Medytacja a zdrowie

Spis treści:

1. Efektywność medytacji w leczeniu chorób
2. Medytacja a regulacja bólu
3. Wpływ medytacji na układ immunologiczny
4. Medytacja a zdrowie psychiczne

Tym, co łączy wiele obciążających dla organizmu zjawisk, jest element odczuwanego stresu i lęku. Okazuje się, że pośród metod mających na celu leczenie i łagodzenie wyżej wymienionych zjawisk, dużą rolę odgrywa medytacja, a szczególnie medytacja uważności. Istnieje bowiem wiele badań naukowych potwierdzających, że jej praktyka znacząco wpływa na zdrowie.

Efektywność medytacji w leczeniu chorób

Efektywność medytacji zauważa się m.in. w leczeniu chorób somatycznych zagrażających życiu, bólu, systemu metabolicznego, a także chorób sercowo-naczyniowych. Praktykowanie jej sprawia, że oddech i akcja serca spowalnia, a autonomiczny układ nerwowy normalizuje się. Badacze Murphy i Donovan przeprowadzili 19 badań wskazujących, że uważność zmniejsza ciśnienie krwi, a relaksacja sprzyja rozluźnieniu mięśni, co wpływa na elastyczność ścian krwionośnych i niższe ciśnienie w arteriach. Z kolei Ornish i Tomfohr przeprowadzili wiarygodne badania, które dowiodły, że po roku u osób stosujących medytację stwierdzono spadek zwężenia arterii i ciśnienia spoczynkowego. Wspomniani naukowcy uważali, że medytacja i zmiana stylu życia może pomóc osobom z ciężkimi chorobami wieńcowymi.

Medytacja a regulacja bólu

Medytacja wpływa także na regulację bólu u osób cierpiących na jego chroniczną odmianę. Ból przewlekły bardzo często wiąże się z niemocą, dużym cierpieniem fizycznym jak i psychicznym, może pojawić się także lęk i depresja. Skuteczność tej metody potwierdza się u osób o różnych źródłach chronicznego bólu: fibromialgia, utrata niektórych organów na skutek interwencji chirurgicznych, choroba nowotworowa, bóle mięśniowo-szkieletowe, artretyzm reumatoidalny oraz różne bolesne przypadłości występujące u osób w starszym wieku. Praktykowanie uważności i innych typów medytacji nie tylko wywołuje pozytywne skutki fizjologiczne, ale także poprawia parametry immunologiczne organizmu (ten aspekt w przypadku chronicznego bólu jest ważny, bo podrażnienie i niestabilność systemu neuronalnego jest ubocznym skutkiem długotrwałego odczuwania bólu).

Wpływ medytacji na układ immunologiczny

Medytacja uważności dobrze działa także na choroby, takie jak AIDS i HIV. Wirus HIV ulega namnażaniu pod wpływem stresu i wydzielania przez organizm noradrenaliny i kortyzolu. Stres powoduje również zanik komórek odpornościowych. Medytacja uważności sprawia, że następuje znaczne zahamowanie zaniku limfocytów, a rozwój choroby jest powolniejszy u osób stosujących medytację. Trening uważności wpływa także na większą aktywność i wzrost ilości komórek zwanych Natural Killers, odpowiedzialnych za nadzór immunologiczny.

Medytacja a zdrowie psychiczne

Skutki medytacji widoczne są również w obszarze zdrowia psychicznego. Badania dowodzą, że medytacja uważności hamuje zaburzenia lękowe, depresje, zaburzenia osobowości borderline, zaburzenia obsesyjno-kompulsyjne, zaburzenia odżywiania, zespół stresu pourazowego, psychozę i wiele innych. W  sytuacji chorób zagrażających życiu, kiedy chory obciążony jest szeregiem dolegliwości psychicznych, medytacja łagodzi stany depresyjne, niepokój i pomaga dzięki temu odczuwać kontrolę nad chorobą i ogólny dobrostan. 

Zaburzenia lękowe wiążą się z brakiem kontroli emocji, pojawiającymi się ruminacjami, martwieniem się, unikaniu poczucia wewnętrznego lęku. Medytacja uważności pozwala na kontrolę emocji i świadome pozwolenie sobie na odczuwanie zaistniałych stanów wewnętrznych i przepływających myśli. Ważnym elementem jest zjawisko rozróżniania myśli od tego, co istnieje rzeczywiście.

W przypadku depresji, podobnie jak przy zaburzeniach lękowych, medytacja ma za zadanie przerwać natarczywe myśli ruminacyjne i wzmacniać informacje o ciągłej zmienności nastroju. Zjawisko depresji to zaburzenie afektu, elementu poznawczego, behawioralnego, społecznego, a w końcu somatycznego. Poddanie pacjenta terapii uważności sprawia, że negatywne wzorce myślenia zostają w pewnym stopniu zahamowane. Praktyka uważności pozwala osobie oderwać się od negatywnych myśli i uczuć poprzez uruchomienie decentracji. Skutkuje to zmniejszeniem się wpływu negatywnych wzorców myślenia na funkcjonowanie osoby i przerwaniem „błędnego koła ruminacji”. Stan obniżonego nastroju w efekcie nie powoduje popadnięcia w kolejny epizod depresji.

Niektórzy badacze uważają, że techniki medytacji uważności można wprowadzić do pracy z osobami cierpiącymi na Zespół Stresu Pourazowego. Ludzie doświadczeni PTSD w wyniku ciężkiego stresu mają tendencję do unikania przykrych doświadczeń, kojarzących się przebytą sytuacja stresową. Taki typ zachowania jest na dłuższą metę zjawiskiem nieadaptacyjnym i naraża daną osobę na rewiktymizację. W tym przypadku uważność w istotnym stopniu ośmiela unikające doświadczenia jednostki do penetracji różnych obszarów świadomości i pamięci, a dzięki temu mogą one z coraz większą akceptacją (nie poprzez unikanie, lecz poprzez otwartości na doświadczenie) docierać do ukrytych pokładów swojego jestestwa. 

Jednym z trudniejszych przypadków do leczenia są zaburzenia z pogranicza. Osoba dotknięta tym zaburzeniem osobowości wykazuje brak panowania nad własnymi emocjami, co skutkuje trudnościami społecznymi, brakiem kontroli agresji, zachowaniami zagrażającymi zarówno sobie jaki i otoczeniu (uzależnienia, niekontrolowane zachowania seksualne, okaleczanie własnego ciała). Cierpiący na zaburzenia z pogranicza często  nie wykazują się wglądem we własny stan emocjonalny, co sprawia, że leczenie jest dużym wyzwaniem. Na szczęście niektóre badania pokazują, że zwłaszcza terapie oparte na uważności wydają się być wielce obiecujące pod względem skuteczności leczenia zaburzeń z pogranicza. Dialektyczna Terapia Behawioralna, oryginalnie stworzona przez Marshę Linehan, dla jednostek z zaburzeniami typu borderline, obecnie posiada bardzo szerokie empiryczne wsparcie dla swej efektywności. DBT jest ponadto jedną z pierwszych metod terapeutycznych, która wprowadziła treningi uważności jako osiową technikę służącą pomocy w przypadku różnych zaburzeń. Medytacja uważności osób cierpiących na zaburzenia z pogranicza ma sprawić, żeby poczuły się całkowicie obecne w „teraz”, co pomoże w zauważeniu pomijanych myśli i uczuć.