30 maja 2025
Alergia na jad osy, pszczoły, szerszenia – reakcje na żądlenia, diagnostyka, pierwsza pomoc
W strefie klimatu umiarkowanego poważne reakcje alergiczne mogą być spowodowane żądleniem przez owady błonkoskrzydłe należące do dwóch rodzin: osowatych (osy, szerszeń) i pszczołowatych (pszczoła miodna).
Spis treści
- Żądlenia przez owady
- Reakcje na żądlenia przez owady
- Diagnostyka alergii na jady owadów błonkoskrzydłych
- Leczenie alergii na jady owadów błonkoskrzydłych
- Immunoterapia alergenowa
Żądlenia przez owady
Do żądleń przez pszczoły dochodzi przede wszystkim na terenie pasiek oraz w ich bezpośrednim otoczeniu. Szczególnie narażone są osoby zajmujące się pszczelarstwem oraz mieszkające w bliskim sąsiedztwie pasiek. Pszczoły z reguły nie są owadami agresywnymi. Żądlą głównie w sytuacji bezpośredniego zagrożenia dla siebie (np. po nieświadomym dotknięciu przez człowieka) lub rodziny pszczelej (np. przy otwieraniu uli). Pszczoły nie są dobrze przystosowane do żądlenia ludzi. Ich żądło kotwiczy się w skórze. Owad zostawia je wraz z woreczkiem jadowym i w krótkim czasie ginie.
Osy są owadami pospolicie występującymi na terenie całego kraju. Do żądleń najczęściej dochodzi w piekarniach, cukierniach i sklepach warzywnych, dokąd osy są wabione słodkimi zapachami, lub podczas spożywania posiłków na zewnątrz. W Polsce najwięcej żądleń ma miejsce w sierpniu i wrześniu. Osy są drapieżnikami, mogą żądlić nieprowokowane. Żądła os nie kotwiczą się w skórze, przez co owad może żądlić wielokrotnie.
Jednym z gatunków należących do rodziny osowatych jest szerszeń europejski. Naturalnym siedliskiem szerszeni są lasy liściaste. Budują gniazda w dziuplach drzew lub pod ziemią. W związku z powszechną wycinką starych drzew szerszenie szukają nowych siedlisk w pobliżu człowieka, stąd gniazda na poddaszach, w opuszczonych budynkach lub skrzynkach lęgowych ptaków. Szerszenie żywią się innymi owadami, owocami i innymi częściami roślin.
Reakcje na żądlenia przez owady
Prawidłowa reakcja na żądlenie przez owady błonkoskrzydłe jest ograniczona do miejsca żądlenia. Pacjenci skarżą się na pieczenie, świąd lub ból miejsca żądlenia. Po kilku minutach pojawiają się rumień oraz obrzęk. U większości osób zdrowych reakcja poużądleniowa utrzymuje się kilka-kilkanaście godzin (maksymalnie do 48 h) i zajmuje obszar skóry o średnicy 10 cm. Taka reakcja nie wymaga kontaktu z lekarzem. Poleca się stosowanie miejscowych okładów z lodu lub dostępnych bez recepty miejscowych preparatów przeciwhistaminowych.
Nasilona reakcja miejscowa jest ograniczona do miejsca żądlenia, ale zajmuje duży obszar skóry i/lub utrzymuje się dłużej niż 2 dni. Powodem objawów może być zakażenie miejsca żądlenia, reakcja zapalna na żądlenie lub alergia na jad owadów. Taka reakcja może wymagać porady lekarza i włączenia leczenia.
Reakcja uogólniona charakteryzuje się występowaniem objawów niezwiązanych z miejscem żądlenia np.
- objawy skórne: pokrzywka, obrzęk naczynioruchowy w miejscu innym niż żądlenia, uogólniony świąd skóry;
- objawy ze strony przewodu pokarmowego: nudności, wymioty, biegunka, bóle brzucha;
- objawy oddechowe: duszność, kaszel, chrypka;
- objawy krążeniowe, związane ze spadkiem ciśnienia tętniczego (wstrząs anafilaktyczny): osłabienie, senność, utrata przytomności.
Wymienione objawy wymagają pilnej konsultacji z lekarzem lub wezwania pogotowia ratunkowego.
Diagnostyka alergii na jady owadów błonkoskrzydłych
Jeśli przebyłeś/aś reakcję uogólnioną po żądleniu przez owada, konieczne jest przeprowadzenie badań potwierdzających alergię i ustalenie dalszego postępowania.
Diagnostyka zwykle obejmuje:
- wywiad alergologiczny – lekarz zapyta o gatunek żądlącego owada, objawy poużądleniowe, narażenie na kontakt z owadami w codziennym życiu;
- testy skórne – przeprowadza się testy punktowe i śródskórne, polegające na wprowadzeniu niewielkiej ilości alergenu do skóry i obserwacji reakcji. Testy skórne z jadami owadów wykonuje się wyłącznie w warunkach szpitalnych;
- badania laboratoryjne – oznaczenie poziomu swoistych przeciwciał IgE w surowicy krwi przeciwko alergenom zawartym w jadach owadów.
Leczenie alergii na jady owadów błonkoskrzydłych
Leczenie alergii na jady owadów błonkoskrzydłych obejmuje zarówno doraźne działania w przypadku użądlenia, jak i długoterminowe leczenie przyczynowe.
Zapobieganie użądleniom
Aby zminimalizować ryzyko użądlenia przez owady błonkoskrzydłe, warto przestrzegać kilku prostych zasad:
- Latem unikaj miejsc, gdzie często bywają osy (piekarnie, cukiernie, sklepy z owocami itp.).
- Unikaj chodzenia boso na trawie – możesz niepostrzeżenie nadepnąć na owada.
- Zakładaj ubrania z długimi rękawami i nogawkami, zwłaszcza w miejscach, gdzie owady są aktywne.
- Unikaj spożywania posiłków na zewnątrz – zwłaszcza słodkich napojów, owoców i deserów.
- Usuwaj gniazda owadów z otoczenia domu – nigdy nie próbuj usuwać ich samodzielnie. Zamiast tego skontaktuj się z firmą, która wykona to profesjonalnie.
Powszechnie dostępne repelenty nie odstraszają os i pszczół. Nie ma potrzeby ich używać.
Doraźne działania po żądleniu
Pacjenci z rozpoznaną alergią na jad owadów błonkoskrzydłych po użądleniu powinni:
- w przypadku żądlenia przez pszczołę – usunąć żądło;
- niezwłocznie przyjąć leki zlecone przez lekarza alergologa;
- w przypadku wystąpienia objawów zagrażających życiu (duszność, osłabienie, zasłabnięcie) należy niezwłocznie wezwać pogotowie ratunkowe oraz podać domięśniowo adrenalinę.
Immunoterapia alergenowa
Przyczynowe leczenie alergii na jady owadów błonkoskrzydłych obejmuje immunoterapię alergenową (odczulanie). Polega ona na podawaniu pacjentowi stopniowo wzrastających dawek jadu owada, co prowadzi do przywrócenia tolerancji alergenów. Immunoterapia jest polecana pacjentom, którzy przebyli po żądleniu reakcję potencjalnie zagrażającą życiu (z objawami oddechowymi lub krążeniowymi) oraz uzyskali dodatnie wyniki testów skórnych lub sIgE przeciw jadom owadów. Immunoterapia alergenowa może trwać od 3 do 5 lat. Jest skuteczna u około 90% pacjentów z alergią na jad pszczoły i 98% chorych z alergią na jad osy.
Źródła
- F. Bonifazi, M. Jutel, M. Bilo i wsp. Prevention and treatment of Hymenoptera venom allergy. www. Eaaci.org
- M. Nittner- Marszalska. Alergia na jad owadów błonkoskrzydłych. Mediton 2003.
