#MnieToNieDotyczy – rak szyjki macicy

Spis treści:

Jak często występuje rak szyjki macicy?
Narodowy Program Walki z Rakiem
Szczepienia przeciwko HPV
Badania cytologiczne

Wirusy brodawczaka ludzkiego (ang. human papilloma virus, HPV) są przenoszone drogą płciową, wywołując przewlekłe zakażenie. Zazwyczaj zwalczane są przez układ immunologiczny, jednak gdy w organizmie utrzymują się HPV o wysokim potencjale rakotwórczym, mogą prowadzić do rozwoju nieprawidłowych komórek w obrębie szyjki macicy, które określa się jako zmiany przedrakowe (CIN). Zmiany te po wielu latach mogą się przekształcić w raka szyjki macicy. Istnieje wiele różnych typów wysokoonkogennych wirusów HPV, które mogą prowadzić do rozwoju zmian przedrakowych i samego nowotworu, w tym raka szyjki macicy, nowotworów anogenitalnych, głowy i szyi oraz kłykcin kończystych u obu płci.

Jak często występuje rak szyjki macicy?

Rak szyjki macicy jest czwartym nowotworem u kobiet pod względem częstości występowania i śmiertelności. W 2018 r. liczbę przypadków raka szyjki macicy na całym świecie oszacowano na 570 000, przy czym liczba zgonów wyniosła 311 000. W 2010 znormalizowana częstość występowania raka szyjki macicy wynosiła 10,5/100 000, w 2016 r. 8,1/100 000. W 2010 r. znormalizowana śmiertelność oscylowała na poziomie 5,1/100 000, w 2016 r. na poziomie 4,1/100 000. Jeżeli obecne tendencje się utrzymają, możemy spodziewać się spadku częstości występowania do 7-8/100 000 i spadku umieralności do ok. 4/100 000 w 2025 r. 

Pomimo polepszenia sytuacja epidemiologiczna w Polsce znacznie odbiega od norm europejskich. Śmiertelność z powodu raka szyjki macicy w Polsce jest o 70% wyższa niż średnia Unii Europejskiej. Odnotowano również jeden z niższych pięcioletnich wskaźników przeżycia w Europie. U kobiet zdiagnozowanych w latach 2000–2002, wskaźnik ten wynosił 54,1 %, a średnia UE wynosiła 62,1 %.

Najwyższe współczynniki zachorowalności na raka szyjki macicy w Polsce (standaryzowane względem populacji europejskiej) w latach 2006 - 2016 odnotowano w województwach: pomorskim (16,12/100 tys.), lubuskim (15,16/100 tys.) oraz warmińsko-mazurskim (15,00/100 tys.). Najniższe zaś w podkarpackim (11,18/100 tys.), świętokrzyskim (11,98/100 tys.) oraz wielkopolskim (12,00/100 tys.). Z kolei najwyższe współczynniki umieralności (standaryzacja względem populacji europejskiej) z powodu raka szyjki macicy w Polsce odnotowano w województwach: lubuskim (9,08/100 tys.), warmińsko-mazurskim (7,83/100 tys.) oraz pomorskim (7,80/100 tys.). Zaś najniższe w województwach: podkarpackim (5,39/100 tys.), lubelskim (5,56/100 tys.) oraz małopolskim (6,09/100 tys.).

Narodowy Program Walki z Rakiem

W Polsce realizowane są zorganizowane działania mające na celu zwalczanie złośliwych chorób nowotworowych w ramach Narodowego Programu Walki z Rakiem. Program ten obejmuje profilaktykę wtórną raka szyjki macicy. Dodatkowo, na szczeblu regionalnym i lokalnym, jednostki samorządu terytorialnego wdrożyły działania w zakresie pierwotnej i wtórnej profilaktyki raka szyjki macicy w ramach programów polityki zdrowotnej. Należą do nich między innymi szczepienia przeciwko HPV. 

Szczepienia przeciwko HPV

W Polsce szczepienia przeciwko HPV nie są obowiązkowe. Są to tak zwane zalecane szczepienia. Są one finansowane przez samorządy lokalne w ramach programów polityki zdrowotnej lub z budżetów domowych. WHO rekomenduje szczepienia przeciwko HPV w grupie dziewczynek i chłopców w wieku 9 – 14 lat. 

Badania cytologiczne

Narodowy Fundusz Zdrowia realizuje program, w ramach którego raz na 3 lata finansuje badania cytologiczne, skierowane do kobiet w wieku 25-59 lat. To właśnie w tej grupie wiekowej odnotowano najwyższe ryzyko umieralności i zachorowalności z powodu raka szyjki macicy. Badania profilaktyczne w populacjach objętych skryningami znacznie obniżają ryzyko zgonu z powodu choroby nowotworowej. Badania przesiewowe przeprowadzane są wśród osób zdrowych, żeby wykryć chorobę w jej wczesnym, bezobjawowym stadium. Badania cytologiczne można wykonywać zarówno w ramach programu, jak i Ambulatoryjnej Opieki Specjalistycznej. W 2015 r. liczba zgłoszeń na badania cytologiczne wyniosła:

• Program profilaktyki raka szyjki macicy: 20,03%
• Ambulatoryjna Opieka Specjalistyczna: 22,08%

 
Rycina 1. Programy przeciwdziałania rakowi szyki macicy realizowane przez JST w Polsce.
źródło: https://szczepienia.pzh.gov.pl

W 2016 r. liczba zgłoszeń na badania cytologiczne w ramach Programu profilaktyki raka szyjki macicy wyniosła 20,50%. W kolejnych latach odsetek ten zmalał. Dane dotyczące zgłaszalności na badania w programie profilaktyki raka szyjki macicy w latach 2016-2018 przestawia tabela numer 1.

Tabela 1. Zgłaszalność na badania w Programie profilaktyki raka szyjki macicy w latach 2016-2018.
Uznaje się, że optymalny poziom zgłaszalności na badania populacyjne to 70%, najlepsze wyniki pod względem efektywności medycznej i ekonomicznej osiąga się przy poziomie 95%. Natomiast minimalna docelowa zgłaszalność nie powinna być mniejsza niż 40%. Według stanu na dzień 1 października 2020 roku liczba osób kwalifikujących się do badania profilaktycznego w kierunku wczesnego wykrycia raka szyjki macicy wyniosła 9 956 229 kobiet. Niestety jedynie niespełna 15% wspomnianej populacji zostało objęte badaniem.

Artykuł ukazał się na portalu VivaZdrowie! ramach kampanii #MnieToNieDotyczy