Układ hormonalny człowieka – budowa i funkcje

Układ hormonalny, zwany też dokrewnym lub wydzielniczym, stanowią główne struktury – podwzgórze, przysadka mózgowa, tarczyca, gruczoły przytarczyczne, nadnercza, grasica, wyspy Langerhansa, komórki układu pokarmowego, gonady (jajniki lub jądra). Zadaniem hormonów jest regulowanie środowiska wewnętrznego organizmu. Patologiami układu hormonalnego zajmuje się endokrynolog.

Co to jest układ hormonalny?

Układ hormonalny (z łac. endocrinarum systema) to złożony i skomplikowany zespół narządów wewnętrznych rozmieszczonych w różnych częściach ciała. Działanie układu hormonalnego opiera się na produkowaniu i wydzielaniu bezpośrednio do krwi, chłonki lub płynu mózgowo-rdzeniowego związków chemicznych (hormonów), które wpływają na pracę całego organizmu lub danych organów. Regulacja wydzielania hormonów pozostaje w ścisłym związku z ośrodkowym układem nerwowym i odbywa się na zasadzie sprzężenia zwrotnego.

Główne funkcje układu hormonalnego człowieka

Główną rolą układu hormonalnego człowieka jest zapewnienie homeostazy, którą rozumie się jako zdolność utrzymywania wewnętrznej równowagi organizmu dzięki stałości określonych parametrów. Wśród nich wymienia się m.in.: temperaturę ciała, objętość płynów ustrojowych, pH krwi i płynów ustrojowych, ciśnienie tętnicze krwi, ciśnienie parcjalne tlenu i dwutlenku węgla we krwi, stężenie związków chemicznych w płynach ustrojowych. Homeostazę uważa się za zasadniczy determinant stanu zdrowia, a jej zaburzenie stanowi podłoże do rozwoju chorób. Drugą najważniejszą funkcją układu hormonalnego (wspólnie z układem nerwowym) jest zapewnienie organizmowi zdolności adaptacyjnych, czyli zdolności przystosowywania się do ulegających zmianie warunków środowiska.

Budowa i zadania układu hormonalnego człowieka

Układ hormonalny składa się z następujących elementów:

• przysadka – położona na podstawie mózgu, ku tyłowi od skrzyżowania wzrokowego, w siodle tureckim, wydziela wiele hormonów, m.in.: 
  • hormon wzrostu – odpowiedzialny za rozrost organizmu, wzrost poziomu glukozy we krwi, transport aminokwasów i syntezę białek, a także rozkład tłuszczów zapasowych,
  • prolaktyna – zapoczątkowuje i podtrzymuje laktację, hamuje wydzielanie estrogenu, a w konsekwencji blokuje menstruację i owulację,
  • hormon luteinizujący – u mężczyzn pobudza produkcję testosteronu, a u kobiet podtrzymuje jajeczkowanie i produkcję progesteronu;
• szyszynka – zaliczana do nadwzgórza, produkuje tzw. hormon snu, czyli melatoninę, która koordynuje pracę nadrzędnego zegara biologicznego (regulacja rytmu dobowego, zwłaszcza snu i czuwania);
• tarczyca – znajduje się w dolnej i przedniej części szyi, wytwarza trójjodotyroninę (T3), tyroksynę (T4) i kalcytoninę, które odgrywają istotną rolę w regulacji gospodarki wapniowo-fosforanowej ustroju, pobudzają rozpad tłuszczów, uczestniczą w procesie wzrostu i rozwoju organizmu, w tym mózgowia, stymulując mielinizację i tworzenie dendrytów;
• gruczoły przytarczyczne – położone w przedniej części szyi, wydzielają parathormon, który uczestniczy w regulacji gospodarki wapniowo-fosforanowej organizmu;
• grasica – element układu limfatycznego, występuje w śródpiersiu dolnym, górnym i przednim, wydziela takie hormony, jak m.in.: tymozyna, tymopoetyna, tymulina, które regulują wytwarzanie i dojrzewanie czynnościowe limfocytów T, odpowiedzialnych za rozpoznawanie i reagowanie na obce antygeny;
• nadnercza – położone powyżej górnego bieguna nerki, wytwarzają adrenalinę (epinefryna) i noradrenalinę, które odgrywają decydującą rolę w mechanizmie stresu, mobilizują mózg i ciało do działania;
• podwzgórze – zaliczana do międzymózgowia część podkorowa mózgowia, która wydziela wiele hormonów, w tym m.in.:
  • prolaktostatynę (inaczej dopaminę) odpowiedzialną za koordynację i napięcie mięśni, napęd ruchowy, procesy emocjonalne i wyższe czynności psychiczne,
  • wazopresynę, która powoduje zagęszczenie moczu, pobudzając resorpcję wody w kanalikach nerkowych oraz wywołuje skurcz naczyń krwionośnych,
  • oksytocynę powodującą skurcze mięśni macicy – pełni ona ważną funkcję w trakcie akcji porodowej i pobudza wydzielanie mleka.

Funkcję gruczołów dokrewnych pełnią również wyspecjalizowane zespoły komórek zlokalizowane w błonie śluzowej przewodu pokarmowego i drzewa oskrzelowego, ciałka przyzwojowe, wyspy trzustkowe, jajniki, jądra oraz łożysko.

Choroby układu hormonalnego

Gałąź medycyny, która zajmuje się patologiami układu hormonalnego, to endokrynologia. Z pomocy tego typu specjalistów skorzystać można w wielu stacjonarnych przychodniach. Niestety wiąże się to z koniecznością dość długiego czekania w kolejce. Dobrą alternatywą są e-wizyty. Pozwalają szybko uzyskać specjalistyczną pomoc. Choroby układu hormonalnego wymagają nierzadko długotrwałego procesu leczniczego, dlatego warto w takim przypadku wykupić specjalne abonamenty na telekonsultacje. Wśród możliwych chorób układu hormonalnego znajdują się: cukrzyca, choroba Addisona, choroba i zespół Cushinga, hirsutyzmu (nadmierne owłosienie), zespół Conna, niepłodność.