Jak chronić się przed kleszczami?

 

Kleszcze to małe pajęczaki, które wraz ze śliną mogą przenosić groźne dla człowieka choroby, takie jak borelioza, odkleszczowe zapalenie mózgu (KZM), anaplazmoza lub bardzo rzadko babeszjoza, tularemia czy riketsjozy. 

 

Musimy przede wszystkim wiedzieć, jak uniknąć ugryzienia. Ważne jest też szybkie usunięcie kleszcza. W przypadku boreliozy, czyli najczęstszej choroby odkleszczowej, ryzyko zarażenia wzrasta znacząco po 24 godzinach i jest tym większe, im dłużej kleszcz przebywa w skórze. Dostępna jest też szczepionka przeciwko KZM, która zalecana jest szczególnie dzieciom oraz osobom podróżującym w rejony endemiczne. Wszystkich informacji na temat szczepienia może udzielić lekarz.

 

Ich aktywność jest zależna od temperatury gleby – uaktywniają się, gdy przekroczy ona +5 - +7 stopni C. Sezon kleszczowy w Polsce rozpoczyna się zatem na przełomie marca i kwietnia i trwa do przełomu października i listopada. W pozostałe miesiące kleszcze zwykle są uśpione, ale jeśli wystąpią korzystne warunki (wzrost temperatury) to również mogą przebudzić się i ukąsić. 

 

Szczególnie lubią miejsca, gdzie zmienia się charakter roślinności, takie jak obrzeża polan, lasów i łąk. Mogą też zostać przyniesione do naszego domu przez zwierzęta np. koty lub psy. Na złapanie kleszcza od domowego pupila szczególnie narażone są dzieci. Warto więc zaopatrzyć swoje zwierzęta w środki ochrony przed kleszczami (dostępne są m.in. specjalne obroże lub tabletki).

 

Wbrew popularnej opinii, kleszcze nie spadają z drzew. Wspinają się na rośliny i czekają na dolnych powierzchniach liści i gałęzi aż ktoś je strąci. Wysokość, na której przebywają zależy od stadium rozwojowego kleszcza – im młodszy osobnik, tym niżej się wspina. Osobniki dorosłe zwykle żerują na wysokości około 1,5m. 

 

Przede wszystkim musimy być zorientowani, gdzie przebywają kleszcze. Jeśli więc wybieramy się do lasu, na polanę lub łąkę powinniśmy odpowiednio się przygotować. 

 

Krok 1. Załóż jasne ubranie – dobrze widać na nim ciemne kleszcze. Pajęczaki te przed ukłuciem często wędrują po skórze lub ubraniu w poszukiwaniu dogodnego miejsca. 

Krok 2. Dobrze zabezpiecz wszystkie miejsca, przez które kleszcze mogą dostać się pod ubranie. Szczególnie dotyczy to dolnej części ubioru – wybierz długie spodnie (najlepiej ze ściągaczami) i długie skarpetki. Dodatkowo można zabezpieczyć się wkładając spodnie w skarpetki lub nakładając kalosze.  Wskazana jest także bluzka z długim rękawem.

Krok 3. Użyj odpowiedniego środka odstraszającego owady.

Krok 4. Staraj się unikać wysokiej trawy i zarośli. Jeśli możesz, wybierz ścieżkę.

Krok 5. Po powrocie do domu przebierz się i dokładnie obejrzyj skórę w poszukiwaniu kleszczy. Najbardziej lubią one skórę cienką, ciepłą i wilgotną. Szczególnie dobrze należy sprawdzić okolice pach, pachwin, pod kolanami oraz inne naturalne zagięcia skóry. U dzieci, ze względu na ich wzrost, kleszcze mogą przyczepić się wyżej. Sprawdźmy więc dokładnie głowę, okolicę za uszami, linię włosów i szyję. 

 

Środki odstraszające są dostępne głównie w formie sprayów, opasek na rękę oraz plastrów. W ich skład wchodzi zwykle jedna z trzech substancji czynnych – DEET, ikarydyna lub IR3535. 

 

Porównanie substancji czynnych zawartych w repelentach:

 

Substancja czynna	Skuteczność	Jak stosować?	Działania niepożądane	U kogo nie stosować?
DEET	Najwyższa	Można rozpylać na ubranie oraz skórę (z wyjątkiem twarzy), jednak lepiej stosować tylko na ubranie – ograniczy to wchłanianie substancji przez skórę.	oksyczny dla układu nerwowego, może podrażniać skórę i oczy, możliwe reakcje alergiczne. Rozpuszcza tworzywa sztuczne.	Bezwzględnie przeciwwskazany poniżej 2 roku życia i w ciąży, niezalecany poniżej 12 roku życia.
Ikarydyna	Wysoka	Rozpylać na ubranie oraz skórę (z wyjątkiem twarzy).	Nietoksyczna, może powodować podrażnienia oczu, możliwe reakcje alergiczne.	U dzieci poniżej 2 roku życia.
​IR3535	Najniższa	Rozpylać na ubranie oraz skórę (z wyjątkiem twarzy).	Nietoksyczny, może powodować podrażnienia oczu. Rozpuszcza tworzywa sztuczne.	U dzieci poniżej 12 miesiąca życia. Dla niektórych preparatów możliwe stosowanie od urodzenia.

 

 

Działanie repelentów po kilku godzinach słabnie, więc należy powtarzać aplikacje. Połączenie DEET z ikarydyną jest toksyczne dla człowieka. Nie powinniśmy więc nigdy mieszać dwóch różnych repelentów.

 

Dla dzieci warto rozważyć formę opaski lub plastra. Plastrów nie trzeba przyklejać na skórę, można zrobić to w dowolnym miejscu – na ubranie lub wózek. Dostępne są także środki zawierające permetrynę. Zabija ona kleszcze przez kontakt. Nie można stosować jej na skórę, pryskamy jedynie odzież. W sklepach dostępne są ubrania, namioty i moskitiery zaimpregnowane wcześniej tym preparatem. 

 

Właściwości odstraszające owady mają także olejki eteryczne. Są one naturalnie produkowane przez rośliny. Nie są one jednak w stanie zapewnić długotrwałej ochrony ze względu na fakt, że składają się głównie z substancji lotnych, które parują. Wyjątkiem jest olejek z eukaliptusa cytrynowego (PMD, citrodiol), który działa przez 6 godzin. Nie można go stosować u dzieci poniżej 3 roku życia.

 

Przede wszystkim nie panikować. Kleszcza należy jak najszybciej usunąć, miejsce wkłucia zdezynfekować, a ręce umyć wodą z mydłem. 

 

Nie należy go wyciskać, wykręcać, wydrapywać, przypalać, smarować tłustymi substancjami, mydłem, benzyną czy alkoholem. Zwiększa to ryzyko zakażenia, ponieważ zabiegi te prowokują u kleszcza wymioty, wraz z którymi do krwi żywiciela mogą przedostać się chorobotwórcze drobnoustroje. Miejsce wkłucia należy zdezynfekować. Jeśli nie uda nam się usunąć całego kleszcza (np. w skórze zostanie fragment aparatu gębowego) nie należy dążyć do usunięcia pozostałości – nie zwiększają ryzyka zakażenia. Fragmenty owada zostaną z czasem samoistnie usunięte przez organizm. 

 

Samo ukłucie przez kleszcza nie jest wskazaniem do wizyty lekarskiej. Jest ona konieczna jeśli wystąpią objawy, takie jak: gorączka lub rumień w miejscu wkłucia. Rumień wędrujący stanowi objaw boreliozy i ma bardzo charakterystyczny wygląd pierścieniowatej obwódki z przejaśnieniem w środku (przypomina tarczę strzelniczą). Jego średnia przekracza zwykle 5 cm. Może pojawić się nawet miesiąc po ukąszeniu przez kleszcza, więc miejsce wkłucia należy obserwować przez 30 dni.