Czym jest tężyczka i jak ją leczyć?

Głównie manifestuje się w postaci bolesnych skurczów mięśni różnych części ciała, przeważnie twarzy i kończyn. Zwykle związana jest z niedoborem wapnia, rzadziej magnezu, choć może pojawiać się także przy prawidłowym poziomie tych pierwiastków we krwi. W zależności od przebiegu choroby oraz stopnia nasilenia zaburzeń elektrolitowych wyróżniamy kilka postaci tężyczki. 

Spis treści:

Tężyczka jawna
Tężyczka utajona
Diagnostyka
Leczenie

Tężyczka jawna

Związana jest ze zbyt niskim poziomem wapnia we krwi, czyli hipokalcemią. Stan taki może być spowodowany usunięciem przytarczyc (np. w następstwie zabiegu chirurgicznego w obrębie szyi) lub ich zniszczeniem (np. w wyniku toczącego się procesu autoimmunologicznego). Przytarczyce są odpowiedzialne za wydzielanie parathormonu, który jest jednym z głównych hormonów utrzymujących prawidłową równowagę wapniowo-fosforanową w organizmie. Niedoczynność przytarczyc prowadzi do znaczącego spadku poziomu wapnia we krwi. 

Inne przyczyny, które mogą predysponować do rozwoju tężyczki jawnej, to stany, w których zmniejszeniu ulega wchłanianie wapnia z przewodu pokarmowego i mamy do czynienia z jego niedoborem. Mogą być to np. zaburzenia wchłaniania jelitowego, niedobór witaminy D, niewydolność nerek czy stosowanie niektórych grup leków. 

Napad tężyczkowy poprzedza często uczucie mrowienia wokół ust oraz wzmożone napięcie mięśni twarzy i kończyn. Może pojawić się również drętwienie i mrowienie palców u rąk lub nóg. Pacjent niekiedy odczuwa również takie objawy jak ból głowy, kołatanie serca czy światłowstręt. Objawy te mogą ograniczyć się na tym etapie lub rozwinąć się w pełnoobjawowy napad tężyczkowy, w którym występują:

• skurcz mięśni rozpoczynający się od dłoni, przechodzący na przedramiona, ramiona i twarz, rzadko również na klatkę piersiową oraz kończyny dolne;
• „ręka położnika”, czyli całkowite zgięcie wszystkich stawów w palcach 4. i 5. oraz wyprost stawów pozostałych palców dłoni,
• skurcz mięśni powiek,
• „usta karpia” (skurcz mięśnia okrężnego ust).

Skurcze mięśni podczas napadu bywają bardzo bolesne. Niekiedy występują również tak zwane równoważniki tężyczki, które obejmują: 

• skurcze mięśni krtani oraz oskrzeli, wywołujące duszność i napad astmy,
• podwójne widzenie,
• skurcz mięśniówki naczyń wieńcowych, co powoduje objawy charakterystyczne dla dławicy piersiowej,
• skurcz mięśniówki tętnic krezkowych, wywołujący bardzo silny ból brzucha,
• skurcz mięśniówki tętnic obwodowych, który może manifestować się jako objaw Raynauda, czyli następujące po sobie zblednięcie, zasinienie i zaczerwienienie palców,
• skurcz naczyń mózgowych, mogący wywoływać np. napad migreny lub przejściową utratę świadomości,
• zmiany w EKG.

Rytmiczne skurcze i drżenia mięśni, których doświadcza chory z napadem tężyczkowym, mogą przypominać napad padaczkowy. Należy jednak pamiętać, że osoba doświadczająca napadu tężyczkowego pozostaje świadoma. Odczuwa niepokój i lęk. Napad tężyczki należy leczyć w warunkach szpitalnych.

Pacjenci cierpiący na tężyczkę jawną często doświadczają również rozdrażnienia, zaburzeń koncentracji, pamięci oraz trudności w zasypianiu.

Tężyczka utajona

Tężyczka utajona ma znacznie mniej gwałtowny przebieg niż tężyczka jawna. Pacjenci często długo bagatelizują swoje objawy i tłumaczą je np. odczuwanym stresem. Tężyczka utajona często towarzyszy chorobom tarczycy, astmie, cukrzycy czy depresji. Wydaje się również, że tężyczka utajona może być również wywołana przewlekłym stresem. W badaniach laboratoryjnych często, choć nie zawsze, obserwuje się obniżenie poziomu wapnia lub magnezu we krwi. Niekiedy występuje również obniżenie poziomu potasu. Poziomy tych elektrolitów (szczególnie wapnia) mogą być jednak prawidłowe – o rozpoznaniu tężyczki utajonej ostatecznie decyduje badanie EMG. 

Tężyczkę utajoną ujawniają:

• objaw Chvostka – skurcz mięśni twarzy pojawiający się po uderzeniu młotkiem neurologicznym w miejsce wyjścia nerwu twarzowego,
• objaw Trousseau – pojawienie się „ręki położnika” po 3 minutach ucisku ramienia mankietem do pomiaru ciśnienia napompowanym tak, aby ucisk przekraczał ciśnienie skurczowe krwi,
• hiperwentylacja – pogłębia istniejące zaburzenia elektrolitowe i powoduje napad tężyczki.

Diagnostyka

Podstawą diagnostyki jest zbadanie poziomu elektrolitów we krwi, ze szczególnym uwzględnieniem wapnia, fosforanów, magnezu i potasu. Aby wykryć przyczynę tężyczki wykonuje się również takie badania jak stężenie kreatyniny, fosfatazy zasadowej, parathormonu i witaminy D w surowicy. Sprawdza się również dobowe wydalanie wapnia i magnezu z moczem, wykonuje badania obrazowe oraz niekiedy EEG i EKG.

Leczenie

Leczenie opiera się przede wszystkim na leczeniu choroby podstawowej, która wywołuje tężyczkę. Ponadto w leczeniu objawowym stosuje się preparaty wapnia i magnezu, aby wyrównać zaburzenia elektrolitowe i wyciszyć objawy. W przypadku napadu tężyczkowego leczenie odbywa się w warunkach szpitalnych za pomocą preparatów dożylnych. 

Poza napadami pacjent zwykle otrzymuje zalecenie stosowania leków doustnych. Zwykle są to preparaty zawierające wapń, witaminę D oraz magnez, jednak w zależności od przyczyny tężyczki i wyników badań konkretnego pacjenta zalecenia mogą się różnić. Efekty leczenia zaburzeń prowadzących do rozwoju tężyczki nie są natychmiastowe. Zwykle pacjenci odczuwają wyraźną poprawę po kilku tygodniach odpowiednio prowadzonej terapii.