Szczepienie przeciwko wściekliźnie – rodzaje, wskazania, skuteczność. Ile dawek należy przyjąć?

Spis treści

1. Wścieklizna – jak może dojść do zakażenia?
2. Wścieklizna u ludzi – objawy
3. Wskazania do szczepienia przeciw wściekliźnie – kto musi lub powinien?
4. Szczepienie przeciw wściekliźnie – przeciwwskazania
5. Szczepienie przeciw wściekliźnie – rodzaje preparatów
6. Ile dawek należy przyjąć? Skuteczność szczepienia
7. Jak się przygotować do szczepienia przeciwko wściekliźnie?

Wścieklizna – jak może dojść do zakażenia?

Wścieklizna występuje praktycznie na całym świecie z wyjątkiem Antarktyki i niektórych wysp. Szczególnie wiele zakażeń ma miejsce w Indiach, Chinach oraz krajach Ameryki Południowej. Do zakażenia dochodzi poprzez ugryzienie lub oślinienie uszkodzonej skóry lub błon śluzowych (jamy ustnej, spojówek) przez chore zwierzę. Zagrożenia nie stanowi oślinienie zdrowej skóry.

Dodatkowo wirusem wścieklizny, można zarazić się drogą wziewną podczas pobytu w jaskiniach zasiedlanych przez nietoperze – w takich przypadkach wirus dostaje się do organizmu przez błony śluzowe nosa i/lub spojówek.

Okres wylęgania, czyli czas od zakażenia do rozwoju choroby, jest stosunkowo długi i trwa zwykle od 1 do 3 miesięcy. W przypadku pokąsania w głowę lub szyję może być jednak skrócony do kilku-kilkunastu dni. W tym okresie wirus początkowo przebywa w miejscu ugryzienia (lub oślinienia błon śluzowych), po czym wzdłuż nerwów przemieszcza się w kierunku ośrodkowego układu nerwowego, czyli rdzenia kręgowego i mózgu.

Wścieklizna u ludzi – objawy

Objawy zwiastunowe nie są charakterystyczne, u chorych może wystąpić:

• złe samopoczucie,

• ból głowy,

• zaburzenia snu,

• gorączka.

Pierwszymi bardziej typowymi objawami są zaburzenia czucia (np. mrowienie, uczucie swędzenia) w okolicy miejsca wniknięcia wirusa. W kolejnych dniach mogą wystąpić nudności, wymioty oraz bóle brzucha i karku. W rozwiniętej wściekliźnie dochodzi do zapalenia mózgu i rozwoju ciężkich objawów neurologicznych. U chorych pogłębiają się zaburzenia świadomości, mogą wykazywać cechy nadmiernego pobudzenia oraz doświadczać omamów słuchowych, węchowych lub drgawek. Dodatkowo obecna jest wysoka gorączka.

Na skutek działania bodźców zewnętrznych np. światła, dźwięków – mogą występować nasilone napady pobudzenia. Charakterystycznym objawem wścieklizny jest hydrofobia – czyli wodowstręt (chory nie chce pić, boi się wody) oraz aerofobia – strach przed powiewem wiatru/powietrza – prowokują one bardzo bolesne napady skurczu przepony oraz innych mięśni zaangażowanych w oddychanie. Napady pobudzenia mogą prowadzić do zatrzymania oddechu i akcji serca. Pod koniec choroby chory jest w stanie śpiączki. Praktycznie wszyscy chorzy umierają w ciągu 10-14 dni od wystąpienia objawów neurologicznych. Nie ma skutecznego leczenia.

Jedynym skutecznym sposobem zapobiegania wściekliźnie jest szczepienie ochronne.

Wskazania do szczepienia przeciw wściekliźnie – kto musi lub powinien?

Zgodnie z Programem Szczepień Ochronnych (PSO) szczepienie przeciwko wściekliźnie należy do szczepień zalecanych. Są one szczególnie rekomendowane osobom, które mogą być narażone na zakażenie wirusem wścieklizny tj.:

• weterynarze, myśliwi, leśnicy, pracownicy zoo, grotołazi, osoby zajmujące się zawodowo diagnostyką wścieklizny u zwierząt lub kontaktujące się z nietoperzami;
• osoby podróżujące w regiony częstego występowania wścieklizny, które ze względu na charakter podróży mogą być narażone na kontakt z zarażonymi zwierzętami;
• podróżni wyjeżdżający w rejony endemicznego występowania choroby, udającym się w regiony o trudnym dostępie do opieki medycznej, podróżującym dzieciom, które zawsze łatwiej nawiązują kontakt ze zwierzętami.

Szczepionkę przeciw wściekliźnie z powodzeniem wykorzystuje się również w ramach tzw. profilaktyki poekspozycyjnej po ugryzieniu. Szczepionka stosowana jest po potwierdzonej ekspozycji lub w przypadku jej podejrzenia, u osób pogryzionych przez wściekłe lub podejrzane o wściekliznę zwierzę lub mających kontakt ze wściekłym zwierzęciem albo gdy nie można przeprowadzić badań zwierzęcia. Postępowanie to ma na celu zapobiegnięcie rozwoju choroby. Decyzję dotyczącą konieczności zastosowania szczepienia podejmuje specjalista chorób zakaźnych. Profilaktyka poekspozycyjna jest w pełni refundowana (bezpłatna dla pacjenta).

Szczepienie przeciw wściekliźnie – przeciwwskazania

Trwałym przeciwwskazaniem do szczepienia przedekspozycyjnego przeciwko wściekliźnie jest praktycznie tylko ciężka reakcja alergiczna (anafilaksja) na poprzednią dawkę szczepionki.

Do tymczasowych przeciwwskazań do szczepienia przedekspozycyjnego przeciwko wściekliźnie zaliczamy:

• ostre choroby (infekcje) przebiegające z gorączką,
• zaostrzenia chorób przewlekłych (np. astmy, niewydolności serca).

W takich przypadkach szczepienie jest odraczane do czasu wyzdrowienia lub stabilizacji stanu chorego.
 

Szczepienie przeciw wściekliźnie – rodzaje preparatów

Szczepionki przeciw wściekliźnie zalicza się do tzw. grupy szczepionek inaktywowanych = "zabitych". Substancją działającą w szczepionce przeciw wściekliźnie jest zabity wirus wścieklizny, który nie jest w stanie wywołać choroby.

Na rynku dostępne są 2 szczepionki przeciwko wściekliźnie:

• Verorab,
• Rabipur.

Szczepionki przeciwko wściekliźnie są bezpieczne i dobrze tolerowane. Oprócz zaczerwienienia, obrzęku i/lub bólu w miejscu podania szczepionki może wystąpić stan podgorączkowy lub gorączka. W przypadku ich wystąpienia pomocne bywa podanie paracetamolu.

Ile dawek należy przyjąć? Skuteczność szczepienia

Szczepienie przeciwko wściekliźnie jest szczepieniem wielodawkowym.

Zgodnie z charakterystyką produktu leczniczego szczepionkę Verorab można podawać:

• domięśniowo w schemacie 3-dawkowym – drugą dawkę podaje się tydzień po pierwszej, a trzecią po kolejnych 2 tygodniach;
• śródskórnie – 2 dawki w odstępie 7 dni.

Natomiast szczepionkę Rabipur należy podawać wyłącznie domięśniowo w schemacie 3-dawkowym – drugą dawkę podaje się tydzień po pierwszej, a trzecią po kolejnych 2 tygodniach.

W przypadku obu szczepionek istnieje możliwość zaszczepienia w tzw. schemacie przyspieszonym, natomiast należy go stosować wyłącznie w przypadkach gdy nie jest możliwe szczepienie schematem klasycznym.

W ramach wcześniej wspomnianej profilaktyki poekspozycyjnej u osób wcześniej nieszczepionych podaje się od 4 do 5 dawek szczepionki przeciwko wściekliźnie. U osób wcześniej szczepionych wystarczą natomiast 2 dawki.
 

Jak się przygotować do szczepienia przeciwko wściekliźnie?

Szczepienie przeciwko wściekliźnie nie wymaga specjalnego przygotowania. Przed podaniem szczepionki lekarz przeprowadza rozmowę i badanie, na podstawie których dokonuje kwalifikacji do szczepienia. Warto zaopatrzyć się w lek z paracetamolem, by w razie wystąpienia gorączki lub bólu móc je zwalczać.