Psychologia sportu – czym się zajmuje?

 

Za symboliczny początek psychologii sportu uznaje się obserwację Normana Tripletta z 1897 roku. Dostrzegł on, że kolarze jadą zdecydowanie szybciej, gdy ścigają się z innymi lub są obserwowani przez kibiców. W 1925 roku na Uniwersytecie Illinois powstało pierwsze laboratorium psychologii sportu – "the Athletic Research Labolatory" założone przez Robrtsa Griffitha. Łączył on badania naukowe z praktyką, współpracując między innymi z klubem baseballowym Chicago Cubs. Kolejny ważny krok w rozwoju psychologii sportu nastąpił na przełomie lat 60. i 70., kiedy powstało pierwsze czasopismo dedykowane tej dziedzinie ("Research Quarterly for Excercise and Sport"). Kolejne lata wiązały się z powstawaniem organizacji i towarzystw, skupiających się na pracy naukowej i praktycznej, oraz pogłębianiem się wiedzy lekarzy medycyny sportowej.

 

Obecnie psycholodzy sportowi stanowią nieodłączny element całego sztabu profesjonalistów, którzy odpowiadają za przygotowanie sportowców, a ich praca staje się także dostrzegana przez media. Za pierwsze polskie prace psychologii sportowej uważa się "Psychologię ćwiczeń cielesnych" oraz "Rozwój ruchów dziecka w wieku przedszkolnym i znaczenie tego rozwoju dla teorii i praktyki wychowania fizycznego" opublikowane w 1932 roku autorstwa Stefana Szumana. Na przełomie lat 80. i 90. nastąpił znaczny wzrost badań ze zakresu psychologii sportu prowadzonych w Polsce. 

 

Najprostsza definicja psychologii sportu opisuje ją jako naukę o ludzkim zachowaniu w aspekcie wyczynowego uprawiania sportu. Pierwotnie próbowano odpowiedzieć na pytanie "dlaczego", np. dlaczego niektórzy osiągają lepsze wyniki od pozostałych zawodników albo dlaczego ktoś wybiera daną dyscyplinę. W dalszym rozwoju dodano pytanie "kto", np. kto decyduje się na uprawianie sportu. Obecnie najważniejsza rola psychologa sportowego to próba zadbania o to, aby zawodnik osiągnął stan psychofizyczny, który pozwoli mu na wykorzystanie swoich pełnych możliwości w określonym dniu.

 

Dodatkowo, często psychologowie uczą wykorzystywać techniki relaksacyjne i pracują nad poprawą koncentracji i uwagi. Uwzględnia się także emocje sportowca oraz jego indywidualne uwarunkowania. Część z nich to zasoby wspierające osiągnięcie pełni sił, jednak także pracuje się nad elementami mogącymi utrudnić właściwe przygotowanie, związanymi np. z rutyną przedstartową. Psycholog w swojej pracy nie ogranicza się jedynie do pracy z samym zawodnikiem – bardzo ważną rolę pełni także trener. Istotnym elementem jest również to, kto i w jaki sposób zgłasza potrzebę współpracy z psychologiem. 

 

Profil umiejętności to jedno z podstawowych narzędzi wykorzystywanych w pracy psychologa sportowego. Tworzy się go na obwodzie kolistego diagramu, w którym wypisuje się nazwy tych umiejętności, które decydują o sukcesie. Następnie ocenia się na 10-stopniowej skali, w jakim stopniu występują one u zawodnika. Wypisanie umiejętności oraz przyporządkowanie ocen może zrobić zarówno sportowiec, jak i jego trener. Bardzo często wyróżnione kategorie skupione są w obrębie:

 

 

Wcześniej opisane zasady, którymi kierują się psycholodzy sportowi, mogą wydawać się niejasne. Weźmy jednak jako przykład faktyczną historię dwukrotnej mistrzyni olimpijskiej w strzelectwie sportowym. Podczas zawodów oddaje się po dwadzieścia strzałów z pozycji leżącej, stojącej i klęczącej. Psycholog sportowy, opierając się na profilu umiejętności zawodniczki, musi zdecydować, które obszary wymagają współpracy na poziomie trener-psycholog-zawodnik, które należą do kwestii trenera, a które powinny być elementem bezpośredniej współpracy psychologa ze sportowcem. Dodatkowo, poza analizą samego profilu, pod uwagę bierze się też dotychczasowe doświadczenia oraz obserwacje.

 

Analizując przypadek wspomnianej strzelczyni, w ramach wyróżnionych obszarów pracy znalazły się kwestie związane z techniką strzelecką, np. ułożenie broni, rola mięśni pleców i brzucha czy ułożenie stóp. Za pracę nad nimi odpowiada trener. Natomiast obszar do pracy z psychologiem wiązał się elementami takimi jak: procesy decyzyjne, wpływ stanu psychicznego na sposób ściągania języka spustowego czy utrzymanie rytmu oddawanych strzałów.