania do szczepienia przeciwko półpaścowi
- Szczepienie przeciwko półpaścowi – przeciwwskazania
- Rodzaje szczepionek przeciwko półpaścowi
- Szczepienie przeciw półpaścowi – liczba dawek i ich skuteczność
- Jak się przygotować do szczepienia przeciwko półpaścowi?
Półpasiec – jak może dojść do zakażenia?
Choroba może wystąpić u wszystkich osób, które w przeszłości przechorowały ospę wietrzną, bez względu czy jej przebieg był bardzo łagodny czy skrajnie ciężki. Do reaktywacji zakażenia wirusem i rozwoju półpaśca dochodzi zwykle u osób > 50. roku życia oraz w stanach obniżonej odporności, związanymi z różnymi chorobami przewlekłymi czy przyjmowaniem leków immunosupresyjnych.
Półpasiec jest zakaźny dla otoczenia, po kontakcie z osobą chorą osoby podatne (nieszczepione) mogą rozwinąć ospę wietrzną, o ile wcześniej na nią nie chorowały. Chorzy na półpaśca są mniej zakaźni niż osoby w trakcie ospy wietrznej. W ich przypadku najbardziej zakaźny jest płyn zawarty w pęcherzykach, dlatego pomocne może być zakrycie zmian skórnych.
Półpasiec – objawy
Sztandarowym objawem półpaśca jest wystąpienie jednostronnej, swędzącej wysypki, której często towarzyszą dolegliwości bólowe. Wysypka najczęściej pojawia się na tułowiu, wzdłuż nerwów międzyżebrowych i zajmuje obszar skóry unerwiony przez jeden lub kilka sąsiednich korzeni rdzeniowych, tzw. dermatomów.
Zmiany skórne zazwyczaj nie przekraczają linii środkowej ciała (linii kręgosłupa lub środka klatki piersiowej) – stąd też nazwa choroby – półpasiec. U osób z zaburzeniami odporności może dojść do rozwoju rozsianej wysypki tzw. półpaśca uogólnionego, którego trudno odróżnić od ospy wietrznej.
Wysyp pęcherzyków (krostek z płynem) poprzedzony jest kilkudniową miejscową bolesnością i tkliwością skóry. Pojawieniu się wysypki może towarzyszyć gorączka. Nowe wykwity mogą występować rzutami, do około 7 dni. Zmiany skórne utrzymują się zazwyczaj przez 2-4 tygodni, często pozostawiając po sobie blizny, odbarwienia lub przebarwienia. U połowy osób powyżej 60 r.ż. w miejscach po wykwitach utrzymuje się bolesność, trwająca nawet kilka miesięcy.
Półpasiec – powikłania
Półpasiec postrzegany jest jako choroba łagodna. Jest to błędne założenie. W rzeczywistości półpasiec wiąże się z rozwojem licznych powikłań.
Do powikłań i szczególnych postaci półpaśca zaliczamy:
- neuralgię półpaścową – jest najczęstszym powikłaniem półpaśca, przebiega jako przewlekły, uciążliwy ból umiejscowiony w miejscu występowania wysypki. Ból może towarzyszyć półpaścowi od początku choroby, lub pojawić się ponownie, nawet po ustąpieniu wysypki. Ból w neuralgii półpaścowej może być bardzo nasilony i utrzymywać się do kilkunastu miesięcy, a nawet kilku lat. Dodatkowo może mu towarzyszyć uczucie swędzenia;
- półpasiec oczny – rozwija się, gdy choroba zajmuje nerw oczny, jest to stan potencjalnie zagrażający wzrokowi. Choroba zaczyna się zazwyczaj od bólu głowy i gorączki, następnie pojawia się ból lub zmniejszone czucie w okolicy chorego oka i czoła. Następnie dochodzi do pojawiania się charakterystycznej wysypki, której może towarzyszyć zaczerwienienie spojówek, obrzęk powiek, czy uczucie ciała obcego w oku;
- bakteryjne nadkażenia zmian skórnych – zazwyczaj wywoływane przez gronkowce lub paciorkowce, mogą prowadzić do powstawania szpecących blizn;
- zaburzenia słuchu w przebiegu półpaśca powstają przy zajęciu nerwu słuchowego.
Do innych powikłań półpaśca zaliczamy m.in. wirusowe zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych, zapalenie płuc oraz zapalenie wątroby.
Przechorowanie półpaśca nie chroni przed ponownym zachorowaniem. Szczepienie przeciwko półpaścowi ma na celu zmniejszenie częstości reaktywacji (nawrotu) zakażenia wirusem ospy wietrznej i półpaśca. Neuralgia popółpaścowa nie jest przeciwwskazaniem do szczepienia.
Wskazania do szczepienia przeciwko półpaścowi
Zgodnie z Programem Szczepień Ochronnych (PSO) szczepienie przeciwko półpaścowi należy do szczepień zalecanych.
W szczególności zalecana jest ona:
- osobom, które ukończyły 50. rok życia;
- osobom >18. roku życia, które przechorowały ospę wietrzną i należą do min. jednej z grup ryzyka:
- z wrodzonym lub nabytym niedoborem odporności,
- z przewlekłymi chorobami serca,
- z przewlekłymi chorobami wątroby,
- z przewlekłymi chorobami płuc,
- z przewlekłymi chorobami nerek,
- z chorobami autoimmunizacyjnymi,
- z cukrzycą,
- z depresją.
Seniorom, którzy ukończyli 65 lat i mają obciążenia zdrowotne sprzyjające zachorowaniu na półpasiec, przysługuje 50% refundacja. Dla pozostałych osób szczepienie jest pełnopłatne.
Szczepienie przeciwko półpaścowi – przeciwwskazania
Trwałym przeciwwskazaniem do szczepienia przeciwko półpaścowi jest praktycznie tylko ciężka reakcja alergiczna (anafilaksja) na poprzednią dawkę szczepionki.
Do tymczasowych przeciwwskazań do szczepienia przeciwko półpaścowi zaliczamy:
- ostre choroby (infekcje) przebiegające z gorączką,
- zaostrzenia chorób przewlekłych (np. astmy, niewydolności serca).
W takich przypadkach szczepienie jest odraczane do czasu wyzdrowienia lub stabilizacji stanu chorego.
Rodzaje szczepionek przeciwko półpaścowi
Szczepionka przeciw półpaścowi należy do tzw. szczepionek martwych, inaktywowanych. Zawiera niewielką część wirusa – jego białko (glikoproteinę E) uzyskane metodą rekombinacji (laboratoryjnie).
Na rynku polskim obecnie dostępna jest jedna szczepionka przeciwko półpaścowi – Shingrix.
Szczepionka przeciw półpaścowi jest bezpieczna i dobrze tolerowana. Najczęściej zgłaszanymi działaniami niepożądanymi były: ból w miejscu wstrzyknięcia, bóle mięśni, zmęczenie i ból głowy. Większość reakcji, zarówno miejscowych, jak i ogólnoustrojowych, miała nasilenie łagodne do umiarkowanego i krótkotrwały charakter (1–3 dni).
Szczepienie przeciw półpaścowi – liczba dawek i ich skuteczność
W ramach podstawowego schematu szczepień przeciwko półpaścowi podaje się 2 dawki szczepionki w odstępie 2 miesięcy. W razie potrzeby drugą dawkę można podać później, najlepiej w ciągu 6 miesięcy po pierwszej dawce.
Szczepienie przeciwko półpaścowi cechuje się bardzo wysoką skutecznością. W odniesieniu do rozwoju półpaśca wynosi > 90% we wszystkich grupach w wieku min. 50 lat. Skuteczność w zapobieganiu neuralgii półpaścowej wynosi: 91,2% u osób > 50 lat, 88,8% u osób w wieku 70 lat. Szczepionka jest również skuteczna u osób z zaburzeniami odporności.
Ochrona przed rozwojem półpaśca utrzymuje się do 10 lat od podania szczepionki.
Jak się przygotować do szczepienia przeciwko półpaścowi?
Szczepienie przeciwko półpaścowi nie wymaga specjalnego przygotowania. Przed podaniem szczepionki lekarz przeprowadza rozmowę i badanie, na podstawie których dokonuje kwalifikacji do szczepienia. Warto zaopatrzyć się w lek z paracetamolem, by w razie wystąpienia gorączki lub bólu móc je zwalczać.
Źródła
- Ramsay M., (Ed.), Immunisation against infectious disease, UK Health Security, 2020.
- Szczepienia.info, [online], [dostęp: 15.09.2024].
- Vaccines and Immunisation CDC, [online], [dostęp: 15.09.2024].
- Komunikat Głównego Inspektora Sanitarnego z dnia 27 października 2023 r. w sprawie Programu Szczepień Ochronnych na rok 2024.
- Półpasiec - objawy, przyczyny, powikłania, leczenie, [online], [dostęp: 15.09.2024].