Atopowe zapalenie skóry (AZS) u dzieci
Spis treści:
3. Typowa lokalizacja zmian skórnych w AZS.
4. Co zrobić jeśli moje dziecko ma objawy AZS?
Kto choruje na AZS?
Choroba najczęściej rozpoznawana jest w wieku dziecięcym. Częściej chorują dzieci z dużych miast. AZS ma charakter alergiczny i związane jest z nadprodukcją przeciwciał IgE. W związku z tym możliwe jest występowanie rodzinne tej choroby – często pojawia się w rodzinach, w których występują choroby takie jak np. astma oskrzelowa, alergiczny nieżyt nosa czy alergiczne zapalenie spojówek. Jeśli obydwoje rodziców ma choroby alergiczne ryzyko wystąpienia atopowego zapalenia skóry u dziecka wynosi nawet 70%.
Jakie są objawy AZS?
Najbardziej typowym i koniecznym do rozpoznania atopowego zapalenia skóry objawem jest świąd (czyli swędzenie) skóry. Może on powodować rozdrażnienie i niepokój u dziecka. Często również jest przyczyną bezsennych nocy, ponieważ wybudza dziecko ze snu.
Charakterystyczna dla AZS jest również nasilona suchość skóry. W związku z tym jest ona bardzo wrażliwa na czynniki zewnętrzne oraz łatwo ulega podrażnieniom. Zarówno suchość jak i świąd mogą nasilać się pod wpływem pocenia się lub niektórych materiałów (zwykle osoby chorujące na AZS nie tolerują wełny).
Na skórze mogą występować również charakterystyczne dla choroby wykwity. Mają one charakter grudek, czyli można je wyczuć na powierzchni skóry po przejechaniu ręką. W postaci ostrej grudki zwykle pojawiają się na zaczerwienionej, zapalnie zmienionej skórze. Zmianom tym zwykle towarzyszy wysięk (zmiany sączą się), mogą tworzyć się pęcherzyki oraz nadżerki. W postaci przewlekłej grudki są suche, skóra jest pogrubiała i ma bardzo wyraźnie zaznaczone linie skórne – jest to tzw. lichenizacja. Dodatkowo może występować złuszczanie naskórka.
Zwykle zmiany skórne są najbardziej nasilone u małych dzieci. Nawet w 30-50% przypadków ustępują one samoistnie do 5 roku życia. W późniejszym wieku (również dorosłym) mogą występować nawroty choroby.
Typowa lokalizacja zmian skórnych w AZS
Umiejscowienie zmian skórnych zmienia się wraz z wiekiem. Typowo:
- u niemowląt do 3 miesiąca życia zmiany występują głównie na skórze twarzy, szczególnie na policzkach, oraz na owłosionej skórze głowy,
- do około 2 roku życia zmiany lokalizują się głównie na całym tułowiu oraz zewnętrznych częściach kończyn,
- u dzieci w wieku przedszkolnym i szkolnym typową lokalizacją zmian są zgięcia łokciowe i kolanowe,
- u nastolatków oraz dorosłych zmiany również występują w obrębie powierzchni zgięciowych, a dodatkowo mogą pojawić się zmiany skórne w obrębie dłoni i nadgarstków.
- W każdym wieku możliwe jest wystąpienie zaostrzenia choroby prowadzącego do zajęcia całej powierzchni skóry. Stan ten nazywany jest erytrodermią i wymaga hospitalizacji.
Co zrobić jeśli moje dziecko ma objawy AZS?
Jeśli zaobserwujesz u swojego dziecka zmiany skórne koniecznie udaj się do lekarza dermatologa. Przeprowadzi on odpowiednią diagnostykę i zleci odpowiednie dla stanu skóry dziecka leczenie. Bardziej nasilone zmiany mogą wymagać miejscowego zastosowania leków, a przypadki ciężkie – leczenia ogólnego z wykorzystaniem różnych grup leków lub fototerapii.
Postawienie diagnozy przez lekarza jest bardzo ważne, ponieważ wiele innych chorób skórnych może mieć podobny obraz kliniczny do AZS i powinny one zostać wykluczone przez lekarza. Są to między innymi łojotokowe zapalenie skóry, kontaktowe zapalenie skóry czy zakażenia (np. grzybicze, świerzbowcem).
Pielęgnacja skóry w AZS
Odpowiednia pielęgnacja stanowi podstawę leczenia AZS. Chorzy na atopowe zapalenie skóry mają nieszczelną barierę naskórkową, co objawia się suchością skóry, jej świądem oraz skłonnością do zakażeń. Nieszczelność ułatwia również dostęp alergenów oraz czynników drażniących do głębszych warstw skóry, zwiększając wrażliwość na te czynniki. Specjalnymi preparatami, które mają zdolność odbudowy bariery naskórkowej są emolienty. Na rynku dostępne są emolientowe emulsje do kąpieli, kremy, balsamy oraz maści i to one powinny być używane w codziennej pielęgnacji.
Osoby cierpiące na AZS powinny unikać długich kąpieli w gorącej wodzie – najlepiej sprawdzi się szybki prysznic w letniej wodzie. Małe dzieci kąpiące się w wanience powinny być umyte jak najszybciej, a woda nie powinna być zbyt ciepła. Do mycia należy używać emolientów – emulsji do mycia lub płynów do kąpieli. Po wyjściu z wody skórę należy jak najszybciej osuszyć ręcznikiem (bez pocierania) i w ciągu maksymalnie 5 minut nanieść emolientowy balsam lub krem na całą jej powierzchnię. Działania te zapobiegają utracie wody przez nieszczelny naskórek, a więc zmniejszają nasilenie suchości.
Skóra osób chorych na AZS powinna być nawilżana emolientami 3-4 razy w ciągu dnia (koniecznie po kąpieli), nawet w okresie bezobjawowym. Utrzymanie odpowiedniego poziomu nawilżenia naskórka oraz zastosowanie emolientów pozwalają na zwiększenie szczelności bariery naskórkowej i zmniejszenie nasilenia zmian skórnych.
AZS a inne alergie
Atopowe zapalenie skóry często współistnieje z różnymi alergiami pokarmowymi. Jest to szczególnie ważne w kontekście niemowląt w okresie rozszerzania diety. Jeśli dziecko ma postawione rozpoznanie AZS to wprowadzanie nowych produktów powinno odbywać się z zachowaniem ostrożności. Alergia pokarmowa występuje u około 40% pacjentów z postacią umiarkowaną atopowego zapalenia skóry. W przypadku postaci ciężkiej odsetek ten jest jeszcze wyższy.
Chorzy na atopowe zapalenie skóry bardzo często są uczuleni na alergeny powietrznopochodne, czyli np. na pyłki. Stała ekspozycja na takie alergeny może powodować zaostrzenie zmian skórnych. Wobec tego ważne jest, aby zidentyfikować na co uczulone jest dziecko i ograniczyć kontakt jego skóry z tym alergenem. Jeśli są to np. pyłki brzozy nie należy sadzić tych drzew na swoim podwórku ani wybierać okolicy w której rośnie wiele brzóz na codzienne spacery. W przypadku alergii na roztocza kurzu domowego czy pleśnie warto wprowadzić w domu takie zmiany jak np. usunięcie dywanów.
Często występują również alergie na środki chemiczne, nikiel czy lateks.
AZS często stanowi pierwszą manifestację alergii u dziecka. W późniejszym wieku (nawet po ustąpieniu zmian skórnych) mogą rozwijać się astma oskrzelowa czy alergiczny nieżyt nosa. Taka kolejność nosi nazwę marszu alergicznego.
Profilaktyka AZS
Działania mające na celu zmniejszenie ryzyka zachorowania u dzieci, które nie wykazują objawów chorobowych to tak zwana profilaktyka pierwotna. Jej elementy to:
- niepalenie tytoniu oraz unikanie ekspozycji na dym tytoniowy w ciąży,
- karmienie piersią co najmniej do 6 miesiąca życia,
- unikanie kontaktu ciężarnych ze stwierdzoną alergią z alergenami powierznopochodnymi (np. pyłki, roztocza kurzu domowego).
Kobiety, które nie chorują na choroby alergiczne nie muszą unikać kontaktu z alergenami. Nie udowodniono również skuteczności wprowadzania ograniczeń dietetycznych w okresie ciąży.
Działania prowadzone u dzieci, u których zostało rozpoznane AZS to tak zwana profilaktyka wtórna. Ma ona na celu złagodzenie zmian skórnych, zahamowanie postępu choroby oraz niedopuszczenie do rozwoju innych chorób alergicznych, takich jak astma oskrzelowa czy alergiczny nieżyt nosa. Podstawowe znaczenie ma tutaj odpowiednia pielęgnacja skóry, która zwiększa szczelność bariery naskórkowej. Szybka odbudowa naturalnej bariery zmniejsza ilość wchłoniętych alergenów i może zapobiec rozwojowi kolejnych chorób alergicznych.