06 czerwca 2023
Rodzaje pamięci
Prawdopodobnie większość osób, które trzymały w swoim akwarium złotą rybkę, spotkały się ze stereotypem, że mają one pamięć jedynie ostatnich trzech sekund. Zdolność zapamiętywania kluczowych elementów jest jedną z najważniejszych umiejętności w życiu człowieka i umożliwia nieustanną naukę.
Spis treści:
Czym jest pamięć?
Jedna z podstawowych definicji pamięci opisuje ją jako zdolność organizmu do przechowywania w układzie nerwowym informacji i wykorzystywania ich do aktualnych i planowanych działań (Sadowski, 2007; s. 492). Obejmuje to zarówno umiejętność zapamiętywania poszczególnych informacji oraz świadomego ich przywoływania.
Warto jednocześnie przedstawić, jakie są rodzaje pamięci. Najpopularniejszy podział kategoryzuje ją na podstawie czasu, wyróżnia: pamięć sensoryczną (zwaną ultrakrótkotrwałą), krótkotrwałą oraz długotrwałą. Innym rozróżnieniem jest rodzaj zapamiętanego materiału: pamięć zdarzeń, nazw, procedur, umiejętności. Kolejnym podziałem jest rozróżnienie na pamięć świadomą i nieświadomą.
Pamięć sensoryczna (ultrakrótkotrwała)
Pamięć sensoryczna utrzymuje ślad pamięciowy do 1 sekundy po otrzymaniu bodźca. Najlepiej poznanymi elementami w ramach utrzymywania w pamięci różnych materiałów są informacje wzrokowe oraz słuchowe. Pamięć ultrakrótkotrwała może przechowywać również sygnały czuciowe odbierane w ramach dotyku.
Pamięć sensoryczna bierze udział w naszej percepcji, gdy poszczególne elementy są łączone w większą całość, co nie byłoby możliwe bez krótkiego zapamiętywania informacji. Podczas czytania konieczne jest zapamiętanie poszczególnych liter tworzących wyraz i zapamiętanie tych wyrazów, by zrozumieć pełną wypowiedź.
Pamięć krótkotrwała
Informacje przechowywane w pamięci krótkotrwałej są dostępne przez okres nie dłuższy niż kilka minut. Przykładem jej wykorzystania jest moment zmiany hasła w komputerze – może zdarzyć się tak, że po stworzeniu nowego, pamiętamy go przez krótki czas, ale po godzinie okazuje się, że próbując odblokować komputer po przerwie, wciąż pamiętamy stare hasło. W ramach pamięci krótkotrwałej wyróżnia się dodatkowy podtyp – pamięć operacyjną.
Pamięć operacyjna
Informacje przechowywane tylko przez czas niezbędny do wykonania zadania są przechowywane w pamięci operacyjnej. Traktuje się ją jako bufor, w którym dane podtrzymywane są dzięki różnym mechanizmom, np. powtarzaniu lub wyobrażaniu. W rozróżnieniu do pamięci krótkotrwałej, pamięć operacyjna jest przejściowym pobudzeniem, które jest wspierane przez zewnętrzne wpływy (np. powtarzanie usłyszanego numeru). W jej ramach wyróżnia się dwa główne układy robocze.
- Pętla fonologiczna odpowiada za bezgłosowe powtarzanie słów, dzięki czemu ślad pamięciowy jest nieustannie odświeżany i przechowywany w pamięci krótkotrwałej. Pętla fonologiczna ma jednak określoną pojemność, lepiej radzi sobie z krótszymi wyrazami, których wypowiedzenie trwa nie dłużej niż 2 sekundy. Pętlę angażują takie czynności jak liczenie, wykonywanie obliczeń, czytanie, rozumienie mowy oraz uczenie się słówek w innym języku.
- Diagram wzorkowo-przestrzenny jest specyficzną techniką pomagającą odświeżać zapamiętane informacje. Należy umieścić w myślach fragmenty materiału na odpowiednich polach wyobrażonej matrycy. Badania potwierdziły, że diagram złożony z 16 kwadratów (4x4), w których umieszcza się pojedyncze całe zdania, sprzyja zapamiętywaniu większej ilości zdań niż próbując zapamiętać je w inny sposób.
Pamięć długotrwała
Pamięć długotrwała odnosi się do zdolności przechowywania informacji przez miesiące a nawet lata. W dużej mierze jest ona jednak zróżnicowana wśród ludzi. Często wyróżnia się jej dwa podtypy:
- pamięć opisową (deklaratywną), której główną rolą jest konsolidacja zdarzeń, faktów, osób i przedmiotów. Zapamiętane dane są łatwo przywoływane w świadomości i często są przedstawiane w opisowy sposób innym osobom;
- pamięć nieopisowa odnosi się do znajomości procedur i sposobów postępowania, np. w sytuacji, gdy od dłuższego czasu ponownie korzystamy z roweru. Nie zastanawiamy się, jak utrzymać równowagę i skoordynować wszystkie nasze ruchy. Wsiadając na rower nawet po kilku miesiącach czy latach, wiemy jak na nim jeździć.
Czym jest ślad pamięciowy?
Utrzymywanie w pamięci przez długi czas (nawet kilkadziesiąt lat) informacji stanowi wciąż wyzwanie dla badaczy. Z dotychczasowych badań wynika, że powstanie śladu pamięciowego jest związane z syntezą białek w komórkach nerwowych. Jedna z teorii wyjaśniających to zjawisko zakłada, że proces uczenia się może prowadzić do ekspresji genów syntezujących białka, czego skutkiem jest zwiększenie siły połączeń synaptycznych między neuronami.
Jakie części mózgu odpowiadają za pamięć?
Pamięć jest złożonym zjawiskiem, a obecne wyniki nie pozwalają na ostateczne odpowiedzi w tym obszarze. Na podstawie dotychczasowych badań można wskazać, że za pamięć opisową odpowiada przede wszystkim przyśrodkowa część płatów skroniowych, hipokamp z sąsiadującymi strukturami korowymi, ciało migdałowate oraz podstawna część międzymózgowia. Pamięć zdarzeń jest głównie przypisywana działaniu hipokampa oraz płatów czołowych.
Mogą Cię zainteresować artykuły:
Źródła
Sadowski, Bogdan. Biologiczne mechanizmy zachowania się ludzi i zwierząt. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2007, 586 s. ISBN 978-83-01-15358-8.