Alergie krzyżowe – na czym polegają, przyczyny, leczenie

Alergeny to białka, które są rozpoznawane przez układ immunologiczny uczulonego pacjenta i mogą tym samym wywołać reakcję alergiczną. Źródłem alergenowym nazywamy natomiast organizm lub jego część, która zawiera alergeny. Przykładowymi źródłami alergenów są: pyłek traw, dorsz czy jad osy. Alergenami są natomiast konkretne białka wchodzące w ich skład. Z reguły jedno źródło alergenowe zawiera wiele alergenów. Niektóre spośród nich są charakterystyczne tylko dla jednego gatunku. Inne alergeny występują w bardzo podobnej postaci u wielu roślin lub zwierząt – są to tzw. panalergeny. 
 

Budowa cząstek alergenów, ich występowanie i rola w inicjacji reakcji alergicznych zostały poznane w ciągu ostatnich kilkudziesięciu lat. Najczęstszymi alergenami roślin są białka należące do rodzin: profilin, polkalcyn i PR-10 (obecne w pyłkach) oraz białka zapasowe występujące w nasionach. Pacjenci uczuleni na zwierzęta często reagują na albuminy i lipokaliny obecne w ślinie, naskórku i moczu ssaków.

Nowo poznawane alergeny są klasyfikowane i nazywane zgodnie z międzynarodowymi zasadami.

Nazwa alergenu jest zawsze trójczłonowa:

 Na przykład nazwy alergenów kota domowego pochodzą od nazwy łacińskiej tego zwierzęcia: Felix domesticus. Alergeny nazywają się kolejno: Fel d 1, Fel d2, Fel d3, Fel d4 itd. 

 

Na co dzień mówimy np. o alergii na kota, dorsza czy jad osy, jednak w rzeczywistości reakcje te są bardziej skomplikowane. U niektórych pacjentów występuje alergia tylko na jeden alergen (w przypadku alergii na kota - zazwyczaj Fel d1), u innych alergia dotyczy kilku alergenów (np. Fel d1, Fel d3 i Fel d4). 
 

Często mają miejsce reakcje na ten sam alergen obecny w różnych źródłach. Takie zjawisko nazywamy reakcją krzyżową. Przykładem są pacjenci z alergią na lipokaliny ssaków reagujący na różne gatunki zwierząt zawierające białka z tej rodziny (koty, psy, konie, gryzonie itp.) 

Inne przykłady najczęściej występujących reakcji krzyżowych zawiera poniższa tabela. 

 

ALERGIA NA	REAKCJE KRZYŻOWE Z
pyłek brzozy	owocami pestkowymi (jabłko, gruszka, śliwka, wiśnia); orzechami drzew (orzech laskowy, włoski)
pyłek traw	pomidorem, ziemniakiem, mąką pszenną
pyłek bylicy	gorczycą, selerem, rumiankiem
roztocze kurzu domowego	owocami morza – krewetki, homary, kraby
lateks	bananem, kiwi, awokado

 

Reakcje krzyżowe rozwijają się z czasem. Im dłuższy przebieg choroby, tym częściej są obserwowane i dotyczą większej liczby alergenów. Na przykład pacjenci reagujący początkowo wyłącznie na pyłki traw z czasem zaczynają reagować również na pyłki drzew lub chwastów, zawierające podobne alergeny. Z punktu widzenia pacjenta powoduje to wydłużenie sezonowych objawów nieżytu nosa i spojówek związanych z pyleniem roślin.
 

Wielu chorych z alergią na pyłki z czasem rozwija również reakcje na podobne alergenowo pokarmy. Reakcje krzyżowe są najczęstszą przyczyną alergii pokarmowej u dorosłych. Z reguły manifestacją takich reakcji są występujące po spożyciu pokarmu objawy tzw. zespołu alergii jamy ustnej: uczucie świądu, pieczenia, obrzęku w obrębie warg, podniebienia, gardła. Czasem reakcje mogą mieć charakter uogólniony, tzn. przebiegać z objawami ze strony przewodu pokarmowego (nudności, wymioty, biegunka, ból brzucha), objawami skórnymi (pokrzywka, świąd skóry), oddechowymi (duszność) i krążeniowymi (wstrząs anafilaktyczny).

 

Badaniem pomocnym w rozpoznawaniu reakcji krzyżowych jest test molekularny (komponentowy). Polega on na oznaczeniu w surowicy pacjenta swoistych IgE przeciw wielu alergenom (zwanym też molekułami lub komponentami alergenowymi) i ekstraktom źródeł alergenowych. Badanie pozwala zatem ustalić, na który konkretnie alergen w badanym źródle pacjent jest uczulony. 
 

Obecnie najpopularniejszym testem molekularnym w Polsce jest Alex. Obejmuje on oznaczenie sIgE przeciw 178 alergenom i 117 ekstraktom. Wynik badania to lista badanych przeciwciał z oznaczeniem ich poziomu oraz raport dotyczący występowania alergenów i ich przynależności do poszczególnych rodzin alergenów. 
 

Badanie umożliwia prześledzenie uczuleń na poszczególne rodziny alergenów obecne w różnych źródłach. Na przykład obecność IgE przeciw profilinie obecnej w pyłku brzozy i jabłku wyjaśnia występowanie objawów zespołu alergii jamy ustnej po spożyciu jabłka u osoby z alergią na pyłek brzozy. Uczulenie na tropomiozynę u osoby z alergią na roztocze kurzu wyjaśnia mechanizm reakcji alergicznych po spożyciu owoców morza (jest to wspólny alergen roztoczy i skorupiaków).