11 września 2025
Retinol w leczeniu dermatologicznym – działanie , stosowanie, efekty
Retinoidy miejscowe to jedne z najlepiej przebadanych i najskuteczniejszych substancji w dermatologii. Stosowane regularnie, zgodnie z zaleceniami lekarza, mogą poprawić wygląd skóry, złagodzić objawy chorób i opóźnić procesy starzenia. Wymagają jednak cierpliwości, ochrony przeciwsłonecznej i odpowiedniej pielęgnacji. Kluczem do sukcesu jest indywidualne dobranie rodzaju retinoidu i schematu jego stosowania do potrzeb skóry pacjenta.
Spis treści
- Czym są retinoidy?
- Retinoidy – jak działają?
- Zastosowanie retinoidów w chorobach skóry
- Zastosowanie retinoidów w dermatologii kosmetycznej
- Działania niepożądane
Czym są retinoidy?
Retinoidy to grupa związków chemicznych – pochodnych witaminy A. Ich budowa opiera się na cząsteczce retinolu, która w zależności od modyfikacji może mieć różną siłę działania, stabilność i profil bezpieczeństwa. Najsłabsze działanie mają retinole i retinaldehydy, które są formami prowitaminowymi. Muszą zostać przekształcone w skórze do aktywnego kwasu retinowego, co sprawia, że ich efekt jest łagodniejszy, a ryzyko podrażnień mniejsze. Silniejsze działanie wykazują preparaty zawierające bezpośrednio kwas retinowy (tretinoina), który jest formą aktywną, natychmiast oddziałującą na receptory komórek skóry. Jeszcze silniejszymi retinoidami są pochodne syntetyczne, takie jak adapalen czy tazaroten, ale wiąże się z większą tendencją do podrażnień i wymagają szczególnej ostrożności podczas stosowania.
Retinoidy – jak działają?
Retinoidy działają, wiążąc się z receptorami jądrowymi w komórkach skóry, przez co wpływają na ekspresję genów odpowiedzialnych za procesy takie jak:
- regulacja złuszczania naskórka,
- stymulacja produkcji kolagenu,
- hamowanie stanów zapalnych,
- zmniejszenie aktywności gruczołów łojowych.
Dzięki temu są niezwykle skuteczne w leczeniu wielu chorób skórnych, a także wykorzystywane w kosmetologii do poprawy kondycji skóry. Dobór retinoidu powinien być dostosowany do indywidualnych potrzeb pacjenta oraz rodzaju problemu skórnego.
Zastosowanie retinoidów w chorobach skóry
Retinoidy miejscowe od lat są podstawą terapii trądziku. Normalizują pracę gruczołów łojowych, keratynizację, zapobiegają tworzeniu się zaskórników oraz redukują stany zapalne. Poza trądzikiem młodzieńczym sprawdzają się także w leczeniu łojotokowego zapalenia skóry, trądziku różowatego, zmian wypryskowych, łuszczycy, a nawet w usuwaniu zmian przednowotworowych, takich jak rogowacenie słoneczne.
Są także pomocne w chorobach związanych z zaburzeniami rogowacenia, gdzie pomagają poprawić strukturę i wygląd skóry. Należą do nich m.in. rybia łuska i rogowacenie przymieszkowe.
Zastosowanie retinoidów w dermatologii kosmetycznej
Retinoidy odgrywają coraz większą rolę w dermatologii kosmetycznej, stając się jednym z najważniejszych składników preparatów przeciwstarzeniowych i regenerujących skórę. Ich działanie opiera się przede wszystkim na zdolności do stymulowania produkcji kolagenu oraz przyspieszania odnowy komórkowej. Ich główne zastosowania to:
- redukcja drobnych zmarszczek – pobudzają syntezę kolagenu i elastyny;
- rozjaśnianie przebarwień – regulują proces melanogenezy i złuszczają naskórek;
- redukcja produkcji sebum – zmniejszają aktywność gruczołów łojowych;
- poprawa tekstury skóry – wygładzają, zmniejszają widoczność porów;
- profilaktyka fotostarzenia – neutralizują skutki działania promieni UV.
Dzięki temu preparaty zawierające retinoidy są szeroko wykorzystywane jako element codziennej pielęgnacji skóry w celu utrzymania jej młodego i zdrowego wyglądu.
Retinoidy miejscowe – przeciwwskazania
Przeciwwskazaniami do stosowania retinoidów miejscowych są:
- ciąża i karmienie piersią,
- nadwrażliwość na substancję czynną,
- aktywne infekcje skóry w miejscu stosowania,
- silne oparzenia słoneczne lub uszkodzenia skóry,
- niektóre choroby dermatologiczne w fazie zaostrzenia (np. ciężkie atopowe zapalenie skóry).
Działania niepożądane
W pierwszych tygodniach stosowania retinoidów możesz zauważyć zaczerwienienie, pieczenie czy łuszczenie skóry. To normalne efekty adaptacji skóry, które zwykle ustępują z czasem. Jeśli jednak dolegliwości są zbyt dokuczliwe, warto zmniejszyć częstotliwość aplikacji lub stosować preparaty o niższym stężeniu. Większość działań niepożądanych ustępuje po kilku tygodniach stosowania.
Jeśli masz cerę trądzikową, pamiętaj o możliwym przejściowym pogorszeniu trądziku w pierwszych tygodniach leczenia. Poprzez redukcję sebum, retinoidy zmieniają skład mikrobiomu skóry, co może dawać chwilowe pogorszenie stanu skóry.
Pamiętaj także, że skóra staje się bardziej wrażliwa na słońce, dlatego codzienna ochrona filtrem SPF to absolutna podstawa.
Zasady pielęgnacji przy stosowaniu retinoidów
- Wprowadzaj retinoidy stopniowo – na początek 1–2 razy w tygodniu, później częściej.
- Nakładaj odpowiednią ilość – nie więcej niż ziarnko grochu preparatu, a w razie potrzeby dołóż kolejną porcję.
- Nakładaj na suchą skórę – zmniejsza to ryzyko podrażnień.
- Stosuj na noc – retinoidy ulegają rozkładowi pod wpływem światła.
- Rano obowiązkowo zastosuj filtr SPF 30–50 – skóra jest bardziej wrażliwa na UV.
- Łagodna pielęgnacja – unikaj mocnych peelingów i kosmetyków z kwasami w czasie kuracji.
- Nawilżaj skórę – emolienty lub kremy barierowe pomogą ograniczyć suchość.
- Stosuj metodę kanapki – jeśli retinoidy silnie podrażniają Twoją skórę, spróbuj po umyciu twarzy najpierw nałożyć krem nawilżający, następnie retinoid, a na końcu ponownie krem nawilżający. Nakładaj kolejne preparaty w odstępach co najmniej 15 minut.
Fakty i mity o retinoidach
- Retinoidy ścienią skórę – wręcz przeciwnie, w dłuższym czasie zwiększają grubość skóry właściwej dzięki pobudzeniu kolagenu.
- Retinoidy natychmiast wygładzają zmarszczki — efekt wymaga regularnego stosowania przez kilka miesięcy. Pierwsze widoczne rezultaty pojawiają się zwykle po 8–12 tygodniach.
- Retinoidów nie można stosować na skórę wrażliwą lub suchą — odpowiednio dobrane preparaty i schemat aplikacji mogą być bezpieczne.
- Retinoidy działają tylko na trądzik młodzieńczy — mają o wiele szersze zastosowanie terapeutyczne i estetyczne.
- Im więcej retinoidu nałożysz, tym szybciej zobaczysz efekty — nadmierne stosowanie może nasilić podrażnienia i nie przyspiesza działania.
- Retinoidów nie można stosować latem — retinoidy można stosować bez przerwy przez cały rok. Należy jednak pamiętać o codziennej ochronie przeciwsłonecznej i zmianie pielęgnacji w zależności od pory roku i potrzeb skóry.
Źródła
- Zegarska B, Rudnicka L, Narbutt J, et al. Dermocosmetics in dermatological practice. Recommendations of the Polish Dermatological Society. Part I. Dermatology Review/Przegląd Dermatologiczny. 2023;110(2):121-132.
- Zegarska B, Rudnicka L, Narbutt J, et al. Dermocosmetics in the management of acne vulgaris. Recommendations of the Polish Dermatological Society. Part II. Dermatology Review/Przegląd Dermatologiczny. 2023;110(5):593-601.
