11 maja 2023
ADHD u dorosłych – objawy, przyczyny i diagnostyka
Zespół nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi jest szerzej znany jako ADHD (attention deficit hyperactivity disorder). Chociaż ADHD najczęściej kojarzone jest z okresem wczesnoszkolnym i trudnościami związanymi z funkcjonowaniem w szkole, u części dorosłych osób również można zdiagnozować to zaburzenie.
Spis treści:
Jak często ADHD występuje u dorosłych?
Badacze szacują, że rozpowszechnienie ADHD wśród dzieci wynosi 5,3%, natomiast u dorosłych wskazuje się występowanie objawów u 2,5 – 4,9%. Wśród dorosłych Polaków wartości te są wyższe i wynoszą około 10 – 15%, jednak trzeba wziąć pod uwagę różnice w samym procesie diagnozy wpływającym na ostateczne wyniki. Dotychczasowe ustalenia specjalistów wskazują jednak na występowanie objawów ADHD wśród około 3-4% populacji. Z ADHD nie wyrasta się z wiekiem, objawy ustępują jedynie od 20 do 57% osób.
Objawy ADHD u dorosłych
Diagnoza kliniczna ADHD skupia się na dzieciach. Najważniejsze klasyfikacje zajmujące się zdrowiem psychicznym (DSM-5 oraz ICD-11) wskazują, że objawy zaburzenia występują przed 12 r.ż. W zachowaniu widoczne są wtedy elementy nadpobudliwości, impulsywności i/lub problemów z koncentracją uwagi utrzymujące się przez określony czas (np. nie krótszy niż 6 miesięcy). Kryteria diagnostyczne są szczegółowe w przypadku diagnozy dzieci, jednak odnoszenie ich do dorosłych może budzić pewne wątpliwości, np. nadpobudliwość zmniejsza się z wiekiem, jednak problemy z uwagą stale się utrzymują.
Do typowych objawów ADHD u dorosłych zalicza się:
- brak dbałości o szczegóły,
- nieostrożność,
- słabe umiejętności organizacyjne,
- brak zdolności do skupienia się,
- nieumiejętność ustalenia priorytetów,
- nadmierne zapominanie,
- gubienie rzeczy,
- trudności z zachowaniem ciszy,
- częste przerywanie innym, wyrzucanie z siebie odpowiedzi,
- wahania nastroju,
- drażliwość,
- skrajna niecierpliwość,
- angażowanie się w ryzykowne czynności, np. niebezpieczną jazdę samochodem.
Przyczyny ADHD
Zespół nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi jest złożonym zaburzeniem rozwojowym, którego przyczyny nie są w pełni poznane. W rozwoju zaburzenia biorą udział czynniki środowiskowe oraz genetyczne. Klasyczne badania genetyczne wskazują, że odziedziczalność ADHD wynosi aż 75%. Rodziny, w których rodzice mieli zdiagnozowane zaburzenie, są bardziej narażone na ujawnienie objawów u swoich dzieci. Współczesne badania nie potwierdzają istnienia jednego genu odpowiedzialnego za występowanie ADHD, ale wskazują na rolę wielu genów i ich polimorfizmów. Jednym z czynników ryzyka jest urodzenie się przedwcześnie (przed 37 tygodniem ciąży) oraz z niską masą urodzeniową.
Diagnoza ADHD
Diagnoza ADHD u osób dorosłych jest procesem kilkuetapowym. Najczęściej można spotkać się z trzema głównymi etapami diagnozy.
- Etap I polega na zgłoszeniu się do psychologa specjalizującego się w diagnozie ADHD. Przeprowadza on wywiad kliniczny, podczas którego zbiera najważniejsze informacje dotyczące wcześniejszych doświadczeń, poziomu funkcjonowania czy różnych trudności. Dotyczy to zarówno obecnego, jak i wcześniejszego życia.
- Etap II obejmuje badanie za pomocą specjalistycznych kwestionariuszy psychologicznych. W Polsce najczęściej wykorzystuje się do tego test MMPI-2 oraz DIVA-5. Każdorazowo psycholog dobiera indywidualnie listę narzędzi diagnostycznych potrzebnych do prawidłowego zbadania funkcjonowania danej osoby.
- Etap III to przekazanie sporządzonej opinii przez psychologa wraz z jej omówieniem. Tutaj również włącza się psychiatrę, który formalnie wystawia diagnozę w oparciu o opinię psychologa oraz dodatkowo ustala farmakoterapię dopasowaną do potrzeb danej osoby.
Diagnoza ADHD u dorosłych
Diagnoza ADHD u dorosłych bywa trudniejsza niż u dzieci z kilku głównych powodów. Niektóre osoby mogą mieć trudność z przypomnieniem sobie wszystkich ważnych elementów z codziennego życia na przestrzeni lat, jednak te informacje mogą być kluczowe dla diagnosty. Dużą pomocą jest korzystanie z wiedzy bliskich osób, np. rodziców, przyjaciół, dzięki którym łatwiej będzie poznać obszary związane z trudnościami w funkcjonowaniu danej osoby. Dodatkowo niektóre objawy ADHD mogą być mylnie wiązane z problemami wynikającymi z odmiennego etapu życia niż dzieciństwo. Różne doświadczenia życiowe, współwystępowanie innych zaburzeń psychicznych, depresja, uzależnienia czy objawy lękowe mogą przejawiać się w życiu danej osoby oraz pogarszać jej funkcjonowanie. To natomiast może być mylnie odbierane jako objaw ADHD lub odwrotnie – przyczyny mogą być szukanie nie w ADHD, a np. objawach lęku.
Kluczową rolę odgrywa w tym psycholog przeprowadzający diagnozę, jego wiedza i doświadczenie. Niektórzy badacze wskazuj wręcz na niebezpieczeństwo wynikające z próby rozpoznania samemu sobie ADHD, które może prowadzić do przerzucania odpowiedzialności za własne niepowodzenia.
Źródła
- Bonvicini, C., Faraone, S. & Scassellati, C. Attention-deficit hyperactivity disorder in adults: A systematic review and meta-analysis of genetic, pharmacogenetic and biochemical studies. Mol Psychiatry 21, 872–884 (2016). https://doi.org/10.1038/mp.2016.74
- Wojnarska, A. Nieprzystosowanie społeczne osób dorosłych z ADHD – aspekty diagnostyczne. Lubelski Rocznik Pedagogiczny, 38(2), 89-109 (2019). doi:http://dx.doi.org/10.17951/lrp.2019.38.2.89-109
- https://www.nhs.uk/conditions/attention-deficit-hyperactivity-disorder-adhd/symptoms/