22 sierpnia 2025
Miażdżyca – przyczyny, objawy, diagnostyka, leczenie, profilaktyka
Miażdżyca to przewlekły proces zapalny tętnic, który prowadzi do ich postępującego zwężenia lub zamknięcia w wyniku powstawania blaszek miażdżycowych. Jej główną konsekwencją jest zmniejszenie przepływu krwi i niedotlenienie narządów. Miażdżyca jest chorobą ogólnoustrojową, jednak jej objawy mogą dotyczyć tylko wybranych układów, stąd mnogość manifestacji klinicznych.
Spis treści
- Przyczyny miażdżycy
- Jak powstaje blaszka miażdżycowa?
- Objawy miażdżycy
- Diagnostyka miażdżycy
- Leczenie miażdżycy
- Profilaktyka miażdżycy
Przyczyny miażdżycy
Miażdżyca wywoływana jest przez kilka czynników współistniejących. Należą do nich uwarunkowania genetyczne i środowiskowe. Geny odpowiedzialne za metabolizm lipidów mają duży udział w patogenezie miażdżycy, gdyż jest ona napędzana przede wszystkim przez cząsteczki lipoprotein o małej gęstości (cholesterol LDL). Jej rozwojowi sprzyjają również podwyższone trójglicerydy. Duże znaczenie we wszystkich etapach miażdżycy ma przewlekły proces zapalny, który toczy się w ścianie tętnicy. Miażdżycę poprzedza dysfunkcja śródbłonka naczyniowego (czyli „wyściółki” wewnątrz naczynia), która powodowana jest przez klasyczne czynniki ryzyka, takie jak:
- dym tytoniowy,
- hiperglikemia w cukrzycy,
- zaburzenia lipidowe,
- nadciśnienie tętnicze,
- choroby zapalne.
Jak powstaje blaszka miażdżycowa?
Dysfunkcja śródbłonka naczyniowego sprawia, że staje się on podatny na przyleganie leukocytów (czyli białych krwinek) do ściany naczynia. Powoduje to aktywację wielu mechanizmów immunologicznych, wskutek których do ściany tętnic przenikają z krwi także komórki nazywane monocytami, które pochłaniają gromadzący się w ścianie naczyniowej cholesterol i wypełniają się nim. Dojrzała blaszka miażdżycowa składa się z rdzenia lipidowego oraz pokrywy zawierającej kolagen i komórki mięśniówki naczynia. Brzegi blaszek zawierają szczególnie dużo komórek zapalnych, przez co są bardziej podatne na pękanie. Wraz z powiększaniem się blaszek miażdżycowych ściana tętnicy ulega przebudowie – może podlegać zwężeniu lub patologicznemu poszerzeniu.
Objawy miażdżycy
Początki miażdżycy można zaobserwować już u dzieci, choć na tym etapie nie daje ona żadnych symptomów. Kliniczne objawy miażdżycy rozwijają się przeważnie między 50 a 60 rokiem życia. U tej samej osoby w różnych tętnicach mogą znajdować się zmiany miażdżycowe o różnym stopniu zaawansowania. Brak objawów miażdżycy w jednym narządzie, nie wyklucza możliwości występowania blaszek miażdżycowych w innych organach ciała.
Objawy miażdżycy różnią się, w zależności od miejsca, gdzie jest ona najbardziej nasilona:
- bóle dławicowe – wysiłkowe, zamostkowe bóle w klatce piersiowej są objawem miażdżycy tętnic wieńcowych;
- wysiłkowe lub nocne bóle mięśni kończyn dolnych – występują, gdy miażdżyca obejmuje tętnice obwodowe zaopatrujące kończyny dolne (tętnice udowe, biodrowe, podkolanowe). Gdy ból zmusza chorego do zatrzymywania się w trakcie marszu, mówimy o chromaniu przestankowym;
- wysiłkowe bóle kończyn górnych lub ich drętwienie w trakcie aktywności może być manifestacją miażdżycy tętnic kończyn górnych (najczęściej podobojczykowych);
- zawroty głowy, zasłabnięcia, omdlenia mogą świadczyć o miażdżycy tętnic dogłowowych (szyjnych, kręgowych);
- nadciśnienie tętnicze lub pogorszenie zdolności wydalniczej nerek mogą być objawem miażdżycy tętnic nerkowych.
Powyższe objawy są powodowane stopniową progresją miażdżycy tętnic. Niekiedy może dochodzić także do incydentów ostrych związanych z pękaniem blaszek miażdżycowych. Skutkiem takiego zdarzenia może być zawał serca, udar mózgu lub ostre niedokrwienie kończyny.
Diagnostyka miażdżycy
W diagnostyce miażdżycy i jej powikłań należy uwzględnić przede wszystkim ocenę jej czynników ryzyka, w tym kontrolę lipidogramu, glikemii czy ocenę ciśnienia tętniczego. Przy rozpoczynaniu diagnostyki, po ustaleniu objawów chorego, należy poddać ocenie także czynniki genetyczne i środowiskowe, takie jak narażenie na stres, uzależnienia oraz uwzględnić choroby współistniejące.
Mnogość oznak miażdżycy sprawia, że diagnostyka powinna każdorazowo być ukierunkowana na ustalenie przyczyny dolegliwości pochodzących z danego narządu. W ocenie obecności blaszek miażdżycowych oraz ewentualnego upośledzenia przepływu krwi, zarówno w tętnicach szyjnych, jak i kończyn czy nerkowych, badaniem pierwszego wyboru pozostaje USG doppler. W dalszej kolejności zastosowanie mają także tomografia komputerowa z podaniem kontrastu czy angiografia.
W przypadku miażdżycy tętnic wieńcowych i choroby niedokrwiennej serca schemat diagnostyczny zależy od oceny klinicznej (stan ostry czy objawy przewlekłe) oraz wyników badań podstawowych, takich jak badanie elektrokardiograficzne (EKG). Na anatomiczną ocenę tętnic nasierdziowych pozwala wykonanie tomografii komputerowej tętnic wieńcowych z podaniem kontrastu. Pomocne bywają także nieinwazyjne badania czynnościowe: próba wysiłkowa, obrazowanie perfuzji za pomocą SPECT /PET lub echokardiografia obciążeniowa.
Koronarografia jest badaniem inwazyjnym polegającym na podaniu kontrastu bezpośrednio do tętnicy wieńcowej. Wykonanie koronarografii, poza postawieniem rozpoznania, pozwala także na zaplanowanie dalszego leczenia miażdżycy tętnic wieńcowych .
Leczenie miażdżycy
Leczenie miażdżycy zależne jest ściśle od jej postaci oraz zaawansowania. W zakresie farmakoterapii u większości pacjentów z udokumentowaną miażdżycą tętnic kończyn dolnych, tętnic szyjnych czy tętnic wieńcowych wskazane jest stosowanie leczenia przeciwpłytkowego. U większości pacjentów lekiem pierwszego wyboru jest kwas acetylosalicylowy w niskiej dawce. W niektórych sytuacjach klinicznych pacjenci wymagają stosowania również drugiego leku przeciwpłytkowego, np. klopidogrelu lub leku przeciwkrzepliwego w niskiej dawce (rywaroksaban).
Kolejną grupą leków stosowaną w leczeniu miażdżycy są statyny. Obniżają stężenie LDL-C, redukując tym samym zachorowalność i śmiertelność na podłożu choroby sercowo-naczyniowej związanej z miażdżycą. Stosowanie statyn pozwala także ograniczyć konieczność przeprowadzania interwencji w obrębie tętnic wieńcowych. Obniżają one także stężenie trójglicerydów oraz mogą redukować ryzyko wystąpienia zapalenia trzustki. Pozostają one zatem lekiem z wyboru u pacjentów ze zwiększonym ryzykiem choroby sercowo-naczyniowej związanej z miażdżycą.
U pacjentów, u których blaszki miażdżycowe powodują ograniczenie przepływu krwi do narządów, wymagane bywa leczenie interwencyjne, a wśród nich:
- przezskórna angioplastyka z implantacją stentów lub pomostowanie aortalno-wieńcowe (tzw. by-passy) u pacjentów z chorobą niedokrwienną serca;
- leczenie operacyjne tętnic szyjnych lub stentowanie tętnic szyjnych u pacjentów z objawową miażdżycą tętnic dogłowowych z istotnymi zwężeniami;
- implantacja stentów do tętnic kończyn dolnych lub wszczepienie pomostów naczyniowych u pacjentów z miażdżycą tętnic obwodowch.
Jednocześnie należy pamiętać, że identyfikacja czynników ryzyka oraz leczenie chorób współtowarzyszących są zalecane jako integralna część leczenia.
Profilaktyka miażdżycy
Zarówno styl życia, jak i leki mogą wpływać na przebieg miażdżycy oraz zapobiegać jej progresji. Nie wykazano dotychczas, aby leczenie antybiotykowe (jako przeciwdziałanie procesowi zapalnemu) wiązało się ze zmniejszeniem ryzyka wystąpienia incydentów sercowo-naczyniowych.
Profilaktyka miażdżycy obejmuje przede wszystkim:
- stosowanie diety ubogocholesterolowej,
- unikanie używek, w szczególności palenia wyrobów tytoniowych,
- utrzymanie prawidłowej masy ciała,
- regularną umiarkowaną aktywność fizyczną,
- utrzymywanie prawidłowego lipidogramu, glikemii oraz ciśnienia tętniczego,
- regularne badania profilaktyczne w gabinecie lekarza podstawowej opieki zdrowotnej lub poradni kardiologicznej.
Źródła
- Interna Szczeklika 2024
- Wytyczne ESC 2021 dotyczące prewencji chorób układu secowo-naczyniowego w praktyce klinicznej
- Interna Szczeklika 2024/25. : Mały podręcznik. / [red.prow.] Piotr Gajewski
- Kardiologia. Podręcznik Polskiego Towarzystwa Kardiologicznego Ponikowski P. (red.), Hoffman P. (red.), Witkowski A. (red.), Lipiec P.(red.)
