Badanie RTG – cel, przebieg badania, szkodliwość promieni rentgenowskich

Badanie za pomocą RTG polega na prześwietleniu tkanek pacjenta wiązką promieniowania X. W ten sposób powstaje zdjęcie rentgenowskie, na którym widoczne są niektóre organy wewnętrzne pacjenta. Potocznie badanie to nazywa się prześwietleniem. 

Spis treści:

Jak powstaje zdjęcie rentgenowskie?
W jaki sposób analizowany jest otrzymany obraz?
Co oznaczają litery na zdjęciach?
Kiedy wykonuje się RTG?
Jak przebiega badanie?
Czy promieniowanie rentgenowskie może być szkodliwe?
Kiedy nie można wykonać prześwietlenia?
Jak przygotować się do badania?

Jak powstaje zdjęcie rentgenowskie?

Zdjęcie podczas badania RTG powstaje dzięki promieniowaniu rentgenowskiemu (promienie X), generowanemu zwykle przez lampę rentgenowską. Przechodzi ono częściowo przez ciało pacjenta, a następnie wiązki, którym udało się „przedostać” na drugą stronę są rejestrowane przez błonę rentgenowską i przekształcane w obraz widoczny na ekranie komputera. Im więcej promieniowania zostanie zatrzymane przez tkanki pacjenta (tzn. nie „przejdzie na drugą stronę”) tym jaśniejsze będzie to miejsce na otrzymanym obrazie. W związku z tym powstałe zdjęcie jest negatywem i w takiej formie jest analizowane przez lekarza. 

W jaki sposób analizowany jest otrzymany obraz?

Dawniej, obraz rejestrowany był na kliszy, którą analizowało się, przykładając ją do źródła światła. Aktualnie obraz zapisywany jest w formie cyfrowej i jest możliwy do odczytania na ekranie komputera. Pacjent często oprócz wykonanego przez lekarza opisu zdjęcia otrzymuje także płytę, na którą nagrany jest obraz otrzymany podczas badania oraz konieczne do jego odtworzenia oprogramowanie.

Do opisu zdjęcia rentgenowskiego stosuje się określenia takie jak zacienienie i przejaśnienie, jednak w przeciwnych znaczeniach – miejsca jasne określa się jako zacienienie, a ciemne jako przejaśnienie. Wynika to z faktu, że zdjęcie jest negatywem, a więc kolory są na nim odwrotne niż byłyby w rzeczywistości.

Co oznaczają litery na zdjęciach?

Oprócz obrazu, na zdjęciach rentgenowskich często widzimy również litery. Służą one do właściwej interpretacji obrazu i oznaczają strony. Literą P (prawa) lub R (ang. right) oznaczana jest strona prawa, natomiast literą L (lewa, ang. left) – lewa. 

Kiedy wykonuje się RTG?

RTG jest badaniem mało inwazyjnym oraz stosunkowo szybko i łatwo dostępnym. W związku z tym często jest wybierane jako badanie pierwszego rzutu w diagnostyce wielu schorzeń. Nawet jeśli nie pozwala na postawienie dokładnej diagnozy, często podpowiada możliwą przyczynę dolegliwości i pomaga odpowiednio dobrać dalsze badania. 

Badanie rentgenowskie wykorzystuje się przede wszystkim do uwidocznienia struktur kostnych, np. przy podejrzeniu złamania lub zwichnięcia, a także w diagnostyce kręgosłupa czy chorób zwyrodnieniowych. Kości są bardzo dobrze widoczne na zdjęciu RTG, łatwo więc w większości przypadków zauważyć ewentualne nieprawidłowości w ich wyglądzie. Prześwietlenie jest również wykorzystywane w celu obrazowania kości czaszki, zatok obocznych nosa czy w diagnostyce stomatologicznej.

Badanie RTG klatki piersiowej wykonuje się głównie w przypadku podejrzenia chorób płuc, takich jak np. zapalenie płuc, gruźlica, pylica, rozedma, odma, niedodma czy zmiany nowotworowe. Oprócz tego możemy również zobrazować i ocenić wielkość oraz sylwetkę serca.

Badanie rentgenowskie przewodu pokarmowego wykonywane jest coraz rzadziej, wciąż jednak bywa wykorzystywane w diagnostyce. Pozwala na uwidocznienie przełyku, żołądka, dwunastnicy oraz jelit. Za pomocą RTG możliwe są do wykrycia duże zmiany w obrębie przewodu pokarmowego, takie jak zwężenia, niektóre typy niedrożności, perforacje, guzy, a także niektóre choroby żołądka. 

Badanie jamy brzusznej i miednicy wykorzystuje się również w diagnostyce niektórych chorób nerek. Może ono pomóc uwidocznić na przykład duże złogi w nerkach lub moczowodach. 

Badania rentgenowskie stanowią również standardowy element w badaniach medycyny pracy.

Jak przebiega badanie?

Badanie powinien prowadzić doświadczony technik. Udziela on wszystkich niezbędnych wskazówek pacjentowi oraz ustawia lub układa go w odpowiedniej pozycji. Prześwietlenie, w zależności od badanego obszaru oraz kondycji pacjenta, może być wykonywane w pozycji stojącej lub leżącej. W związku z tym, że otrzymany obraz jest dwuwymiarowy (czyli płaski), zwykle wykonuje się zdjęcia w dwóch różnych projekcjach, np. tylno-przedniej i bocznej. W przypadku wykrycia zmian, umożliwia to ich dokładniejszą lokalizację przestrzenną.

Podczas wykonywania zdjęcia (kilkanaście sekund) należy wstrzymać oddech na sygnał osoby wykonującej badanie, ponieważ nawet najmniejszy ruch związany z oddychaniem może wpłynąć na jakość obrazu. Całość badania trwa od kilku do maksymalnie kilkunastu minut.

Na czym polega RTG z kontrastem?

Jest to rodzaj badania, w którym pacjentowi podaje się odpowiednią substancję, która ma poprawić widoczność określonych struktur wewnątrz organizmu. Podawane środki kontrastowe, inaczej nazywane cieniującymi, są usuwane przez nerki wraz z moczem. W związku z tym przed ich podaniem, konieczne jest sprawdzenie funkcji nerek. W tym celu oznacza się stężenie kreatyniny we krwi. Oznaczenie takie powinno być wykonane do 3 tygodni przed planowanym badaniem. Wyjątek stanowią osoby z niewydolnością nerek, które powinny oznaczyć stężenie kreatyniny do tygodnia wcześniej. 

W niektórych przypadkach oznacza się także GFR, czyli współczynnik przesączania kłębuszkowego, który również stanowi jeden z wykładników funkcji nerek. Badanie to szczególnie wykonuje się u chorych na cukrzycę, którzy przyjmują metforminę. 

Po zakończeniu badania należy pić duże ilości wody, aby jak najszybciej wypłukać środek cieniujący z organizmu. W tym celu powinno się przyjmować co najmniej 2 litry płynów dziennie przez kilka dni po badaniu. Podanie kontrastu nie jest przeciwwskazaniem do karmienia piersią i matki karmiące nie muszą przerywać karmienia po badaniu.

Czy promieniowanie rentgenowskie może być szkodliwe?

Badanie RTG jest mało inwazyjne, jednak ze względu na pochłanianą w jego trakcie dawkę promieniowania, nie pozostaje ono obojętne dla organizmu. Ryzyko wystąpienia poważnych schorzeń związanych z promieniowaniem zależne jest od przyjętej dawki. Nie chodzi tu jednak o pojedyncze badanie, a o tzw. dawkę skumulowaną, czyli przyjętą łącznie w ciągu całego życia. Poza badaniami z użyciem promieniowania X składają się na nią także ekspozycje na promieniowanie kosmiczne czy narażenie zawodowe. 

Należy przy tym pamiętać, że dawka promieniowania otrzymana w ciągu jednego badania jest bardzo niewielka i sporadyczne badania rentgenowskie nie prowadzą do rozwoju powikłań. W związku z tym nie należy się ich obawiać, jeśli wykonujemy je z określonych wskazań pod kontrolą lekarza. 

Kiedy nie można wykonać prześwietlenia?

Badanie rentgenowskie przeciwwskazane jest w ciąży, szczególnie w pierwszym trymestrze. W późniejszych etapach ciąży wyjątkowo może być wykonane w stanach zagrożenia życia, jednak nie jest ono wykonywane w rutynowej diagnostyce. W związku z tym zawsze informuj swojego lekarza o możliwej ciąży.

O możliwości wykonania badania każdorazowo decyduje lekarz na podstawie ogólnego stanu zdrowia pacjenta po ocenie wskazań i przeciwwskazań.

Jak przygotować się do badania?

Przygotowania wymagają badania mające na celu zobrazowanie jamy brzusznej, miednicy i dolnego odcinka kręgosłupa, a także RTG z kontrastem. Inne rodzaje prześwietlenia nie wymagają żadnych przygotowań. 

24 godziny przed badaniem należy przyjąć dostępny bez recepty środek na przeczyszczenie oraz preparat na wzdęcia. Powinno się również stosować lekkostrawną dietę i unikać produktów bogatych w błonnik, napojów gazowanych oraz przetworów mlecznych. Takie postępowanie ma na celu pozbycie się z układu pokarmowego zalegających w nim resztek pokarmowych oraz gazów, które mogą zaburzać uzyskany obraz. Ostatni posiłek należy zjeść najpóźniej 6 godzin przed badaniem.