Choroby przewlekłe – w jaki sposób wpływają na zdrowie psychiczne?

Zgodnie z definicją Amerykańskiej Komisji ds. Chorób Przewlekłych (The National Commisision on Chronic Illness) choroby przewlekłe charakteryzują się zaburzeniami lub odchyleniami od normy, gdy posiadają co najmniej jedną z poniższych cech:

Przyjmuje się również, że minimalny okres trwania choroby przewlekłej nie może utrzymywać się krócej niż trzy miesiące. Nieco inną definicję proponuje Komisja Chorób Przewlekłych przy Światowej Organizacji Zdrowia, która skupia się na poszczególnych obszarach takich jak: trwałość objawów, niepełnosprawność wynikająca z nieodwracalnych zmian chorobowych, konieczność wyspecjalizowanej rehabilitacji lub długotrwałego nadzoru lub opieki. 

Poza oczywistymi skutkami medycznymi, konsekwencje chorób przewlekłych można dostrzec m.in. w zdrowiu psychicznym pacjentów oraz ich bliskich, jakości ich życia czy wpływu ekonomicznego na gospodarkę. 

 

Choroby przewlekłe mogą znacznie różnić się między sobą w kontekście stanu medycznego. Niektórzy mogą doświadczać przewlekłego bólu, inni mierzą się z ograniczoną sprawnością ruchową, a kolejne osoby są zmuszone do regularnego uczestniczenia w zabiegach rehabilitacyjnych oraz medycznych. Niezależnie od tych różnic, choroby przewlekłe wiąże się z odczuwaniem stresu i negatywnych emocji, które bezpośrednio wpływają na jakość życia. Można ją rozumieć jako osobiste postrzeganie przez nas samych swojej pozycji w życiu, w kontekście kultury, systemu wartości, stawianych celów, oczekiwań, wzorców i obaw.

Dotychczasowe badania wskazują, że pomoc oraz współpraca sąsiedzka, wsparcie rodziny, sprzyjające środowisko, grupy wsparcia, a także pomoc instytucjonalna, to czynniki, które wpływają w dużym stopniu na jakość życia pacjentów przewlekle chorych. 

 

Z drugiej strony choroby przewlekłe wpływają również na zdrowie psychiczne rodziny i najbliższych osób. Wiąże się to m.in. z psychicznym i fizycznym obciążeniem, a także określonymi wyzwaniami ekonomicznymi. Pacjenci chorzy przewlekle mierzą się z wieloma trudnościami. Wpływ diagnozy na życie danej osoby zależy od wielu czynników takich jak: wiek, w którym otrzymano diagnozę, intensywność leczenia, sytuacja ekonomiczna, dolegliwości bólowe, ograniczenie sprawności, wykluczenie społeczne, wsparcie społeczne, poziom wykształcenia. 

W przypadku zdrowia psychicznego najczęściej zauważalne są objawy depresyjne i lękowe, a także doświadczany jest długotrwały stres. W poszczególnych przypadkach może nastąpić również pogorszenie funkcji poznawczych. Niektóre osoby mogą doświadczać silnego poczucia bezsilności wobec choroby, niezrozumienia i złości wynikającej z próby poradzenia z nową sytuacją. Część osób po usłyszeniu diagnozy może być w szoku, przez co nie będą chciały dopuścić do siebie myśli o chorobie, a dodatkowo może wystąpić zaprzeczanie lub próba ponownej diagnozy z nadzieją na lepszy rezultat. W sytuacji doświadczania trudności warto porozmawiać z psychologiem, który pomoże poradzić sobie w trudnym okresie.

Występowanie chorób przewlekłych u dzieci wpływa na zdrowie psychiczne rodziców oraz ich opiekunów. Jednym z najczęstszych konsekwencji wynikających ze stanu zdrowia młodszych członków rodziny jest wyższy poziom odczuwanego lęku oraz objawów depresyjnych. Mogą oni również odczuwać skutki długotrwałego stresu i niepokoju. Tacy rodzice doświadczają również gorszej jakości snu. Badacze zaobserwowali u matek opiekujących się dziećmi z wadami wrodzonymi, większe prawdopodobieństwo rozwinięcia chorób układu krążenia. Podobnych zależności nie wykryto u ojców, jednak autorzy wskazują na brak prac poświęconych męskim opiekunom. Kobiety opiekujące się chorymi przewlekle dziećmi są 2-3 razy bardziej narażone na doświadczenie dystresu niż matki opiekujące się zdrowymi dziećmi. 

 

Jednym z podstawowych wskaźników wpływu chorób przewlekłych na gospodarkę jest wskaźnik DALY (Disability Adjusted Life Years), który obrazuje sumę potencjalnych lat życia utraconych w wyniku przedwczesnego zgonu oraz produktywnych lat życia straconych z powodu niesprawności. Światowa Organizacja Zdrowia wskazuje, że w przypadku Europy, niezakaźne choroby przewlekłe są główną przyczyną obciążeń. W zależności od kraju odpowiadają one za 68% do 84% utraconych lat życia. Globalnie straty wynikające ze wskaźnika DALY w 2015 roku były szacowane na ok. 232 biliony dolarów.