06 listopada 2025
Nietolerancja laktozy a alergia na białka mleka – jak je odróżnić?
Alergia na białka mleka krowiego i nietolerancja laktozy to dwa schorzenia, które często są mylone ze względu na związek objawów ze spożyciem produktów mlecznych. Prawidłowe rozpoznanie jest kluczowe dla odpowiedniego ustalenia diety pacjenta i zapobiegania poważnym powikłaniom.
Spis treści
- Alergia na białka mleka krowiego
- Nietolerancja laktozy
- Różnicowanie alergii na mleko i nietolerancji laktozy
- Postępowanie lecznicze
Alergia na białka mleka krowiego
Mechanizm
Alergia na białka mleka krowiego jest nieprawidłową reakcją immunologiczną organizmu na alergeny znajdujące się w mleku krowim, takie jak kazeina, α-laktoalbumina i β-laktoglobulina. Większość alergenów mleka jest bardzo stabilna, co oznacza, że uczuleni pacjenci reagują na wszystkie produkty mleczne, niezależnie od stopnia ich przetworzenia i obróbki termicznej (w tym jogurty, sery, masło itp.). Ze względu na podobieństwo alergenów pacjenci z alergią na mleko krowie reagują również na mleko innych ssaków, np. mleko owcze czy kozie.
Alergia na mleko może mieć związek z obecnością przeciwciał klasy E przeciw białkom mleka (tzw. alergia IgE-zależna) lub aktywnością uczulonych na białka mleka komórek (alergia IgE-niezależna). Objawy związane z IgE mają charakter natychmiastowy, tzn. rozwijają się w ciągu krótkiego czasu od spożycia alergenu (z reguły od kilku do kilkudziesięciu minut). Alergia IgE-niezależna może prowadzić do reakcji opóźnionych (kilka-kilkadziesiąt godzin po spożyciu pokarmu).
Alergia na białka mleka rozwija się najczęściej u niemowląt i małych dzieci, choć u ok. 10% pacjentów utrzymuje się również w wieku dorosłym.
Objawy kliniczne
Objawy alergii na białka mleka krowiego są bardzo zróżnicowane i obejmują:
- reakcje skórne: świąd skóry, pokrzywka, obrzęk naczynioruchowy, zaostrzenie atopowego zapalenia skóry;
- objawy żołądkowo-jelitowe: wymioty, biegunka, kolki, obecność krwi w stolcu;
- objawy oddechowe: duszność, kaszel, świszczący oddech;
- reakcje anafilaktyczne, w tym wstrząs anafilaktyczny.
Diagnostyka
Diagnostyka alergii na białka mleka krowiego obejmuje:
- wywiad alergologiczny: lekarz pyta o rodzaj objawów, ich związek ze spożyciem mleka, tolerancję różnych produktów mlecznych i ustępowanie objawów w wyniku diety eliminacyjnej;
- testy skórne: testy punktowe z alergenami mleka krowiego;
- testy serologiczne: oznaczanie poziomu swoistych przeciwciał IgE we krwi;
- dieta eliminacyjna i próby prowokacja: eliminacja mleka krowiego z diety na określony czas, a następnie ponowne jego wprowadzenie (często w warunkach szpitalnych).
Nietolerancja laktozy
Mechanizm
Nietolerancja laktozy wynika z niedoboru laktazy – enzymu odpowiedzialnego za trawienie laktozy, czyli cukru znajdującego się w mleku i produktach mlecznych. W przeciwieństwie do alergii na białka mleka krowiego choroba ta nie jest związana z reakcjami immunologicznymi.
Objawy kliniczne
Objawy nietolerancji laktozy występują po spożyciu produktów zawierających laktozę (od 30 minut do 2 godz. od spożycia). Dominują objawy żołądkowo-jelitowe: wzdęcia, bóle brzucha, biegunka, nadmierne oddawanie gazów. Nigdy nie występują objawy uogólnione (wstrząs, duszność, zmiany skórne itp.).
Diagnostyka
Diagnostyka nietolerancji laktozy obejmuje:
- test wodorowy: pomiar poziomu wodoru w wydychanym powietrzu po spożyciu laktozy;
- test tolerancji laktozy: pomiar poziomu glukozy we krwi po spożyciu laktozy;
- badanie genetyczne: identyfikacja genetycznych mutacji związanych z nietolerancją laktozy;
- dieta eliminacyjna: eliminacja laktozy z diety z oceną ustępowania objawów oraz ich nawrotu po ponownym spożyciu.
Różnicowanie alergii na mleko i nietolerancji laktozy
Najważniejsze cechy różnicujące alergię na mleko i nietolerancję laktozy podsumowano w poniższej tabeli.
|
|
Alergia na białka mleka |
Nietolerancja laktozy |
|
Początek objawów |
Prawie zawsze we wczesnym dzieciństwie |
Najczęściej u dorosłych |
|
Rodzaj objawów |
Objawy uogólnione (skórne, brzuszne, anafilaktyczne) |
Objawy wyłącznie brzuszne (wzdęcia, bóle brzucha, biegunki) |
|
Zależność objawów od rodzaju przetworu mlecznego |
NIE – każdy produkt mleczny może wywołać reakcję |
TAK – lepsza tolerancja produktów przetworzonych (np. serów, masła); gorsza – mleka, jogurtów, twarogu |
|
Związek z dawką mleka |
NIE – nawet mała dawka może wywołać reakcję |
TAK – objawy zależne od dawki mleka; większość pacjentów toleruje niewielkie ilości |
|
Zalecane postępowanie |
Rygorystyczna dieta eliminacyjna |
Ograniczanie spożycia do dobrze tolerowanych dawek i przetworów. Preparaty laktazy |
Postępowanie lecznicze
Rozpoznanie alergii na białka mleka krowiego wymaga eliminacji wszystkich produktów mlecznych z diety. Zamiennie stosowane są preparaty zawierające hydrolizaty białek mleka lub, w cięższych przypadkach, preparaty aminokwasowe. Rokowanie jest dość dobre – większość dzieci z alergią na mleko rozwija tolerancję po okresie kilkumiesięcznej-kilkuletniej eliminacji.
Nietolerancja laktozy nie wymaga rygorystycznej diety bezmlecznej, a jedynie ograniczenia spożycia produktów bogatych w laktozę do tolerowanego poziomu. Można również suplementować laktazę przez planowanym spożyciem produktów mlecznych.
Źródła
Teresa Małaczyńska, Leczenie dietetyczne dzieci z alergią na białka mleka krowiego, Alergia Astma Immunologia, 2015, 20: 24-34.
