04 lutego 2021

#MnieToNieDotyczy – rak szyjki macicy

Doktor nauk o zdrowiu
Złośliwe nowotwory stanowią jeden z najpoważniejszych problemów zdrowotnych na świecie. Według szacunków epidemiologicznych zarówno częstość występowania, jak i liczba zgonów związanych ze złośliwymi nowotworami na całym świecie, a więc także w Polsce, będzie rosła w ciągu najbliższych kilku dekad. 
profilaktyka raka szyjki macicy

Spis treści:

Jak często występuje rak szyjki macicy?
Narodowy Program Walki z Rakiem
Szczepienia przeciwko HPV
Badania cytologiczne

Wirusy brodawczaka ludzkiego (ang. human papilloma virus, HPV) są przenoszone drogą płciową, wywołując przewlekłe zakażenie. Zazwyczaj zwalczane są przez układ immunologiczny, jednak gdy w organizmie utrzymują się HPV o wysokim potencjale rakotwórczym, mogą prowadzić do rozwoju nieprawidłowych komórek w obrębie szyjki macicy, które określa się jako zmiany przedrakowe (CIN). Zmiany te po wielu latach mogą się przekształcić w raka szyjki macicy. Istnieje wiele różnych typów wysokoonkogennych wirusów HPV, które mogą prowadzić do rozwoju zmian przedrakowych i samego nowotworu, w tym raka szyjki macicy, nowotworów anogenitalnych, głowy i szyi oraz kłykcin kończystych u obu płci.

Jak często występuje rak szyjki macicy?

Rak szyjki macicy jest czwartym nowotworem u kobiet pod względem częstości występowania i śmiertelności. W 2018 r. liczbę przypadków raka szyjki macicy na całym świecie oszacowano na 570 000, przy czym liczba zgonów wyniosła 311 000. W 2010 znormalizowana częstość występowania raka szyjki macicy wynosiła 10,5/100 000, w 2016 r. 8,1/100 000. W 2010 r. znormalizowana śmiertelność oscylowała na poziomie 5,1/100 000, w 2016 r. na poziomie 4,1/100 000. Jeżeli obecne tendencje się utrzymają, możemy spodziewać się spadku częstości występowania do 7-8/100 000 i spadku umieralności do ok. 4/100 000 w 2025 r. 

Pomimo polepszenia sytuacja epidemiologiczna w Polsce znacznie odbiega od norm europejskich. Śmiertelność z powodu raka szyjki macicy w Polsce jest o 70% wyższa niż średnia Unii Europejskiej. Odnotowano również jeden z niższych pięcioletnich wskaźników przeżycia w Europie. U kobiet zdiagnozowanych w latach 2000–2002, wskaźnik ten wynosił 54,1 %, a średnia UE wynosiła 62,1 %.

Najwyższe współczynniki zachorowalności na raka szyjki macicy w Polsce (standaryzowane względem populacji europejskiej) w latach 2006 - 2016 odnotowano w województwach: pomorskim (16,12/100 tys.), lubuskim (15,16/100 tys.) oraz warmińsko-mazurskim (15,00/100 tys.). Najniższe zaś w podkarpackim (11,18/100 tys.), świętokrzyskim (11,98/100 tys.) oraz wielkopolskim (12,00/100 tys.). Z kolei najwyższe współczynniki umieralności (standaryzacja względem populacji europejskiej) z powodu raka szyjki macicy w Polsce odnotowano w województwach: lubuskim (9,08/100 tys.), warmińsko-mazurskim (7,83/100 tys.) oraz pomorskim (7,80/100 tys.). Zaś najniższe w województwach: podkarpackim (5,39/100 tys.), lubelskim (5,56/100 tys.) oraz małopolskim (6,09/100 tys.).

Narodowy Program Walki z Rakiem

W Polsce realizowane są zorganizowane działania mające na celu zwalczanie złośliwych chorób nowotworowych w ramach Narodowego Programu Walki z Rakiem. Program ten obejmuje profilaktykę wtórną raka szyjki macicy. Dodatkowo, na szczeblu regionalnym i lokalnym, jednostki samorządu terytorialnego wdrożyły działania w zakresie pierwotnej i wtórnej profilaktyki raka szyjki macicy w ramach programów polityki zdrowotnej. Należą do nich między innymi szczepienia przeciwko HPV

Szczepienia przeciwko HPV

W Polsce szczepienia przeciwko HPV nie są obowiązkowe. Są to tak zwane zalecane szczepienia. Są one finansowane przez samorządy lokalne w ramach programów polityki zdrowotnej lub z budżetów domowych. WHO rekomenduje szczepienia przeciwko HPV w grupie dziewczynek i chłopców w wieku 9 – 14 lat. 

Badania cytologiczne

Narodowy Fundusz Zdrowia realizuje program, w ramach którego raz na 3 lata finansuje badania cytologiczne, skierowane do kobiet w wieku 25-59 lat. To właśnie w tej grupie wiekowej odnotowano najwyższe ryzyko umieralności i zachorowalności z powodu raka szyjki macicy. Badania profilaktyczne w populacjach objętych skryningami znacznie obniżają ryzyko zgonu z powodu choroby nowotworowej. Badania przesiewowe przeprowadzane są wśród osób zdrowych, żeby wykryć chorobę w jej wczesnym, bezobjawowym stadium. Badania cytologiczne można wykonywać zarówno w ramach programu, jak i Ambulatoryjnej Opieki Specjalistycznej. W 2015 r. liczba zgłoszeń na badania cytologiczne wyniosła:

  • Program profilaktyki raka szyjki macicy: 20,03%
  • Ambulatoryjna Opieka Specjalistyczna: 22,08%


 
Rycina 1. Programy przeciwdziałania rakowi szyki macicy realizowane przez JST w Polsce.
źródło: https://szczepienia.pzh.gov.pl

W 2016 r. liczba zgłoszeń na badania cytologiczne w ramach Programu profilaktyki raka szyjki macicy wyniosła 20,50%. W kolejnych latach odsetek ten zmalał. Dane dotyczące zgłaszalności na badania w programie profilaktyki raka szyjki macicy w latach 2016-2018 przestawia tabela numer 1.

rok liczba kobiet przebadana w ramach programu % objęcia populacji programem profilaktyki raka szyjki macicy
2016 541 576 20,50%
2017 474 101 18,73%
2018 487 864 17,11%

Tabela 1. Zgłaszalność na badania w Programie profilaktyki raka szyjki macicy w latach 2016-2018.
Uznaje się, że optymalny poziom zgłaszalności na badania populacyjne to 70%, najlepsze wyniki pod względem efektywności medycznej i ekonomicznej osiąga się przy poziomie 95%. Natomiast minimalna docelowa zgłaszalność nie powinna być mniejsza niż 40%. Według stanu na dzień 1 października 2020 roku liczba osób kwalifikujących się do badania profilaktycznego w kierunku wczesnego wykrycia raka szyjki macicy wyniosła 9 956 229 kobiet. Niestety jedynie niespełna 15% wspomnianej populacji zostało objęte badaniem.

Artykuł ukazał się na portalu VivaZdrowie! ramach kampanii #MnieToNieDotyczy

Źródła

http://onkologia.org.pl 
Stewart BW. Wild CP. World Cancer Report 2014. International Agency for Research on Cancer, Lyon 2014.
Global cancer statistics 2018: GLOBOCAN estimates of incidence and mortality worldwide for 36 cancers in 185 countries; access 8 march 2019.
Wojciechowska U., Didkowska J., Zatoński W. Malicious neoplasms in Poland in 2010, Ministry of Health, Warsaw 2012. 
Wojciechowska U., Czaderny K., Ciuba A., Olasek P., Didkowska J. Malicious neoplasms in Poland in 2016, Ministry of Health, Warsaw 2018. 
European Cancer Observatory, http://eco.iarc.fr.
Act of 1 July 2005 on establishment of a long-term programme: National Programme for Fighting Cancer. 
Resolution of the Council of Ministers no. 208 of 3 November 2015 on establishment of a long-term programme for 2016-2024 entitled: National Programme for Fighting Cancer, M.P. of 2015, item 1165. 
Brotherton J.M.L., Bloem P.N. Population-based HPV vaccination programmes are safe and effective: 2017 update and the impetus for achieving better global coverage. Best Practice & Research Clinical Obstetrics Gynaecology, 2018; 47: 42–58. 
European Centre for Disease Prevention and Control. Recommended immunisations for human papillomavirus infection.
http://vaccine schedule.ecdc.europa.eu/Pages/Scheduler.aspx; access 13 march 2019. 
World Health Organization. Comprehensive cervical cancer control: a guide to essential practice. WHO, Geneva 2014: 99-115.
Augustynowicz A., Bojar I., Borowska M., Bobiński K., Czerw A., elf-government HPV vaccination programmes in Poland, 2009–2016, Annals of Agricultural and Environmental Medicine, 2019.
htts://szczepienia.pzh.gov.pl/szczepionki/hpv/?str />
https://bipold.aotm.gov.pl/assets/files/ppz/2019/REK/rptz_2_hpv_2019.pdf