05 sierpnia 2025
Wszawica – czym jest, przyczyny, objawy, leczenie
Wszawica to problem, który wciąż dotyka dzieci – zwłaszcza w wieku przedszkolnym i szkolnym. Choć nie jest groźna dla zdrowia, bywa uciążliwa, wstydliwa i wymaga szybkiej reakcji.
Spis treści
- Czym jest wszawica?
- Jak wygląda wesz głowowa?
- Przyczyny i drogi zakażenia
- Objawy wszawicy
- Jak rozpoznać wszawicę?
- Leczenie wszawicy – skuteczne metody krok po kroku
- Kiedy udać się do dermatologa?
- Profilaktyka – jak zapobiegać wszawicy?
- Wszawica a przedszkole i szkoła – co robić?
Czym jest wszawica?
Wszawica to pasożytnicza choroba skóry wywoływana przez wesz głowową (Pediculus humanus capitis). Pasożyt ten żyje na owłosionej skórze głowy człowieka i żywi się jego krwią. Ślina wszy ma właściwości uczulające, dlatego powoduje świąd i zmiany na skórze. Do zakażenia dochodzi najczęściej w środowisku dziecięcym, gdzie bliski kontakt jest codziennością.
Jak wygląda wesz głowowa?
Wesz głowowa to niewielki pasożyt – dorosły osobnik ma około 2–3 mm długości, co odpowiada mniej więcej wielkości ziarenka sezamu. Ma spłaszczone ciało, barwy szarobrązowej lub przezroczystej, które może zmieniać kolor po spożyciu krwi (staje się wtedy ciemniejsze, czerwonawe). Porusza się szybko po włosach, co utrudnia jej zauważenie. Wszy mają sześć odnóży zakończonych haczykami, które umożliwiają im mocne przyczepienie się do włosa. Znacznie łatwiej zauważyć gnidy, czyli jaja wszy – są drobne (poniżej milimetra), białe lub perłowe i mocno przyklejone do włosów, zazwyczaj w odległości kilku milimetrów od skóry głowy. Nie da się ich łatwo strząsnąć, jak łupieżu – trzeba je zsunąć paznokciem lub specjalnym grzebieniem.
Przyczyny i drogi zakażenia
Nieprawdą jest, że wszawica dotyczy tylko osób z zaniedbaniami higienicznymi – wszawica nie ma związku z czystością. Może dotknąć każdego, niezależnie od warunków życia. Wszy przenoszą się przez kontakt bezpośredni (z zarażoną osobą) lub pośredni (z przedmiotami używanymi przez zarażoną osobę). Do zakażenia najczęściej dochodzi przez:
- wspólne używanie grzebieni, szczotek, opasek, gumek do włosów;
- korzystanie z tych samych czapek, kasków, poduszek, ręczników;
- bliski kontakt podczas zabawy, przytulania czy wspólnego leżakowania.
Objawy wszawicy
Do najczęstszych objawów wszawicy należą:
- swędzenie skóry głowy, bardzo uciążliwe, zwłaszcza w okolicy karku i za uszami.
- drapanie się, często mimowolne, w nocy, szczególnie u młodszych dzieci,
- zaczerwienienie skóry, drobne ranki, podrażnienia, strupki,
- powiększone węzły chłonne, wyczuwalne jako drobne kulki pod skórą w okolicy uszu i potylicy,
- obecność gnid – wyglądają jak białe lub przezroczyste kuleczki przyklejone do włosów, trudno je usunąć paznokciem,
- widoczne dorosłe wszy – małe, szarobrązowe insekty, wielkości ziarenka sezamu, szybko się poruszają po skórze głowy i włosach.
Jak rozpoznać wszawicę?
Najlepiej dokładnie obejrzeć skórę głowy dziecka, zwracając uwagę na okolice za uszami, kark, czubek głowy. Warto użyć grzebienia o gęstych zębach i przeczesywać włosy nad białą kartką papieru lub w wannie – jeśli wypadną drobne ciemne kropki lub ruchome insekty, mamy do czynienia z wszawicą.
Jeśli trudno samodzielnie dostrzec wszy lub gnidy – zwłaszcza przy jasnych włosach – warto skonsultować się z dermatologiem. Lekarz może przeprowadzić dermoskopowe badanie skóry głowy i włosów, które ułatwia postawienie diagnozy.
Leczenie wszawicy – skuteczne metody krok po kroku
Leczenie wszawicy jest obecnie proste i skuteczne, pod warunkiem że zostanie przeprowadzone starannie i zgodnie z zaleceniami. Podstawą terapii są specjalistyczne preparaty dostępne w aptekach bez recepty oraz codzienne wyczesywanie gnid i wszy.
1. Preparaty lecznicze
Na rynku dostępnych jest wiele środków zwalczających wszy i gnidy. Najczęściej mają postać szamponów, emulsji, płynów lub sprayów. Zawierają substancje takie jak:
- cyklometikon, dimetikon – preparat silikonowy, który działa mechanicznie, zatykając drogi oddechowe wszy, co powoduje ich uduszenie. Jest bezpieczny i dobrze tolerowany, także u małych dzieci i kobiet w ciąży;
- permetryna – środek owadobójczy, który paraliżuje układ nerwowy wszy; do stosowania od 3 roku życia;
- oleje silikonowe i mineralne – również działają na zasadzie odcięcia dopływu powietrza do pasożyta.
Ważne jest, aby ściśle przestrzegać instrukcji dołączonej do preparatu – zarówno czasu trzymania środka na głowie, jak i sposobu spłukiwania. Nie należy skracać czasu działania ani mieszać kilku różnych preparatów jednocześnie.
2. Wyczesywanie – kluczowy element leczenia
Samo zastosowanie preparatu to nie wszystko. Po każdej aplikacji należy:
- dokładnie wyczesać włosy specjalnym grzebieniem do wszy i gnid (ma bardzo gęsto rozmieszczone ząbki);
- najlepiej robić to na mokrych włosach, pasmo po paśmie, nad jasnym ręcznikiem lub kartką papieru, aby zauważyć, co zostało usunięte;
- wyczesywanie należy powtarzać codziennie przez 7–10 dni, nawet jeśli nie widać już wszy – gnidy mogą się jeszcze wykluwać.
3. Powtórzenie leczenia
Większość preparatów wymaga powtórzenia aplikacji po 7–10 dniach, by zniszczyć wszy, które mogły się wykluć z pozostałych gnid. Pominięcie tego etapu może skutkować nawrotem wszawicy.
4. Leczenie domowników i dezynfekcja otoczenia
Jeśli u dziecka stwierdzono wszawicę, należy:
- sprawdzić wszystkich domowników i rozpocząć leczenie u każdego zakażonego;
- wyprać pościel, ręczniki, ubrania, czapki i pluszaki w temperaturze co najmniej 60°C;
- przedmioty, których nie można prać, można umieścić w szczelnie zamkniętym worku foliowym na 10–14 dni – po tym czasie wszy i gnidy giną bez dostępu do żywiciela;
- przeczesać i umyć grzebienie, szczotki oraz inne akcesoria do włosów.
5. Sposoby domowe
W internecie można znaleźć domowe sposoby leczenia wszawicy (np. ocet, olej kokosowy, alkohol). Choć niektóre mogą mieć ograniczoną skuteczność, nie są one rekomendowane jako podstawowa metoda leczenia, szczególnie u dzieci. Mogą podrażniać skórę i opóźniać skuteczną terapię. Zdecydowanie lepiej sięgnąć po sprawdzone środki z apteki.
Kiedy udać się do dermatologa?
W większości przypadków leczenie można przeprowadzić samodzielnie w domu. Warto jednak skonsultować się z lekarzem, gdy:
- leczenie nie przynosi efektów mimo prawidłowego stosowania środków;
- dziecko ma objawy silnego podrażnienia skóry lub zakażenia bakteryjnego (np. sączące się rany po drapaniu);
- nie jesteś pewien, czy objawy to na pewno wszawica.
Profilaktyka – jak zapobiegać wszawicy?
Niestety, całkowite wyeliminowanie ryzyka zakażenia jest niemożliwe, zwłaszcza gdy dziecko uczęszcza do przedszkola lub szkoły i ma codzienny kontakt z rówieśnikami. Można jednak znacząco zmniejszyć to ryzyko, stosując się do poniższych zasad:
- regularnie sprawdzaj skórę głowy dziecka, zwłaszcza po pobycie w grupie np. wyjeździe na kolonie;
- naucz dziecko, by nie pożyczało czapek, szczotek, spinek itp.;
- związuj długie włosy dziecka – to ogranicza kontakt między głowami;
- stosuj naturalne preparaty odstraszające wszy (np. z olejkiem lawendowym, z drzewa herbacianego) – choć nie dają 100% ochrony, mogą zniechęcać wszy do osiedlenia się.
Wszawica a przedszkole i szkoła – co robić?
Rodzice często nie wiedzą, jak się zachować, gdy u dziecka wykryto wszy. Najlepiej:
- poinformować placówkę, by inne dzieci mogły być przebadane;
- nie obwiniać ani dziecka, ani siebie – wszawica to nie powód do wstydu;
- nie wysyłać dziecka do przedszkola/szkoły do momentu zakończenia leczenia.
Wszawica to nadal częsty problem u dzieci, który wymaga czujności, ale też spokoju i wiedzy. Skuteczne leczenie wszawicy wymaga cierpliwości i systematyczności, ale nie jest trudne. Najważniejsze to działać szybko, nie zbagatelizować problemu i poinformować placówkę, do której uczęszcza dziecko – tylko wtedy można przerwać łańcuch zakażeń.
Źródła
- https://www.mp.pl/interna/chapter/B16.II.18.153.3.4.
- https://dermnetnz.org/topics/head-lice
- https://podyplomie.pl/publish/system/articles/pdfarticles/000/014/610/original/46-59.pdf?1481114597
