Półpasiec – przyczyny, objawy, leczenie, szczepienie

Biuro Medyczne PZU Zdrowie

Półpasiec jest chorobą wirusową wywoływaną przez VZV (Varicella Zoster Virus). Wirus ten odpowiedzialny jest za dwie choroby: ospę wietrzną oraz półpasiec. Ospa wietrzna, która jest popularną chorobą wieku dziecięcego, jest manifestacją pierwotną zakażenia VZV. Oznacza to, że przy pierwszym kontakcie z wirusem rozwijają się objawy ospy.

Spis treści:

1. Zakażenie
2. Przebieg choroby
3. Objawy te występują zarówno w dzień jak i w nocy
4. Szczególne postaci półpaśca
5. Powikłania
6. Leczenie
7. Profilaktyka

Warto wobec tego zdać sobie sprawę z faktu, że na półpaśca chorują osoby, które przechorowały już wcześniej ospę wietrzną. U osób z prawidłową odpornością zachorowanie zwykle ma miejsce po 50 roku życia. Półpasiec bardzo rzadko dotyczy dzieci, choć u nich również może się pojawić. Prawdopodobieństwo zachorowania u dziecka jest większe, jeśli matka przebyła ospę wietrzną po 20 tygodniu ciąży.

Zakażenie

Do zakażenia VZV dochodzi w wyniku kontaktu z osobą chorą, głównie na ospę wietrzną. Wirus przenosi się drogą kropelkową, przez łożysko oraz kontakt bezpośredni ze zmianami skórnymi. Chorzy na półpasiec są dużo mniej zakaźni niż chorzy na ospę wietrzną i zakażają innych głównie w przypadku bezpośredniego kontaktu z odsłoniętymi zmianami skórnymi. Należy podkreślić, że chorzy na półpasiec mogą zarazić wirusem tylko osoby, które nie chorowały wcześniej na ospę wietrzną i osoba po takim kontakcie zachoruje właśnie na ospę wietrzną, a nie na półpasiec.

Zachorowanie na ospę wietrzną w trakcie ciąży jest bardzo groźne dla ciężarnej oraz płodu. W związku z tym ciężarne, które nie przechorowały ospy wietrznej i nie były szczepione, powinny unikać kontaktu z osobami chorymi zarówno na ospę wietrzną jak i na półpasiec. Szczególną ostrożność powinny również zachować osoby z wrodzonymi jak i nabytymi niedoborami odporności (np. osoby żyjące z HIV lub w trakcie leczenia immunosupresyjnego) oraz osoby powyżej 65 roku życia.

Przebieg choroby

U większości chorych pojawienie się typowych wykwitów skórnych poprzedza okres tzw. objawów zwiastunowych. Należą do nich:

ciągły lub przerywany ból w obrębie niewielkiego obszaru skóry,
niekiedy świąd i mrowienie skóry,
gorączka lub stan podgorączkowy,
złe samopoczucie,
dreszcze,
bóle mięśni,
bóle głowy.

Objawy te występują zarówno w dzień jak i w nocy

Po około 3-4 dniach od wystąpienia objawów zwiastunowych, pojawiają się zmiany skórne. Są one ograniczone do niewielkiego obszaru skóry, najczęściej w obrębie tułowia, jednak półpasiec może też pojawić się w obrębie nogi, ręki czy twarzy. Zmiany zwykle nie przekraczają linii pośrodkowej ciała, czyli dotyczą tylko jednej jego połowy – stąd nazwa półpasiec. Wykwity skórne pojawiają się jako grudki i krostki, zmieniające się następnie w wypełnione płynem pęcherzyki, które schodzą pękając i pozostawiając po sobie strupki.

Proces ten jest bolesny i może pozostawiać blizny. Dosiewanie nowych zmian trwa około tygodnia, więc obok zmian świeżych znajdziemy zmiany częściowo wygojone. Strupy goją się i odpadają po około 3-4 tygodniach. Objawy obecne w stadium przedwysypkowym zwykle utrzymują się przez cały okres występowania zmian skórnych i niekiedy także po ich zejściu. Chory pozostaje zakaźny do zaschnięcia wszystkich zmian skórnych.

Szczególne postaci półpaśca

Półpasiec oczny – zmiany obejmują skórę czoła, powiek oraz spojówki i rogówkę oka. Mogą powstawać owrzodzenia na powierzchni rogówki, pozostawiając blizny skutkujące pogorszeniem, a nawet utratą wzroku.

Półpasiec uszny – zmiany skórne obejmują skórę małżowiny usznej, jej okolice, przewód słuchowy zewnętrzny i błonę bębenkową. Towarzyszą im silne bóle ucha, szumy, niedosłuch i zawroty głowy. Powstałe upośledzenie lub utrata słuchu mogą być trwałe. Może występować również w postaci zespołu Ramsaya-Hunta, w którym dodatkowo dochodzi do obwodowego porażenia nerwu twarzowego (czyli niedowładu połowy twarzy, najlepiej widocznego jako opadanie brwi, powieki i kącika ust po zajętej procesem chorobowym stronie).

Półpasiec rozsiany – występuje głównie u chorych ze znaczącym niedoborem odporności, np. chorych na AIDS czy nowotwory. Objawia się występowaniem wykwitów skórnych na rozległym obszarze. Zmiany zwykle przekraczają linię środkową ciała.

Półpasiec nawracający – może świadczyć o obecności nowotworu lub zaburzeniach odporności.

Postaci te charakteryzują się w większości ciężkim przebiegiem i wymagają szybkiego wdrożenia leczenia przeciwwirusowego.

Powikłania

W większości przypadków przebieg półpaśca jest niepowikłany i kończy się całkowitym wyzdrowieniem. Niektórzy chorzy, szczególnie jeśli nie zgłoszą się do lekarza, nie zadbają o prawidłowe leczenie i pielęgnację wykwitów skórnych, mogą doświadczyć powikłań związanych z zachorowaniem. Należą do nich między innymi:

blizny, przebarwienia lub odbarwienia skóry,
neuralgia popółpaścowa, czyli utrzymywanie się dolegliwości bólowych powyżej 30 dni od początku choroby lub ponowne ich pojawienie się po >4 tygodniach; może trwać wiele miesięcy, a nawet lat i częściej dotyczy osób w podeszłym wieku,
porażenie nerwu twarzowego,
zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych,
zapalenie mózgu,
udar mózgu.

Dodatkowo w postaci ocznej mogą wystąpić powikłania dotyczące oka: zapalenie spojówki, rogówki, błony naczyniowej, siatkówki czy nerwu wzrokowego, a także porażenie mięśni poruszających gałką oczną, a w postaci usznej – szumy uszne, zaburzenia równowagi i niedosłuch. Nieleczone mogą prowadzić do trwałego upośledzenia lub nawet utraty wzroku czy słuchu.

Leczenie

Jeśli podejrzewasz u siebie półpaśca, zgłoś się do swojego lekarza rodzinnego. Niekiedy wskazana jest konsultacja dermatologiczna, a w przypadku postaci ocznej – okulistyczna, lub usznej - laryngologiczna. Większość chorych może być leczona w warunkach domowych za pomocą leków doustnych. Chorzy szczególnie obciążeni (z niedoborami odporności, chorobą nowotworową czy po przeszczepie narządów) oraz z ciężką postacią choroby powinni być leczeni za pomocą preparatów dożylnych w warunkach szpitalnych.

W leczeniu stosuje się leki przeciwwirusowe, najczęściej acyklowir, a także leki przeciwbólowe. Nie zaleca się miejscowego stosowania leków w postaci pudru lub papek. Nie należy również rozdrapywać zmian ani zrywać strupów. Przez cały okres obecności zmian skórnych warto ubierać luźniejsze ubrania, aby zapobiec przypadkowemu podrażnieniu wykwitów. Jeśli dojdzie do rozerwania pęcherzyków i wysięku ich treści można osuszyć zmianę za pomocą jałowej gazy i zdezynfekować preparatem zawierającym oktenidynę. Leczenie neuralgii popółpaścowej jest bardzo trudne i wymaga podejścia kompleksowego, z użyciem nie tylko leków przeciwbólowych, ale także specjalistycznych leków neurologicznych, np. amitryptyliny, pregabaliny czy SSRI.

Profilaktyka

Podstawową metodą profilaktyki jest szczepienie dzieci przeciwko ospie wietrznej. Istnieje również szczepionka przeciwko półpaścowi oraz neuralgii półpaścowej (długotrwałemu bólowi nerwowemu po przebytym półpaścu). Zaleca się jej stosowanie u osób:

w wieku 50 lat i starszych,
w wieku 18 lat i starszych, jeżeli ich ryzyko zachorowania na półpasiec jest zwiększone.

Warto zaznaczyć, że szczepionka ta nie może zostać zastosowana w zapobieganiu ospie wietrznej.

Szczepionka jest podawana domięśniowo, najlepiej w mięsień naramienny. Pacjentom podawana jest w dwóch dawkach: początkowej oraz drugiej dawki podanej po dwóch (maksymalnie szczęściu) miesiącach. W przypadkach obniżonej odporności schemat szczepienia może zostać skrócony do podania drugiej dawki w okresie 1-2 miesięcy od początkowej.

Artykuł ma charakter informacyjny i nie zastępuje konsultacji lekarskiej. Celem materiału jest promocja zdrowia i profilaktyki chorób. Pamiętaj, że proces leczenia powinien być dostosowywany do indywidualnej sytuacji pacjenta. Jeżeli zauważasz u siebie niepokojące objawy, skonsultuj je z lekarzem.

Podziel się artykułem nafacebook twitter