Baza wiedzy o czynnikach ryzyka i objawach raka płuc

Spis treści:

Czynniki ryzyka
Objawy choroby
Diagnostyka
Leczenie

Czynniki ryzyka

Głównym czynnikiem ryzyka zachorowania na raka płuca – stanowiącym 80%-90% wszystkich przyczyn – jest palenie papierosów, zarówno czynne (20x większe ryzyko niż u osób niepalących) jak i bierne (3x większe zagrożenie).

Do innych czynników należą:

• czynniki zawodowe (narażenie na oddziaływanie szkodliwych substancji i związków chemicznych powstających przy produkcji koksu, gazyfikacji węgla, przetwarzaniu substancji zawierających ołów, beryl, chrom, nikiel, azbest, benzydyna, eter, smoła pogazowa czy węglowodory aromatyczne), 
• czynniki środowiskowe (zanieczyszczenie powietrza),
• uwarunkowania dziedziczne.

Objawy choroby

Należy pamiętać, że we wczesnych stadiach rozwoju raka płuca, guz może nie dawać objawów. Późne rozpoznanie choroby negatywnie wpływa na rokowania. Niestety, w przypadku zaawansowanej choroby, większość pacjentów z rakiem płuca nie kwalifikuje się do zabiegu operacyjnego. 

Guz pierwotny płuc rośnie najczęściej w sposób bezobjawowy. Jest to główny problem związany z jego wczesnym wykrywaniem i diagnostyką. Pierwsze objawy raka płuc i pojawienie się symptomów choroby nowotworowej wiążą się z reguły ze wzrostem w organizmie guza pierwotnego naciekającego tkanki zewnątrz płucnej bądź z jego rozrostem wewnątrz oskrzelowym. Wykrycie guza na wczesnym etapie stwarza możliwości wykonania jak najbardziej doszczętnego zabiegu chirurgicznego i usunięcie raka płuca zanim choroba rozprzestrzeni się na inne narządy. 

Objawy raka płuc w przypadku wczesnego stadium zaawansowania choroby są z reguły niespecyficzne i mogą być charakterystyczne również dla innych jednostek chorobowych. 

Kaszel jest najczęstszym objawem raka płuca. Występuje u 45% do 75% chorych, może przebiegać z odksztuszaniem wydzieliny (u około 1/3 chorych). Występuje częściej i pojawia się wcześniej w guzach położonych centralnie w drzewie oskrzelowym. Pojawienie się długotrwałego kaszlu (trwającego dłużej niż 2-3 tygodnie) lub zmiana charakteru dotychczas występującego kaszlu są  potencjalnymi objawami raka płuca, o których powinno poinformować się lekarza. 

Duszności i świszczący oddech jest drugim pod względem częstości występowania objawem raka płuc. Występuje u 30% do 50% chorych. Duszność pojawia się u palaczy jako skutek przewlekłego zapalenia oskrzeli oraz rozedmy. Jeżeli duszność wyraźnie się nasila, należy o tym niezwłocznie poinformować lekarza. Duszność może mieć wiele przyczyn. Niekiedy rozrastający się guz blokuje całkowicie lub częściowo światło jednego z głównych oskrzeli, co może prowadzić do niedodmy i powstania zakażenia w części płuc. Takie symptomy mogące sugerować chorobę nowotworową wymagają pilnej konsultacji u lekarza pierwszego kontaktu, pulmonologa lub specjalisty onkologa.

Świszczący dźwięk spowodowany gromadzeniem się płynu w przestrzeni jamy opłucnej. Jeżeli gromadzi się duża objętość tego płynu, to dochodzi do ucisku na płuco, co powoduje duszność. Nowotwór płuca może powodować zwężenie jednego z głównych oskrzeli lub tchawicy, czego skutkiem jest powstanie szczególnego typu świszczącego dźwięku, zwykle podczas wydychania powietrza, noszącego nazwę stridor. Jest to poważny objaw raka płuca wymagający szybkiej konsultacji u lekarza. 

Odkrztuszanie wydzieliny z krwią to groźne objawy, które mogą sugerować raka płuca. Odkrztuszanie krwi lub plwociny zawierającej krew stanowi niepokojące symptomy i potencjalne objawy raka płuc, które muszą zostać pilnie skonsultowane z lekarzem. Terminem medycznym określającym to zjawisko jest krwioplucie. Przyczyn odkrztuszania wydzieliny z zawartością krwi jest wiele, np. infekcja w obrębie klatki piersiowej, jednak u 19% do 29% chorych na raka płuca stanowi ona objaw choroby nowotworowej. 

Chrypka występuje w dużej części populacji, a zwłaszcza u osób często zapadających na przeziębienia lub infekcje toczące się w obrębie klatki piersiowej. W przypadku palaczy, chrypka która nie ustępuje po okresie 2-3 tygodni, powinna zostać zdiagnozowana przez lekarza rodzinnego. 

Utrata wagi. Znacząca utrata masy ciała występuje u ponad połowy pacjentów cierpiących z powodu raka płuc i jest częstym symptomem choroby nowotworowej płuc. 

Uczucie zmęczenia lub znużenia to potencjalne symptom nowotworu płuc, które występują jednak dość często w kontekście innych chorób i mogą być spowodowane wieloma przyczynami. Pojawienie się symptomów z niewyjaśnionych przyczyn u osoby palącej lub eks-palacza powinno skutkować pilnym  wykonaniem RTG klatki piersiowej. 

Ból w klatce piersiowej i barkach, który występuje u 25% do 50% chorych. Jest on zazwyczaj skutkiem naciekania przez raka płuc ściany klatki piersiowej, żeber lub kręgosłupa. Niekiedy rak płuca rozwija się w szczytach tego organu (guz Pancoasta), powodując powstanie dolegliwości bólowych zlokalizowanych w okolicy barku. Jeżeli do rozwoju guza Pancoasta dochodzi w szczycie jednego płuca, u chorych dochodzi często do specyficznych objawów, obejmujących opadanie powieki, zwężenie źrenicy i zanik potliwości po jednej stronie twarzy. Wiąże się to z wynikiem działania guza nowotworowego, który powoduje uszkodzenie nerwu przebiegającego w rejonie szyi i unerwiającego obszar twarzy. 

Zespół żyły głównej górnej położonej w bezpośrednim sąsiedztwie oskrzela głównego prawego i licznych węzłów chłonnych śródpiersia odprowadzających chłonkę z całej prawej i części lewej połowy klatki piersiowej. Ze względu na wiotkość ściany, niskie ciśnienie wewnątrznaczyniowe i swoją lokalizację podatna jest na ucisk i zamknięcie jej światła. W około 85% do 95% przypadków bezpośrednią przyczyną zespołu żyły głównej górnej jest nowotwór w klatce piersiowej. Klasycznymi objawami raka płuca w kontekście zespołu żyły głównej górnej są obrzęk twarzy i szyi, duszność, kaszel, zaczerwienienie skóry twarzy. Ponadto chorzy skarżą się na trudności w przełykaniu, chrypkę, zawroty i bóle głowy, bóle w klatce piersiowej.

Zdarza się, że u pacjentów chorych na raka płuca nie pojawiają się żadne objawy związane z jego obecnością. Występują natomiast objawy wywołane przerzutami. Rak płuc daje przerzuty zazwyczaj do węzłów chłonnych, kości, wątroby i mózgu. W takim przypadku mogą one powodować odpowiednio: powiększenie węzłów chłonnych, ból i złamania kości, żółtaczkę, napady padaczkowe.

Diagnostyka

Każdy pacjent z podejrzeniem raka płuca poddawany jest w pierwszej kolejności rutynowemu badania fizykalnemu. Podstawową składową w procesie wykrywania raka płuca jest dokładny wywiad chorobowy, w celu ustalenia objawów, które mogą być związane z chorobą. Wystąpienie niepokojących objawów mogących sugerować rozwój raka płuca wymaga przeprowadzenia badań obrazowych, które pozwolą wykluczyć chorobę lub ocenić jej zasięg.

Podstawowym narzędziem diagnostycznym w przypadku podejrzenia nowotworu płuca jest wykonanie RTG klatki piersiowej. Objawy raka płuca widoczne w badaniu RTG klatki piersiowej mogą być różnorodne – w zależności od lokalizacji nowotworu, wielkości czy obecności innych zmian (np. zwłóknienia). Istotne znaczenie w ocenie zaawansowania procesu nowotworowego ma również badanie tomografem komputerowym. Za pomocą tomografii zwykle można ocenić stopień zaawansowania nowotworu w klatce piersiowej. W celu dokładnej oceny obecności przerzutów raka płuca w węzłach chłonnych oraz poza klatką piersiową coraz częściej wykorzystuje się pozytonową tomografię emisyjną (PET). Chorym z rakiem płuca wykonuje się podstawowe badania krwi oraz ocenę ogólną moczu, w celu wykluczenia innych chorób współistniejących. Warto również określić stężenie markerów nowotworowych CAE i CA 125.

Leczenie

Szczegółowe metody leczenia raka płuca oraz rokowania ustala się na podstawie typu histologicznego guza, stadium zaawansowania oraz ogólnej sprawności pacjenta.